دونالد ترامپ در جریان انتخابات عمومی اخیر اسرائیل، مقیاس ها را به نفع بنیامین نتانیاهو، و ضد رقیب وی بنی گانتز متمرکز کرد. در جریان دیدار نخست وزیر اسرائیل در روز 25 مارس از واشنگتن، ریاست جمهوری آمریکا، با نقض قطعنامه های سازمان ملل متحد، حاکمیت اسرائیل بر ارتفاعات جولان سوریه را تأیید کرد. نتانیاهو این کار را «معجزه» خواند.
پس از آن، ترامپ این حرکت چشمگیر را با اعلام سپاه پاسداران ایران، دشمن اصلی اسرائیل، به عنوان یک سازمان تروریستی تنها یک روز قبل از انتخابات نهم آوریل اسرائیل تکمیل کرد.
در این میان، رئیس جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین نتانیاهو را با یک هدیه انتخاباتی که تخیل عموم را به کار گرفت، مواجه ساخت. نتانیاهو پس از جلسه چهارم آوریل خود با پوتین در مسکو، اعلام کرد، بقایای گروهبان زکریا باومل که از سال 1982 در سوریه مفقود شده بود، به اسرائیل بازگشته است. در جایی که سربازی برای همه شهروندان یهودی با چند معافیت جزئی اجباری است، این خبر برای تقریبا 80 درصد از مردم طنین زیادی داشت.
اعلان ترامپ در مورد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، باعث نگرانی در کرملین شد. از سپتامبر 2015، ارتش روسیه در سوریه فعالیت خود را با همتای سوریه خود هماهنگ کرده است.
اقدامات موازنه ای
پوتین توانسته است همزمان با وابستگی به ستون های مختلف، روابط صمیمانه با دشمنان دیرینه یعنی ایران و اسرائیل را حفظ کند. در مورد اسرائیل، رفتار خوب با یهودیان در روسیه معاصر و گذشته، یک عنصر اصلی است. دیدگاه های شخصی پوتین در مورد یهودیت و روابط دوستانه وی با رهبران کسب و کار و مقامات یهودی به همان اندازه قابل توجه است. در مورد ایران، منافع ژئوپلیتیک و اقتصادی عوامل اصلی هستند. روسیه و ایران به عنوان دو کشور ساحلی دریای خزر، مرزهای دریایی با یکدیگر دارند. آنها با تأمین ذخایر نفت و گاز طبیعی، برای اطمینان از قیمت های پایدار این کالاها منافع مشترکی دارند.
بیشتر بخوانید
پوتین در تلاش برای به دست آوردن نفوذی که اتحاد جماهیر شوروی در خاورمیانه در طول جنگ سرد داشت، به دوستی با جمهوری اسلامی ایران، که بیش از چهل سال پیش از مدار ایالات متحده خارج شده است، ارزش زیادی داده است. دوستی کرملین با این حکومت که از زمان تأسیس یک متحد استراتژیک با سوریه بوده است، پس از آنکه روسیه ظرفیت های نیروی دریایی خود را در بندر بنغازی لیبی پس از سقوط قذافی در سال 2011 از دست داد، اهمیت بیشتری پیدا کرده. سقوط قذافی دسترسی دریایی روسیه را به بندر لاذقیه سوریه در شرق مدیترانه کاهش داد.
آغاز جنگ داخلی در سوریه که حکومت رئیس جمهور بشار اسد را تهدید کرد، روسیه و ایران را به عنوان حامیان قوی وی در کنار هم آورد.
روابط دوستانه مسکو با تهران در سال 1995 هنگامی آغاز شد که بوریس یلتسین، رئیس جمهور روسیه، موافقت کرد که تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی، یک نیروگاه هسته ای غیر نظامی در بوشهر بسازد. روس ها در سال 2010، این ساخت نهایی تأسیسات را عملی ساختند.
در این پانزده سال، دو پیشرفت وجود داشت؛ یکی همکاری های دفاعی بین ایران و روسیه و دیگری تغییرات جمعیتی در اسرائیل بود. در سال 2007، کرملین قرارداد 800 میلیون دلاری را برای عرضه موشک های پیشرفته ضد هوایی S-300 به تهران امضا کرد. این اقدام دو سال پس از آن بود که پوتین به نخستین رئیس جمهور روسیه تبدیل شد که از اسرائیل دیدار می کند. تا آن زمان، هجوم یهودیان شوروی به اسرائیل، منجر به آن شده بود که زبان روسی بعد از زبان عبری و عربی سومین زبانی باشد که به شکلی وسیع در اسرائیل رواج دارد. ایهود اولمرت، نخست وزیر اسرائیل، در جبهه امنیت ملی، از آن نگران بود که ایران موشک ها را برای حفاظت از تأسیسات هسته ای خود به کار گیرد و از این طریق اسرائیل را از گزینه بمباران این سایت ها محروم سازد.
اکنون نتانیاهو، که در سال 2009 به نخست وزیری رسیده بود، وظیفه داشت که توسط یک جت خصوصی به مسکو رفته تا دیمتری مدودف، رئیس جمهور روسیه را برای لغو معامله موشکی، تحت فشار قرار دهد.
