کلیات
یورو به انگلیسی euro یکای پول کشورهای منطقه یورو است که به ۱۰۰ سنت تقسیم میشود. استفاده از یورو در اول ژانویه سال ۲۰۰۲ رسماً در کشورهای آلمان، فرانسه، بلژیک، اتریش، اسپانیا، پرتغال، یونان، ایتالیا، ایرلند، لوکزامبورگ، هلند و فنلاند آغاز شد و اکنون در ۱۹ کشور از ۲۸ عضو اتحادیه اروپا به طور رسمی در جریان است. قیمت هر یورو در بازار ایران در اواخر دی ماه ۱۳۹۷ معادل ۱۳۲۵۰۰ ریال بود.
تاریخچه
ایده یکای پول یکسان، نخستین بار توسط ژاک دلور، وزیر اقتصاد سابق فرانسه که از سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۵، ریاست کمیسیون اروپا را به عهده داشت، ارائه شد. هدف این بود که هویت اروپایی در بازارها تقویت شده و تثبیت قیمتها، رشد اقتصادی و منافع تجاری نصیب اعضا شود. دلور در گزارشی که در سال ۱۹۸۹ ارائه داد، یکای پول مشترک را یک هدف پولی مشترک توصیف کرد که تاحدی موجب رهایی کامل از جنبشهای سرمایهداری خواهد شد.
یکای پول یورو که بزرگترین قدرت تجاری دنیا را شکل داد، با هدف وصلکردن کشورهای اروپایی برای مقاصد تجاری و سیاسی، یورو در بحبوحه آشوبهای سیاسی و اقتصادی به وجود آمد؛ دیوار برلین در سال ۱۹۸۹ فروریخته بود و آلمانها در اندیشه اتحاد بودند، در شرق اروپا بساط کمونیسم برچیده شده بود و منطقه شاهد فراز و فرودهای بسیار بود. با پایان جنگ جهانی دوم، اتحادیه اروپا تأسیس شده بود، اما اقتصاد منطقه در مسیر تک قطبیشدن حرکت میکرد.
پیمان ماستریخت در تاریخ ۷ فوریه ۱۹۹۲ در یکی از شهرهای هلند به نام ماستریخت به امضا رسید و از سال ۱۹۹۳ به اجرا درآمد. این معاهده، ساختار یک یکای پول مشترک را طراحی کرد. نماد این ارز جدید از حرف اپسیلون در الفبای یونانی (e) الهام گرفته شد و از سال ۲۰۰۱، سکهها و اسکناسهای آن توسط بانک مرکزی اروپا منتشر و وارد بازار شد.
ناحیه یورو
تا کنون دوازده کشور یورو را به عنوان ارز رایج خود پذیرفته اند که عبارتند از: آلمان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، هلند، بلژیک، اتریش، فنلاند، پرتغال، ایرلند، لوکوزامبورگ و یونان.
بانک مرکزی اروپا
این بانک سیاستهای مالی اروپا را کنترل میکند و مرکز تصمیم گیری آن یک انجمن میباشد که از بخش اجرایی و روسای بانکهای مرکزی ملی تشکیل شده است. رئیس بانک مرکزی اروپا دیم دسیمبرگ از هلند و نائب رئیس آن لوکاس پایادموس از یونان است. از جمله اعضای دیگر هیأت مدیره بانک مرکزی اروپا می توان به اتمار هیسینگ از آلمان، توماس بردوا از ایتالیا و یوجینید دومینگو از اسپانیا و سیلکا هامالاینس از فنلاند اشاره کرد.
روسای بانکهای مرکزی انتخاب شده تا کنون
تا کنون افرادی چون ارنست ولتگ از آلمان، جان کلود تریکت از فرانسه و انتونو فازیو از ایتالیا ریاست بانک مرکزی اورپا را بر عهده دشته اند.
