دوراهی پیش روی اردوغان برای نجات ترکیه

به گزارش تسنیم، عبدالباری عطوان سردبیر روزنامه رأی الیوم با اشاره به گرفتاری‌های ترکیه در سطوح مختلف، نوشت: زیاده خواهی‌های رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و اقدامات حساب نشده و شتابزده او و بحران روابط با طرفهای متعدد ترکیه را در وضعیت بحرانی وخیم قرار داده است که باید برای نجات آن شجاعت به خرج داد، اما، آیا اردوغان این شجاعت را دارد؟

روابط متشنج ترکیه با همسایگان، روسیه و اتحادیه اروپا

ترکیه و دولت آن این روزها با بحران وخیمی روبه‌رو هستند، زیرا روابط این کشور با بسیاری از همسایگان متشنج است و همین وضعیت در مورد ارتباط آنکارا با مسکو نیز صادق است.

ترکیه با اتحادیه اروپا نیز روابط خوبی ندارد تا جایی که می‌توان گفت بسیار کم اتفاق می‌افتد که یک دولت یک‌باره و در آن واحد این‌همه دشمن داشته باشد به همین دلیل رجب طیب اردوغان در جستجوی بازارها و دوستان جدید راهی آفریقا و به کشورهای آفریقایی متوسل شد.

باختن جنگ در سوریه و دست‌های خالی در عراق

ترکیه اکنون در وضعیت دوگانه‌ای به سر می‌برد به این معنی که با انزوا و نیز به حاشیه رفتن روبه‌رو است و در عین حال نقاط قوت اقتصادی آن نیز رو به فرسایش است و غول تروریسم قلب آن را نشانه رفته است به‌اضافه اینکه جنگ در سوریه را نیز باخته است بدون اینکه بتواند در عراق و یا در قبال ایران دستاوردی را به ثمر بنشاند.

امید بی‌حاصل به عرب‌های خلیج فارس

در این میان متحدان عرب ترکیه در منطقه خلیج فارس که آنکارا به آنان به‌عنوان حیاط خلوت منطقه‌ای خود نگاه می‌کرد، به حمایت از تروریسم متهم شده و در یمن نیز شکست‌های بزرگی را متحمل شده‌اند و علاوه بر این کاهش درآمدهای نفتی آنان را در معرض ورشکستگی قرار داده است تا جایی که به‌ناچار به فروش برخی دارایی‌ها رو آورده‌اند تا بتوانند هزینه جنگهای خود را تأمین کنند.

قبضه قدرت از سوی اردوغان

در این شرایط بی‌تردید بیشترین مسئولیت متوجه اردوغان است زیرا او مرجع تصمیم‌گیری کشورش است و هنگامی که نخست وزیر و رئیس حزب عدالت و توسعه بود تمام قدرت را قبضه کرد و هرکس از اعضای این حزب با او مخالفت می‌کرد چیزی جز اخراج در انتظارش نبود و بیرون از حزب نیز دستگیری و زندان در انتظار مخالفانش بود.

به هر حال نمی‌دانیم اردوغان چطور بدون اینکه آمریکا و اروپا را به دست آورد، روسیه را از دست داد یا دست‌کم نتوانست حداقل ائتلاف با آن را حفظ کند و چطور داوود اوغلو را کنار گذاشت حال آنکه او در تمام مراحل صعود و رسیدن به اوج چه در حزب عدالت و توسعه و چه ریاست جمهوری، شریکش بود، اما به‌خوبی می‌دانیم که اگر در محاسبات خود به خطا نمی‌رفت و استبداد نداشت و سیاست‌های اشتباه را در پیش نمی‌گرفت، در وضعیت امروز گرفتار نمی‌شد.

پیام‌های تبریک ترکیه به روسیه

به هر حال روز گذشته دولت ترکیه اعلام کرد که اردوغان روز ملی روسیه را  به ولادیمیر پوتین همتای روس خود تبریک گفته و ابراز امیدواری کرده است که این اقدام گام نخست در مسیر عادی سازی روابط بین دو کشور و بازگشت آن به جایگاه شایسته خود باشد.

همچنین بن علی یلدریم نخست وزیر ترکیه با ارسال پیامی «گرم» به دیمیتری مدودف همتای روس خود همین رویکرد را در پیش گرفته به او تبریک گفت.

پاسخ سرد روسیه

اما روسیه به این پیام‌ها پاسخ سردی داد و سخنگوی کرملین گفت که روسیه نیز به‌دنبال عادی سازی روابط است اما ترکیه باید گامهای لازم را در این خصوص اتخاذ کند و بار دیگر شروط روسیه را برای عادی سازی روابط با ترکیه تکرار کرد از جمله عذرخواهی ترکیه و پرداخت غرامت و نیز محاکمه خلبان هواپیمایی که هواپیمای روس را هدف قرار داده بود.

