کلیات
یوزپلنگ یا یوز جانوری مهرهدار و پستاندار از راستهٔ گوشتخواران، خانوادهٔ گربهسانان است. این جانور در گذشته در بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبهقاره هند یافت میشد، اما امروزه با کاهش شدید جمعیت روبرو شدهاست. از میان چهار زیرگونهٔ یوزپلنگ، یکی از زیرگونهها که با نام «یوزپلنگ آسیایی» شناخته میشود در خطر جدی انقراض است و تعداد کمی از آن در دشتهای مرکزی ایران به بقا ادامه میدهند.
بدن یوزپلنگ در درازای چندین میلیون سال به گونهای پیشرفت پیدا کردهاست که این جانور بتواند بهطور معمول توانایی حرکت با سرعتی برابر با ۱۱۰ کیلومتر در ساعت را داشته باشد و البته برای مدت کوتاه با سرعتی برابر با ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت هم توانایی دویدن را دارد. سرعت یوزپلنگ در عرض ۲ ثانیه پس از شروع دویدن به ۷۵ کیلومتر در ساعت میرسد که از شتاب بسیاری از خودروهای مسابقهای نیز بیشتر است. البته میانگین سرعت حرکتی یوزپلنگ برابر با ۶۴ کیلومتر بر ساعت است. اندام باریک، پاهای لاغر و بلند، قفسه سینهای کم پهنا ولی عمیق و جمجمهای کوچک، ظریف و گرد، یوز را به سریعترین جانور روی زمین تبدیل کردهاست.
این جانور به آسانی از دیگر گربهسانان تشخیصپذیر است و آن را نه تنها از روی خالهای روی بدن میتوان متمایز کرد، که بدن باریک و کشیده، سر کوچک، چشمهای بالا قرار گرفته و گوشهای کوچک و تا حدودی پهن شمایلی یکتا به او میدهند. طعمهٔ معمول یوزپلنگ ها آهوها (به ویژه آهوی تامسون)، ایمپالا و دیگر پستانداران سمدار حداکثر تا ۴۰ کیلوگرم وزن هستند. یک نر بالغ تنها هر چند روز یک بار شکار میکند اما مادههای دارای توله تقریباً هر روز به شکار میپردازند. در حالی که سایر گربهسانان شکارچیان شب هستند، یوزها عمدتاً روزها فعال بوده و اغلب در اوایل بامداد و غروب آفتاب به سراغ طعمههای خود میروند.
واژهشناسی
واژهٔ یوزپلنگ از ترکیب دو واژهٔ «یوز» و «پلنگ» تشکیل شدهاست. یوز بُن مضارعِ مصدر «یوزیدن» به معنای «جَستن، جهیدن و طلب کردن» بوده و ازاینرو یوزپلنگ به معنای پلنگی است که به دنبال شکار خود گشته و آن را با جستن و دنبالکردن میگیرد. در فارسی میانه هم نام این جاندار «یوز» (با واو مجهول) بودهاست.
نام یوزپلنگ در زبان انگلیسی چیتا (Cheetah) است. این واژه برگرفته از واژهٔ سانسکریت چیتراکایاه (चित्रकायः) به معنای «دارای بدن رنگارنگ» است و از طریق واژهٔ هندیِ چیتا (चीता) وارد انگلیسی شدهاست. نام سردهای که یوز تنها عضو آن است نیز Acynonix است و تشکیلیافته از دو بخش برآمده از واژگان «ثابت» و «پنجه» در زبان یونانی. این نام اشاره به ویژگی یکتای جمعنشدنی پنجهها در این جانور دارد؛ ویژگیای که در هیچ گربهسان دیگری دیده نمیشود.
پیدایش و پراکنش
زیرخانواده گربهایان کوچک در میوسن پسین – نزدیک به ۹ میلیون سال پیش – پا بر روی زمین گذاشت و نسبهای گوناگون از آن در دوره به نسبت کوتاهی میان ۱۰٫۸ تا ۶٫۲ میلیون سال پیش شکل گرفتند. روشهای بررسی ژنتیکی نشان میدهند که قدیمیترین نیای گربهایان امروزی در ۱۰٫۸ میلیون سال پیش در آسیا زندگی میکرد. نسبهای گوناگون در زمانهای مختلفی از این نسب اصلی جدا شدند و جدایی نسب یوز در نزدیکی ۷٫۲ میلیون سال پیش پدید آمد. نسب یوز به عنوان نسبی از گربههای بزرگجثه، لاغر و دارای پاهای درازی شناخته میشود که امروزه از آن تنها یوز (Acinonyx jubatus) باقی ماندهاست. این نسب در دوره پلیوسن پسین–پلیستوسن در بیشتر اوراسیا پراکنده بود و سنگوارههایی از یوزمانندها و گربههای یوزنما مربوط به این دوره در آفریقا، اوراسیا و آمریکای شمالی یافت شدهاند.