هدفهای سیاسی بانک مرکزی اروپا
اولین هدف بانک مرکزی اروپا ثبات قیمت هاست. اینجا دو رکن اساسی برای سیاست مالی وجود دارد. اول دیدگاهی برای پیشرفت ارزش و دیگری خطر برای ثبات قیمت. ثبات قیمت به عنوان افزایش تناسب شاخص قیمت مصرف کننده (HICP) زیر از ۵ % تعریف میشود.
وقتی که شاخص HICP دارای مقدار نا مناسب باشد مقیاسها و همچنین پیش بینیها یک خطر میان دورهای را برای ثبات قیمت تعیین میکنند. دومین رکن رشد مالی میباشد که تحت عنوان M۳ شناخته میشود. بانک مرکزی اروپا دارای یک منبع ارزش ۴٫۵ درصدی سالیانه برای رشئ M۳ در اختیار دارد.
بانک مرکزی اروپا برخی از پنجشنبهها یک جلسه ملاقات جهت تعیین نرخ بهره دارد که در جلسه اول ماه در این جلسه هبررسی کامل بر روی مسائل اقتصادی و سیاسی به انجام میشود.
رابطه دلار و یورو
بانک مرکزی اروپا نقش مهمی در شکلگیری یورو به عنوان واحد پولی مشترک ایفا کرد. تا سال ۲۰۰۲ میلادی، یورو به عنوان واحد پولی فیزیکی در دسترس نبود. اما از این تاریخ به بعد، کشورهای فرانسه، آلمان، اسپانیا و ایتالیا و… نرخهای متفاوت fx را متوقف کردند. سپس اجماع و بررسیهای کلی به جایی رسید که یورو را به عنوان واحد پولی مشترک اروپا اعلام کردند.
رابطه یورو و دلار در آن زمان به شیوهای پیش رفته بود که کارشناسان مختلف فکر میکردند قرار است یورو به عنوان ارز زخیره جهانی جایگزین دلار بشود. البته این اتفاق و جایگزینی کاملا محتمل بود. اما رابطه یورو و دلار چگونه پیش رفت؟ به طور کلی عوامل زیادی در تعیین نرخ ارز دخالت دارند. اما عواملی که در زیر عنوان شده، بیشتر حائز اهمیت هستند:
بحران اقتصادی که در سال ۲۰۰۷ میلادی آغاز شد، رابطه میان یورو و دلار را به شدت تحت تاثیر قرار داد. عوارضی که این بحران به اقتصاد دنیا تحمیل کرد، عملکرد بانکهای مرکزی را به شدت تحتالشعاع قرار داد. اما شیوه تاثیرپذیری بانکهای مرکزی با هم فرق داشت. برای مثال بازخورد این بحران درباره بانک مرکزی اروپا و فدرال رزرو آمریکا بسیار متفاوت بود.
آمریکا به محض مشاهده بحران، شروع به اقداماتی برای تحریک موتور اقتصاد خود کرد. اما بانک مرکزی اروپا تا مدتی بدون عکسالعمل و در شوک اوضاعِ ایجاد شده بود. بانک مرکزی اروپا مدتها بعد از فدرال رزرو دست به اقدامات جبرانی زد. زمانیکه بانک اروپا شروع به خرید اوراق دولتی کرد، فدرال رزرو اقدامات گسترده فراوانی را رقم زده بود.
تلاش برای جایگزینی یورو با دلار در ایران
هیأت وزیران در سالهای اخیر کلیه وزارتخانه ها، سازمانها و شرکتهای دولتی را موظف کرده است تا ارز یورو را به عنوان ارز مبنای گزارشگری و انتشار آمار، اطلاعات و دادههای مالی خود مورد استفاده قرار دهند.
همچنین طبق این دستور، بانک مرکزی موظف شده است از تاریخ ابلاغ این مصوبه، نرخ برابری ریال در مقابل یورو را به صورت مستمر اعلام و مدیریت کند.
