ریشه کنی بی سوادی از شعار تا اجرا

تحرک، رشد، پیشرفت و سعادت جوامع مختلف در اولین گام با موضوع سواد ارتباطی تنگاتنگ دارد. بنا بر آمار موجود در سال ١٩٧٠ جمعیتی بالغ بر ٨٥٤ میلیون نفر از کل جهان یعنی چیزی حدود ٤٠ درصد بی سواد در کشورهای مختلف وجود داشته است. از این رو تلاش های زیادی در کشورهای مختلف به ویژه کشورهای غربی و اروپایی برای کنترل این معضل صورت گرفت که در سال ٢٠٠٥ این نرخ با ٢٢ درصد کاهش به ١٨ درصد معادل ٧٨٠ میلیون نفر رسید. نکته جالب این که سهم کشورهای توسعه یافته از آمار بی سوادان جهان تنها یک درصد بود و ٧٠ درصد آن مربوط بود به کشورهای حوزه جنوب و غرب آسیا که ایران را نیز شامل می شود.

به گزارش اعتدال ، «یونسکو» با هدف بسیج تمام امکانات موجود، برای مبارزه با بی سوادی سال های ٢٠٠٣ تا ٢٠١٣ را به عنوان دهه مبارزه با بی سوادی نام گذاری کرده است. این در حالی است که در کشور ما دغدغه مبارزه با بی سوادی از سال ١٣١٥ شروع شده است و ریشه کنی این معضل بعد از پیروزی انقلاب با جدیت بسیار زیادی پی گیری شد.

از سال ١٣١٥ تا ١٣٢٠ سازمان تعلیمات (اکابر) به عنوان نخستین سازمان متولی مبارزه با بی سوادی تشکیل و موفق شد با بهره گیری از شیوه خواندن و نوشتن با برگزاری دوره های آموزشی ٢ سالانه ٤٦٧ هزار نفر را زیر پوشش خود قرار دهد. سپس به علت تغییر و تحولات گسترده سیاسی این سازمان به عنوان سازمان آموزش سالمندان تغییر نام یافت. گستره بی سوادی در کشور موجب شد تا نه تنها از نیروهای آموزش و پرورش در کار ریشه کنی بی سوادی استفاده شود، بلکه نیروهای ژاندارمری نیز در این امر مشارکت کنند.اما بر اساس آمار به دست آمده و بر اساس سرشماری نفوس و مسکن ١٣٣٥ از هر صد نفر ایرانی بالای ١٠ سال، فقط ١٥ نفر باسواد بودند.

این خود نشانگر موفق نبودن راهکارهای آموزشی مبارزه با بی سوادی در آن زمان بود. در پی ناموفق بودن این برنامه، دولت تصمیم گرفت تا از سال ١٣٣٥ سازمان آموزش بزرگسالان را تشکیل دهد که در این راستا وزارت فرهنگ (وزارت آموزش و پرورش)، کشاورزی، کار، جنگ و سازمان های بنیاد خاور نزدیک اداره کل امور اجتماعی عمران روستایی، ارتش، بانک عمران و سازمان پیشاهنگی در امر مبارزه با بی سوادی همت گماشتند.

بی سوادی آن چنان رخنه ای در راه توسعه کشور به وجود آورده بود که در سال ١٣٤١ بر اساس لایحه شش گانه که به تصویب مجلس وقت رسید سپاه دانش تشکیل شد. در این تشکیلات جدید فارغ التحصیلان دوره متوسطه بعد از گذراندن یک دوره ٤ ماهه در مراکز ارتش با درجه گروهبانی تحت عنوان سپاه دانش به جای گذراندن دوره نظام وظیفه عمومی به مناطق مختلف کشور اعزام و برای کاهش بی سوادی در مقام معلم فعالیت می کردند.

در سال ١٣٤١ ایران با ارسال نامه ای به سیزدهمین اجلاس یونسکو از آموزش و پرورش کشورهای عضو یونسکو خواست تا با هدف هم فکری در کار مبارزه با بی سوادی و زمینه سازی برای همکاری بین المللی کنگره ای را با سرپرستی یونسکو در تهران برگزار کنند. از این رو پیشنهاد ایران پذیرفته شد و در یک فرآیند تعریف شده بعد از برگزاری این اجلاس در تهران، ایران به عنوان نخستین کشور ٧٠٠ هزار دلار از اعتبارات نظامی خود را برای ریشه کنی بی سوادی اختصاص داد و از این رو کمک های مالی عمده ای از دیگر کشورهای جهان به این مهم اختصاص پیدا کرد و در همین سال کمیته ای به نام «کمیته جهانی مبارزه با بی سوادی» در ایران تشکیل شد. این کمیته در اولین گام خود قزوین را به عنوان جامعه کوچک تری از ایران برای اجرای سیاست های کلان مبارزه با بی سوادی انتخاب کرد. اما بررسی های به عمل آمده نشان داد که این برنامه نیز نتوانست تحولات محسوسی در مبارزه با بی سوادی به وجود آورد. به هر حال سازمان جهاد ملی سوادآموزی آخرین تشکیلاتی بود که قبل از پیروزی انقلاب پا به عرصه حیات نهاد. این سازمان با ایجاد یک سری برنامه ریزی ها و با رعایت شاخص های اصلی که در نظام هماهنگ کشور تعریف می شد شعار ریشه کنی بی سوادی تا سال ٦٦ را سر داد و بالاخره با پیروزی انقلاب، نهضت سوادآموزی در سال ١٣٥٨ پرچمدار براندازی معضل بزرگ بی سوادی در کشور شد.