امروزه باور بر این است که نزدیکترین گونهها به یوز، شیر کوهی و جگواروندی هستند. اینها همه عضو طایفه Acinonychini بهشمار میروند که بر پایهٔ بررسیهای مولکولی، در ۶٫۹ میلیون سال پیش از دیگر گربهها جدا شدند.
زیرگونهها
گونه یوز دارای دو زیرگونه اصلی است: زیرگونهٔ آسیایی و زیرگونهٔ آفریقایی. هر چند در این مورد اختلاف نظر وجود دارد و برخی متخصصان تعداد بیشتری زیرگونه را در نظر میگیرند؛ از جمله زیرگونهٔ شمالغربی آفریقا (با نام علمی Acinonyx jubatus hecki) که یکی از چندین زیرگونهٔ مشتقشده از زیرگونهٔ آفریقایی است. شاهیوز نیز شکلی از یوز آفریقایی است با خالهای درشت و پیوسته بر روی پوست که نه زیرگونهای جدا، بلکه ریختی از این جاندار بهشمار میرود. عامل پدید آمدن چنین رنگآمیزی در پوست شاهیوز یک چیرگی است که اغلب در یوزهای جنوب آفریقا پدید میآید.
کراوسمان و مورالس زیرگونههای یوز را ۵ عدد و به صورت زیر برمیشمارند:
- A. j. hecki در شمال غربی آفریقا
- A. j. fearsoni در شرق آفریقا
- A. j. jubatus در جنوب آفریقا
- A. j. soemmerringi در شمال شرقی آفریقا
- A. j. venaticus در شمال آفریقا تا شبهقارهٔ هند (امروزه تنها در ایران) در بین دو زیرگونهٔ اصلی، زیرگونهٔ آفریقایی که در بسیاری از بخشهای این قاره پراکندگی دارد وضعیت نسبتاً بهتری را دارد. به نظر میرسد که در حدود ۵ تا ۱۵ هزار یوز هنوز در آفریقا باقیماندهاند. اما زیرگونهٔ آسیایی آن که به یوزپلنگ ایرانی یا یوزپلنگ آسیایی مشهور است و روزگاری در بخشهای وسیعی از خاورمیانه و هند پراکندگی داشت، اکنون تنها محدود به چند ده رأس در نواحی شرقی ایران شدهاست.
معاون سازمان محیط زیست گفت: در حال حاضر ۲۰ یوز پلنگ ایرانی در داخل کشور شناسایی شدهاند.
کد خبر: ۱۱۶۶۰۰۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۱۰
مرور روزنامههای چهارشنبه ۱۰ اسفند
شوخی با بهینه سازی مصرف سوخت، فاجعه مدارس و مدارس نظامیه، از میرکاظمی اصرار از قالیباف انکار، رازهای یک مسمومیت، نعل وارونه امریکا به اخبار مذاکرات، عبرتهای مرگ پیروز، تقاطع چین و آمریکا در آفریقا، نوبت نمایش تونلهای زیرزمینی پدافندی، فرمول رفتار با طالبان و سنجش روایات دولتی از مسأله دلار، از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۱۱۶۵۹۹۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۱۰
یکی از مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست گفت: پس از بررسیهای انجام شده پیروز به پردیسان منتقل شده است.
کد خبر: ۱۱۶۵۴۷۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۰۶
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان از مشاهده و ثبت تصاویر یک قلاده یوزپلنگ ایرانی در پارک ملی توران این استان خبر داد.
کد خبر: ۱۱۶۱۵۸۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۰۸
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان از مشاهده و ثبت تصاویر یک قلاده یوزپلنگ ایرانی در پارک ملی توران این استان خبر داد.
کد خبر: ۱۱۶۱۵۸۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۰۸
پیروز، یوز ایرانی در معرض انقراض حالا ۹ ماهه شده است. او تنها فرزند ایران و فیروز است که ۱۰ اردیبهشت به روش سزارین به دنیا آمد و این روزها همچنان مهمان پارک پردیسان است.
کد خبر: ۱۱۶۰۹۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۰۴
یک یوزپلنگ ماده به همراه ۳ فرزندش در محور عباسآباد ـ سمنان دیده شدند. مدیرکل حفاظت محیطزیست استان سمنان گفت که سن سه توله یوز تازه مشاهده شده در محور عباسآباد - میامی این استان توسط محیطبانان منطقه حدود ۱۰ ماه است.