این اظهارات به این معنی است که پیام تبریک ترکیه نتایج مورد نظر را محقق نساخته است و هنوز روسیه راضی نشده است.

باید در نظر داشت که روسیه یکی از چهار شریک اصلی تجاری ترکیه به شمار می‌آید و آنکارا به نفت و گاز آن نیازمند است و چند روز پیش از سرنگونی هواپیمای روس، دو طرف در مورد افزایش حجم تبادل تجاری خود به یکصد میلیارد دلار تا سال 2023 به توافق رسیدند اما اردوغان با دستور سرنگونی هواپیمای روس همه چیز را خراب کرد و واکنش روسیه نیز تحریم اقتصادی علیه ترکیه بود.

باخت اردوغان در سوریه

همچنین روند تحولات سوریه بر اردوغان و زیاده خواهی‌های عثمانی او تأثیر منفی به جا گذاشت که چه‌بسا بدترین تأثیر آن قدرت گرفتن سیاسی و نظامی کُردها با رویکردهای جدایی‌طلبانه چه در ترکیه و چه در سوریه باشد.

اکنون اردوغان برای نجات کشور و حزبش و نیز جایگاه و شخصیت خود دو گزینه دارد:

اول: گفت‌وگو و یا به‌عبارت بهتر ازسرگیری گفت‌وگو با حزب کارگران کردستان و عبدالله اوج‌آلان رهبر این حزب که در زندان به سر می‌برد تا از این راه بتواند به توافق آتش‌بس دست یافته و روند سیاسی را برای دستیابی به راه حل مسالمت آمیز در پیش بگیرد.

دوم: بازگشت به بشار اسد و کاهش دشمنی با او و متوسل شدن به لحن مسالمت آمیز و آشتی طلبانه و کنار گذاشتن درخواست کناره گیری اسد از قدرت.
به نظر می‌رسد گزینه دوم بهتر باشد زیرا هزینه کمتری دارد به‌اضافه اینکه به‌مثابه کلید اصلی گشودن درهای بسته مسکو به شمار می‌آید و می‌تواند راه عادی‌سازی روابط با آن را باز کند و به ترکیه امکان دهد که از آن به‌عنوان برگ برنده علیه متحد آمریکایی خود استفاده کند چیزی که این احتمال را قوت می‌بخشد اظهارات نخست وزیر ترکیه مبنی بر بی‌فایده بودن جنگ سوریه و ابراز تأسف از قربانی شدن سوری‌ها است.

به هر حال برخی کارشناسان راهبردی در ترکیه معتقدند بازگشت ائتلاف اردوغان با اسد برای مقابله با «غول کُردها» بعید نیست زیرا این خطر هر دو طرف را تهدید می‌کند و بشار اسد تشکیل یک موجودیت کُردی در طول مرزهای شمالی خود را دوست ندارد و از حمایت رو به افزایش آمریکا از کُردها نیز راضی نیست.

اما اردوغان هیچ سیگنال مثبتی در قبال این وضعیت نداشته است و چند روز پیش بعد از سکوتی طولانی‌مدت باز لحن تند و سابق خود را مبنی بر لزوم برکناری بشار اسد از قدرت تکرار کرد که واکنش هرچه تندتر و بی‌سابقه اسد را به‌دنبال داشت تا جایی که وی در سخنرانی خود در مجلس سوریه اردوغان را فاشیست و زورگو توصیف کرد.

احتمال ابتکار عمل سیاسی و غیرمنتظره اردوغان در قبال دشمنان

به هرحال نباید فراموش کرد که اردوغان عملگرا است و این احتمال وجود دارد که در قبال دشمنان خود اقدامات سیاسی غیرمنتظره اتخاذ کند و البته پیام تبریک به همتای روس و بهبود روابط با اسرائیل شاهدی بر همین ویژگی اوست اما آنچه عملگرایی او را به خطر می‌اندازند، واکنش‌های شتابزده او است که نمونه آن را در سرنگونی هواپیمای روس و یا تهدیدهای مداوم علیه آلمان و اروپا در ارتباط با مهاجران شاهدیم.

نکته قابل توجه اینکه ترکیه اکنون بر سر دوراهی سرنوشت‌سازی قرار گرفته است که اتخاذ تصمیمات جسارت آمیز در پرونده‌های متعدد را ضروری می‌سازد، در نتیجه باید پرسید: آیا رجب طیب اردوغان در عملیات نجات شجاعت به خرج می‌دهد؟