در سپتامبر 2010، کرملین قرارداد موشکی دفاعی خود با تهران را با اشاره به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد در ماه ژوئن مبنی بر تحریم فروش تسلیحات به تهران به حالت تعلیق درآورد. تحویل نسخه بهبود یافته موشک های S-300 به تهران تنها پس از آن دنبال شد که شورای امنیت توافق هسته ای ایران با پنج عضو دائمی خود و آلمان در ماه ژوئیه 2015 را تأیید کرد.
نزدیکتر شدن
در همین حال، پوتین در سفر دوم خود به اسرائیل در سال 2012، بنای یادبود پیروزی در ناتانیا را به یاد قربانیان ارتش شوروی در حمایت از یهودیان در جنگ جهانی دوم افتتاح کرد. او گفت: «هولوکاست یهودیان رویداد شرم آور و تاریک در تاریخ بشر بود و این ارتش شوروی بود که سر هیولای نازی را خرد کرد. این آثار شگفت انگیز احترام من به یهودیان و دولت اسرائیل را تقویت می کند.»
بیشتر بخوانید
از آن زمان، روابط شخصی بین پوتین و نتانیاهو گرم شده است، از جمله این که اسرائیل در ماه مارس 2014 در مورد قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در خصوص محکومیت الحاق کریمه به روسیه رأی ممتنع داد. کمی پس از آن اسرائیل موافقت کرد که یک خط ارتباطی رمز شده بین دفاتر نتانیاهو و پوتین برقرار شود. در سطح عمومی، روس ها و اسرائیلی ها از سال 2008 که سفر بدون ویزا برای شهروندان دو کشور معرفی شد، ارتباطات فردی را افزایش داده اند؛بین تل آویو و مسکو حدود 60 پرواز در هفته وجود دارد.
براساس معاهده روسیه ـ سوریه 2015، در جنگ داخلی سوریه، دمشق اختیار نامحدود به استفاده نیروی دریایی روسیه از فرودگاه حمیمیم خود در نزدیکی لاذقیه داد. بلافاصله پس از آن، نتانیاهو برای رایزنی با پوتین به مسکو سفر کرد، ولی هیچ چیز تغییر نکرد. پوتین حمایت خود را از اسد، بر ارسال جنگنده های روسی به پایگاه سوریه و تقویت زرادخانه های ضعیف شده سوریه، تأکید کرد.
آنان برای جلوگیری از وقوع برخوردهای تصادفی میان جنگنده های اسرائیلی و روسی، یک خط ارتباطی جلوگیری از تعارض بین مرکز فرماندهی Kirya در تل آویو و پایگاه نظامی روسیه در حمیمیم ایجاد کردند. نتانیاهو پوتین را برای پایان دادن یا حداقل کاهش دخالت ایران در سوریه تحت فشار قرار داد. با وجود این، پوتین در موقعیتی نبود که در این خصوص اقدامی کند.
ایران و سوریه در سال 2006 قرارداد دفاع دوجانبه امضا کردند. مصطفی محمد نجار، وزیر دفاع وقت ایران، اعلام کرد: ایران امنیت سوریه را امنیت خود می داند و ما توانایی های دفاعی خود را به عنوان توانایی های دفاعی سوریه در نظر می گیریم. هیچ جزئیاتی از این قرارداد افشا نشد.
یک نمونه قابل توجه از چابکی آکروباتیک دیپلماتیک پوتین در دیدار بین پوتین ـ ترامپ در هلسینکی در سال 2018 بود. نتانیاهو در یازدهم ژوئیه به مسکو رفت و از پوتین خواست تا پس از جنگ سوریه، نیروهای ایران را از این کشور اخراج کند.
گزارش ها حاکی از آن است که پوتین به او توصیه کرده که صبر داشته باشد. سخنان مرموز پوتین در جلسات رودررو همتایش را متعجب کرده. روز بعد، اما، پوتین با علی اکبر ولایتی، مشاور ارشد سیاست خارجی آیت الله علی خامنه ای رهبر ایران دیدار کرد. ولایتی در حالی که نامه های رهبر و حسن روحانی، رئیس جمهور ایران را به پوتین تحویل داد، از پیوندهای «استراتژیک» بین تهران با مسکو تمجید کرد.
بنا بر گزارش تسنیم (نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) ماه بعد، در جریان دیدار وزیر دفاع ایران از دمشق، ایران و سوریه توافق کردند تا همکاری نظامی و دفاعی را افزایش دهند، ولی باز هم جزئیاتی از این توافق در دست نیست.
در چهار دور مذاکراتی که بین پوتین با روحانی و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ایران و ترکیه، از سال 2017 در سوچی برگزار شد، این توافقات هیچ گاه به میان نیامد. آنها هدف خود را: یافتن یک راه حل سیاسی برای پایان دادن به جنگ داخلی طولانی مدت سوریه اعلام کردند. پوتین در تازه ترین نشست خود در ماه فوریه از روحانی و اردوغان خواست تا برنامه های مختلفی را دنبال کنند تا بتوانند جنگ را به پایان برسانند. چشمه هایی از امید در 8 آوریل رخ نمود، هنگامی که پوتین پس از دیدار با اردوغان، گفت که دو کشور، در هماهنگی با دولت سوریه، معارضان و سازمان ملل متحد، برای تشکیل کمیته ای آماده می شوند که متشکل از 150 عضو قدرتمند برای پیشنویس قانون اساسی جدیدی برای سوریه هستند.