کد خبر: ۱۱۶۰۴۰۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۰/۳۰
مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اکنون حال توله یوزهای توران بسیار خوب است و در حال نزدیک شدن به مرحله تغییرات گوارشی هستیم که یکی از مراحل بحرانی در روند رشد و بقای تولهها است
کد خبر: ۱۱۵۴۸۴۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۹/۲۳
معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست ضمن پاسخ به انتقادات وارد شده به سازمان در پی کشف دو توله یوز در توران گفت: ادعای زادآوری حیات وحش در تمامی فصول مردود است اما خارج کردن دام با حساسیت بالا نیازمند اعتبار بسیاری است که تاکنون تامین نشده است.
کد خبر: ۱۱۵۳۶۸۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۹/۱۶
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه میکنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۱۱۵۳۶۵۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۹/۱۶
ماجرای عجیب پیدا شدن یوزها از زبان دامدار
«انتظارش را نداشتم، دو توله یوزپلنگ کنار هم، از صدایشان میشد تشخیص داد که گرسنه هستند، و این سوال به ذهنم رسید که پس مادرشان کجاست؟» این نخستین گفت و گو با مردی است که دو توله یوز ماده را از طبیعت جدا کرده. دامداری که مشخص نیست چطور در منطقه حفاظت شده ملی دام هایش چرا کردند اما خودش می گوید او دو توله یوز ارزشمندی را نجات داده که مادرشان مشخص نیست کجا بوده و پیدا نشده
کد خبر: ۱۱۵۳۵۲۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۹/۱۵
معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به تولد ۲ توله یوز در توران گفت: زایمان یوزپلنگ غالباً در اوایل بهار انجام میشود زیرا دمای هوا و سایر شرایط طبیعی برای رشد تولهها مناسب است اما زایمان یوز در نیمه دوم پاییز پدیدهای نادر است!
کد خبر: ۱۱۵۳۰۱۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۹/۱۲
در پی شکست سنگین احیای نسل یوز با «ایران»
«هلیا» یوز ماده حاصل زایمان «هرب» است و «تلما» ماده یوز حاصل زایمان «تلخاب»، از گلهای دیگر؛ اتفاقی خوشحال کننده که اگر مراقب باشیم سگهای گله به یوزها یورش نبردند، تصادفات جادهای جانشان را نگیرد و در یک کلام، هرگونه دخل و تصرف در زیستگاه این گونه متوقف شود، میشود به نتایجش امیدوار بود.
کد خبر: ۱۱۴۳۹۹۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۱۶
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه میکنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۱۱۴۳۵۴۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۱۳
پرستار نگهداری کننده از «پیروز» عکس جدیدی از او منتشر کرد.
کد خبر: ۱۱۳۹۴۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۸
نهم اردیبهشت روز یوزپلنگ آسیایی یا همان یوز ایرانی است. روزی برای یادآوری اهمیت و ارزش این گونه زیبای حیات وحش که به تیزپای ایرانی نیز شهرت دارد.
این گونه در معرض انقراض تنها در حایت وحش کشور عزیزمان ایران یافت میشود. یکی از معروفترین یوزپلنگ های ایرانی «پیروز» نام گرفته است. علت اصلی شهرت پیروز زنده ماندن او از بین سه توله متولد شده در سایت تکثیر و پرورش توران است، دو توله دیگر چند روز پس از تولد تلف شدند. این توله یوز زیبای ایرانی روز ۱۱ شهریور، وارد ماه پنجم زندگیاش میشود. پیروز، چالشهای بسیاری را پشت سر گذاشته و حالا به یک نماد برای معرفی یوز ایرانی بدل شده است.
پیروز در حال حاضر در سایت تکثیر و پرورش سازمان حفاظت محیط زیست تهران، تحت مراقبت و سرپرستی «علیرضا شهرداری» تیمارگر و احیاگر حیات وحش نهگداری میشود./امیر رستمی
کد خبر: ۱۱۳۸۰۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۰۹
امروز (۹ شهریور ماه) روز ملی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی است؛ گونهای در معرض انقراض که در سالهای اخیر با استفاده از روشهای مختلفی از جمله حفاظت از زیستگاهها و تکثیر در اسارت سعی در جلوگیری از انقراض این گونه با ارزش شده است، اما همچنان با تهدیداتی مانند تصادفات جادهای دست و پنجه نرم میکند.
کد خبر: ۱۱۳۷۹۵۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۰۹
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست به خبر درج عکس یوز ایرانی بر روی پاکت سیگار واکنش نشان داد.
کد خبر: ۱۱۳۶۵۹۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۰۱
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه میکنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۱۱۳۶۱۷۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۳۰
پرستاری که از پیروز نگهداری میکند عکسهای جدیدی از این توله یوزپلنگ منتشر کرد.
کد خبر: ۱۱۳۵۸۵۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۲۸