نظرات مخالف و موافق در رابطه با جایگزینی یورو به جای دلار
در واکنش به این تصمیم، بعضی کارشناسان این اقدام را مناسب توصیف نموده اند و بر این عقیده اند که در شرایطی که آمریکا به عنوان صاحب دلار، به ایران اجازه استفاده از آن را نمیدهد، نباید اصرار بر استفاده از این ارز داشت و درعوض میتوان از ارزهای جهان شمول دیگری از قبیل: یورو استفاده کرد.
اما برخی دیگر از قبیل: بازرگانان نیز بر این عقیده اند که جایگزینی یورو به جای دلار مشکل روابط و معاملات تجاری و مالی بین المللی ایران را حل نمیکند. چراکه یورو نیز به مانند دلار مشکلات متعدد خود را دارد.
از طرفی نیز از آنجایی که ارز مبنای جهانی دلار است، جایگزینی یورو زحمات و تبدیلات متعددی را هم به لحاظ مبادله و هم به لحاظ حسابداری نیاز دارد.
در این میان البته عدهای نیز بر این عقیده هستند که اصلا دلار قابل حذف نیست و نمیتوان ارز ثالث یا روشهای مبادلاتی دیگری را جایگزین ارز دلار کرد.
لزوم توجه به نتایج حاصل از جایگزینی یورو
مسئله مهم در این میان نتایج حاصل از جایگزینی یورو است. ابتدا باید در نظر داشت که این مصوبه بیشتر اثر اسمی و حسابداری خواهد داشت. به عبارتی دیگر این جایگزینی آنچنان دشوار نیست و انتشار یورویی گزارشگری آمار و اطلاعات و ... به راحتی توسط این ارز نیز قابل انجام است و این تغییر ارز مبنای گزارشگری آمار و اطلاعات، آثار مهم اقتصادی به دنبال نخواهد داشت.
از طرفی باید در نظر داشت که سال هاست به دلیل مسائل تحریمی، بخش بزرگی از مبادلات نفتی و غیر نفتی ایران به وسیله یورو و سایر ارزهای غیر دلاری صورت میگیرد و این جایگزینی (واقعی) تا حدودی سابقه داشته است؛ لذا اگر هدف تغییر انتظارات و عادت بازار و افراد به سمت یورو است، باید گفت که تغییر عادات و انتظارات به سمت یورو نیز در آینده ممکن است مشکلات و مسائل شبیه به آنچه دلار با آن مواجه است را به دنبال داشته باشد؛ بنابراین در این نوع تصمیم گیریها ضروریست که با احتیاط و آینده نگری بیشتری گام برداشته شود.
عدم بهبود مشکلات اصلی نقل و انتقال ارز با استفاده از یورو
در رابطه با بهبود روابط بانکی و نقل و انتقالات ارزی ایران نیز گفتنی است که بعد از اعمال تحریمها علیه ایران، که امکان استفاده از دلار در پرداختهای بین المللی را دچار دشواری نمود، کشور به سمت استفاده از ارزهای ثالثی از قبیل: یورو حرکت کرده است. اما با اینحال تاکنون در روابط بانکی و نقل و انتقال ارز ایران در عرصه بین المللی، بهبودی حاصل نشده است.
در رابطه با این عدم بهبود روابط باید در نظر داشت که تمامی نقل و انتقالات وجه بین المللی با استفاده از دلار و از کانال فدرال رزرو آمریکا صورت پذیرد. در واقع اگر قصد استفاده از یورو در تجارت با سایر کشورها غیر اروپایی باشد، باید این ارز در اغلب مواقع به دلار تبدیل شود تا امکان انتقال و مبادله صورت گیرد؛ بنابراین در این حالت نیز امکان اعمال محدودیت حتی برای ارز یورو نیز وجود دارد.
در نتیجه علاوه بر اینکه انتقال سیستمی و اتقال فیزیکی دلار برای ایران با مشکلاتی مواجه است، بلکه استفاده سایر ارزهای ثالثی از قبیل: یورو نیز با محدودیت و مشکل مواجه بوده و در اغلب موارد با هزینه و ریسک بالایی صورت میپذیرد.