می‌گویند وام می‌دهیم ولی به شرط شکست دیو سپید!

آن گونه که دانشجویان معترض می‌گویند، به نظر می‌رسد شرایط پرداخت این وام به نوعی انتخاب شده که کمتر کسی به مرحله دریافت وام برسد؛ شرط و شروطی که آن را با هفت خوان قیاس و دلایلی به آن منضم می‌کنند که نشان می‌دهد ممکن است رستم هم باشی، از پسش برنیایی.

به گزارش «تابناک»، پس از آنکه پرداخت «پژوهانه رساله»، یعنی مقرری علمی دانشجویان دوره دکترا بی هیچ مقدمه‌ای از ابتدای سال گذشته متوقف شد، از جمله راهکارهایی که مسئولان وزارت علوم برای کمک به این دانشجویان برگزیده علمی معرفی کردند و بر محاسن آن به نسبت پژوهانه تأکید داشتند، اعطای وامی ویژه به دانشجویان دکترای تخصصی بود که چون به مانند پژوهانه بلاعوض نبود، به جهاتی هدفمندتر به نظر می‌رسید.

بدین ترتیب اعتراض دانشجویانی که از قطع ناگهانی پژوهانه رساله گلایه داشتند و تنها منبع مالی مورد اتکای خود برای انجام امور تحصیلی را از دست رفته می‌دیدند، فروکش کرد و همه چشم انتظار ماندند تا شرایط اعطای این وام ابلاغ شده و پرداخت آن در دستور کار قرار گیرد؛ اتفاقی که در روزهای ابتدایی آبان ماه، با ابلاغ «دستورالعمل اعطای وام ویژه دانشجویان دکترای تخصصی» توسط وزارت علوم جامه عمل پوشید تا چشم انتظاری ها برای پرداخت این وام ویژه آغاز شود.

البته دستورالعمل (متن کامل آن را اینجا بخوانید) حکایت از سختی‌های زیادی در مسیر اعطای این وام داشت. شروطی که برخی به مانند شرایط اعطای پژوهانه رساله بود (مانند این شرط که تنها به آن دسته از دانشجویان روزانه دانشگاه های دولتی تعلق می‌گیرد که آزمون جامع را پشت سر گذاشته باشند) و برخی اختصاصیِ این وام طراحی شده بود؛ مثل «استاد راهنما مي‌تواند در صورت عدم رضايت از پيشرفت كار دانشجو، درخواست لغو اعطاي وام بنمايد».

تا اینجای کار ظواهر امر حکایت از آن داشت که مسئولان وزارت علوم برای پرداخت این وام نکات بسیاری را مورد توجه قرار داده‌اند تا نه خارج از اطلاع اساتید و مسئولان دانشکده ها و دانشگاه ها پرداختی به دانشجویان صورت گرفته و نظارتی بر هزینه کرد آن وجود نداشته باشد، نه مبلغ پرداختی بلاعوض باشد که نیازمند و بی نیاز، متقاضی دریافتش باشند و مواردی از این دست، ولی این موارد آنقدر زیاد شدند که عملا دریافت وام ویژه به پروژه ای دشوار تبدیل و حکایت از آن سوی بام افتادن در رویکرد مسئولان متجلی شد.

این سخت گیری ها زمانی بیشتر خود را نشان می‌دهند که می‌بینیم، بندهایی چون «حضور تمام وقت دانشجو در دانشگاه با تأیید استاد راهنما و گروه آموزشي مربوطه احراز شده باشد» در دستورالعمل پرداخت وام قرار گرفته و دانشگاه ها بر اساس آن، بررسی درخواست دانشجویان متقاضی دریافت وام در گروه های آموزشی و دانشکده ها و پس از آن، تصویب در چند معاونت دانشگاه را در دستور کار قرار داده‌اند که پروسه‌ای زمان‌بر، بروکراتیک و فرسایشی است که گاه می‌تواند به کل دریافت وام را ملغی کند.

یکی از دانشجویان دوره دکترای دانشگاه تهران در این باره می‌گوید: بیستم بهمن ماه از طریق یکی از سایت‌های خبری از پرداخت وام «ویژه دکتری» مطلع شدیم و روز بعد (21 بهمن 93) به کارشناس پژوهشی دانشکده ... [نام دانشکده نزد «تابناک» محفوظ است] مراجعه کردیم که در پاسخ به ما گفت: «تا 30 بهمن فرصت دارید مدارک مورد نیاز را فراهم کنید»؛ مدارکی که فراهم نمودنشان در چنین زمان کوتاهی عملا ممکن نیست و شرایط دانشگاه اجازه تکمیلشان را نمی‌دهد!

وی می‌افزاید: اگر واجد شرایط دریافت این وام باشید، یعنی آزمون جامع را گذرانده باشید، پژوهانه دریافت نکرده باشید، پیش نیازهای سوابق آموزشی و پژوهشی را داشته باشید و بر اساس شروط مندرج در فرم یک، برای دریافت این وام رتبه بندی شده باشید، لازم است دو ضامن معتبر ـ جدای آن ضامن هایی که در مقاطع قبلی مثل کارشناسی ارشد ضمانت پرداخت تسهیلات شما را عهده دار شده باشند ـ معرفی کنید که انجام این کار در بازه بلندمدت هم دشوار است، چه برسد در فرصتی یک هفته‌ای.