نهضت سوادآموزی به عنوان اصلی ترین مرجع مبارزه با بی سوادی در کشور تلاش بسیاری کرده است تا نرخ بی سوادی را مناسب با شرایط جامعه کاهش دهد. به نحوی که بر اساس سرشماری سال ١٣٨٥، چهار و نیم میلیون بی سواد در کشور وجود دارد که بر پایه برنامه ریزی های صورت گرفته این تعداد که در گروه سنی زیر ٥٠ سال هستند تا سال ١٣٩٣ باسواد خواهند شد.

هم اکنون ١١ میلیون نفر از جمعیت بزرگسالان کشور کم سواد و نزدیک به ١٥ درصد جمعیت بالاتر از ٦ سال کشور بی سوادند.البته برنامه های توسعه اول، دوم و سوم کشور در زمینه سوادآموزی به خوبی پیش رفته و موفق بوده است. اما در عین حال گویا این برنامه ریزی از نظر برخی از کارشناسان روندی مطلوب نداشته است به نحوی که یک کارشناس سواد آموزی در گفتگو با «اعتدال» با انتقاد از روند کند کاهش بی سوادی در کشور اظهار داشت: ریشه کنی بی سوادی در کشور به روش سنتی ٧٥ سال زمان خواهد برد.

وی با اشاره به حدود ٣ میلیون فرد بازمانده از تحصیل در کشور افزود: در حال حاضر تنها ٢٥٠هزار نفر از بازماندگان از تحصیل در کشور تحت پوشش آموزش از راه دور قرار گرفته اند؛ ضمن آن که در تقسیم بندی های کنونی محدوده سنی بازماندگان از تحصیل، از ٦ تا ٦٠ سال در آمار تعریف شده است، در حالی که این محدوده باید از ١٠ تا ٤٠ سال تعریف شود تا به تبع آن، محدوده برنامه ریزی ها نیز مشخص تر شود.

تقی زاده در ادامه اعلام کرد: بر اساس سرشماری انجام شده در سال ١٣٨٥، بیش از ٩ میلیون و ٨٠٠ هزار بی سواد در کشور زندگی می کنند که به استناد گزارش سازمان بازرسی، اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، بی سوادی ٥٥ سال دیگر از ایران ریشه کن می شود که البته این آمار خوش بینانه است، زیرا اگر واقعیت را در نظر بگیریم، با روند فعلی، بی سوادی ٧٥ سال دیگر از کشور ریشه کن می شود.وی مدعی شد با توسعه روش های آموزش از راه دور و آموزش الکترونیکی می توان بی سوادی را تا ١٠ سال دیگر از کشور ریشه کن کرد، در حالی که این روش حتی یک دهم هزینه ای که هم اکنون برای ریشه کنی بی سوادی صرف می شود، را صرف نخواهد کرد.

اما اظهارات این کارشناس و سرپرست پیشین موسسه آموزش از راه دور کشور تا چه حد می تواند قابل اجرا باشد و آیا واقعا نهضت سواد آموزی طی سال های فعالیت خود، تا به این اندازه ناموفق عمل کرده است؟

«آخوند زاده»، مشاور رئیس سازمان نهضت سوادآموزی نیز اظهار می دارد: اگر طبق فرموده رهبری، متولی سوادآموزی، نهضت سوادآموزی است، بر اساس برنامه ریزی های نهضت تا پایان برنامه پنج ساله پنجم باید مسئله بی  سوادی حل شود.

وی اضافه می کند: به هر حال مخاطبان ما افراد متفاوتی هستند و ما برای سنین مختلف زمان بندی و برنامه ای خاص داریم و در حال تدوین برنامه هستیم.

وی گفت: با فرض این که ورودی بی سوادی به پایان برسد و تمام کودکان در سن تحصیل به مدرسه راه پیدا کنند و تولید بی سواد اتفاق نیفتد و از طرف دیگر هم مردودی و ترک تحصیل در آموزش ابتدایی و کلاس اول و دوم به حداقل ممکن برسد، تنها گروه بی سوادی که باقی می ماند بی سوادان بالای ٥٠ سال است که معمولا در بین کشورها در اولویت نیستند مگر این که درصدد یادگیری باشند.وی خاطرنشان می کند: به هر صورت مبنای آمار اعلام شده توسط سرپرست موسسه آموزش از راه دور برای ما روشن نیست و نهضت سوادآموزی برنامه ٧٠ ساله ندارد.


لازم به ذکر است که در بین کشورها رسم است که اگر تعداد و فراوانی و درصد باسوادی در نقطه ای اعم از روستا و شهر به ٩٧ درصد و بالاتر برسد در آن جا اعلام می کنند که بی سوادی به پایان رسیده است.

ولی جشن پایان بی سوادی به معنای پایان فعالیت سوادآموزی نیست، بلکه سوادآموزی در آن روستا فرصت ادامه تحصیل در پایه های بالاتر را برای بزرگسالان فراهم می کند و سپس شبکه های تولید کتاب و نشریات برای عمق دادن به سواد حداقلی آموخته شده کسانی که میل به ادامه تحصیل ندارند این نوع فعالیت ها را ادامه می دهند.

به هر صورت تردیدی نیست که تلاش در راستای بهبود آموزش و ایجاد نوآوری های آموزشی و درسی از الزاماتی است که باید در فضای کاملا کارشناسانه مدنظر قرار گیرد تا با اصلاح و بهبود روش های آموزشی،درسی و بالا بردن سطح توانایی علمی آموزش دهندگان و متناسب کردن اهداف آموزشی با نیاز آموزش دیدگان تاثیرگذاری اقدامات مبارزه با بی سوادی بیش از گذشته رونق یابد.ولی بی شک نبود اطلاعات دقیق، علمی و کارشناسانه و سیستم آمارگیری صحیح این روند را با اختلال جدی مواجه می کند که شاید به آمارسازی و برگزاری جشن های صوری بینجامد.