این دانشجوی دکترا در ادامه می‌گوید: در مرحله بعد باید فرم شماره دو به تأیید استاد راهنما رسیده و در شورای گروه مطرح شود تا آنجا نتیجه‌گیری کنند به متقاضی وام تعلق بگیرد یا خیر. این در حالی است که جلسه گروه ماهانه و در اولین هفته هر ماه برگزار می‌شود. بعد از دریافت این تأییدیه نیز تازه پروسه‌ای دیگر به جریان می‌افتد که بررسی تأییدیه در معاونت پژوهشی دانشگاه است که روند آن، بررسی سوابق آموزشی و پژوهشی وام‌گیرنده در کارگروه پژوهشی است که به رد یا تأیید درخواست منجر می‌شود.

وی در ادامه با اشاره به زمان بر بودن این روند می‌گوید: بخش سوم فرم، معاونت پژوهشی را ملزم کرده که پرونده درخواست وام را به معاونت تحصیلات تکمیلی دانشگاه فرستاده و در آنجا بار دیگر درباره پرداخت/عدم پرداخت وام تصمیم‌گیری شود و در آخر باید این درخواست به تأیید معاونت آموزشی دانشگاه هم برسد. اگر همه این مراحل با خوبی و خوشی طی شد، نوبت آن می‌رسد که مستندات به همراه مدارک ضمانت دو ضامن معتبر ـ که با تأیید دفترخانه اسناد رسمی رسیده ـ به وزارت علوم ارسال تا در آنجا بررسی نهایی توسط کارشناس مربوطه انجام ‌شود.

بدین ترتیب می‌توان دریافت که چرا امثال این دانشجو، روند دریافت این وام ویژه را با هفت خوانی که رستم در شاهنامه طی کرد، مقایسه نموده و معتقدند مسئولان به رغم آنکه می‌گویند وام می‌دهیم، شرط دریافت آن را برای دانشجویانِ متقاضی، شکست دیو سپید و عبور از هزارتو گذاشته‌اند تا عملا عده قلیلی از پس پیمودن این مسیر برآمده و کمتر کسی از مزایای آن بهره مند شود.

البته همه این موارد، تنها اشکالاتی نیستند که به پرداخت این وام خاص وارد می‌شوند؛ از جمله دیگر اشکالات ماجرا، مشخص نبودن میزان وام پرداختی است که بر اساس دستورالعمل یاد شده در بالا و بخش‌نامه 16440 به این منظور، تنها می‌توان دریافت که قرار است ماهیانه 500 هزار تومان (در صورت دارا بودن برخی شرایط بسیار ویژه،600 هزار تومان) باشد و پرداخت آن از 24 ماه تجاوز نکند؛ اما هیچ جا اشاره نشده که مثلا اگر مشکلات گروه آموزشی و دانشکده، مانع از تصویب رساله دانشجویی در ترم پنجم شد، چگونه باید از حقوق آن دانشجو در بهره مند شدن از این وام دفاع کرد؟ اگر استاد، درخواست هایی خارج از روال از دانشجو داشته باشد و مجوز قطع پرداخت این وام را ـ که در دستورالعمل به وی اعطا شده ـ مستمسک قرار دهد، چطور؟

به ردیف این اشکالات، می توان موادی در دستورالعمل مانند «متقاضی موظف است هر شش ماه يك بار وضعيت پيشرفت تحصیلی خود را كه مورد تأیيد دانشگاه مربوطه باشد، [احتمالا به وزارت علوم] گزارش نمايد» را افزود که احتمالا تکرار همه مراحل پیموده شده برای دریافت وام در دانشگاه، آن هم هر شش ماه یک بار را برای دانشجوی دکترا رقم خواهد زد؛ روندی فرسایشی که می‌تواند فکر و ذکر دانشجویان را به خود مشغول کرده و ایشان را تبدیل به ارباب رجوع پای ثابتی در گروه، دانشکده و معاونت های دانشگاه کند!

عجیب تر اینجاست که برخی دانشجویانِ معترض به این روند معتقدند که صرف پیمودن همه مراحل هم ممکن است به پرداخت وامی منجر نشود، زیرا از یک سو بحث اولویت ها و رتبه بندی در این میان مطرح است و از سوی دیگر، پرداخت وام منوط به تأیید درخواست دانشجو در دانشگاه نیست، بلکه تصمیم گیرنده در این باره، وزارت علوم است که می‌تواند درخواست را بپذیرد یا آن را مردود اعلام کند.

با این حساب، می‌توان مسئولان وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری را مخاطب قرار داد و از ایشان پرسید که منظور اصلی شان از پرداخت چنین وامی چه بوده و با توجه به سخت گیری های که داشته اند و دشواری هایی که پدید آمده، تا چه اندازه عملکرد خود را در رسیدن به آن منظور موفق ارزیابی می‌کنند؟!