این استان از شمال غربی با استان ایلام، از شمال با استان لرستان، از شمال شرقی و شرق با استان‌های چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد؛ از جنوب با خلیج فارس و از  غرب با کشور عراق هم‌مرز است.
بر اساس تقسیمات کشوری سال هزار و سیصد و پنجاه و هفت، این استان دارای پانزده شهرستان، سی‌و پنج بخش، سیزده دهستان و چهار هزار و چهارصد و نود و شش آبادی دارای سکنه می‌باشد.
مرکز استان خوزستان شهر اهواز و سایر شهرستان‌های آن عبارتند از: آبادان، اندیمشک، اهواز، ایذه، باغ‌ملک، بندرماهشهر، بهبهان، خرمشهر، دزفول، دشت‌آزادگان، رامهرمز، شادگان، شوش، شوشتر و مسجد سلیمان.

جغرافیای طبیعی استان

---

شمال و شرق خوزستان را سلسله جبال زاگرس فراگرفته است که ارتفاعات آن در جهت جنوب غربی کاهش می‌یابد، به‌طوری که در نواحی جنوبی‌تر به صورت تپه ماهور‌هایی نمایان می‌شود. استان خوزستان را از نظر پستی و بلندی می‌توان به دو منطقه کوهستانی و جلگه‌ای تقسیم کرد.

منطقه‌ای کوهستانی شمال و شرق استان را قرار گرفته و منطقه جلگه‌ای آن از جنوب دزفول، مسجدسلیمان، رامهرمز و بهبهان آغاز شده و تا کرانه‌های خلیج‌فارس و اروندرود ادامه می‌بابد.

استان خوزستان دارای آب و هوایی مختلف است:  آب و هوایی نیمه‌بیابانی که شهر‌های آبادان، خرمشهر، ماهشهر، هندیجان، دشت‌آزادگان و نواحی دزفول، بهبهان، رامهرمز، شوشتر و نواحی شمال اهواز را در بر می‌گیرد.

آب وهوای استپ، نواحی شمال دزفول، بهبهان، رامهرمز، شوشتر و شمال اهواز را دربرمی‌گیرد. استان خوزستان تحت تأثیر سه‌نوع باد قرار دارد:  اولین باد، جریان سرد نواحی کوهستانی و دومین باد (شرجی)، جریان گرم و رطوبتی از خلیج‌فارس است که به سوی جلگه می‌وزد. سومین‌باد یا باد سوم از عربستان می‌وزد و همیشه مقداری شن و خاک و رطوبت همراه دارد.

بر اساس داده‌های ایستگاه‌های سینوپتیک استان خوزستان در سال هزار و سیصد و هفتاد و پنج، حداقل مطلق درجه حرارت منفی دو دهم درجه سانتیگراد و حداکثر مطلق درجه حرارت با چهل پنجاه درجه سانتیگراد در اهواز گزارش شده است.

 

 

جغرافیای تاریخی استان

---

استان خوزستان یکی از کهن‌ترین سرزمین‌های تمدن بشری است. این تمدن در شش هزار سال پیش در شوش پدید آمد، هزار سال بعد دولت مقتدر عیلام در شوش پایه‌گذاری شد و سه هزار  سال پیش از میلاد، دولت عیلام توسط آشوریان منقرض گردید.

در سال ششصد و چل قبل از میلاد شوش به دست آشوری‌ها تسخیر و به دو بخش تقسیم شد. قسمت شمالی عینی انزان به دست پارس‌ها افتاد و قسمت جنوبی آن به تصرف آشور درآمد. در تابستان سال پانصد و سی و هشت قبل از میلاد کوروش هخامنشی به بابل لشکر کشید و با شکست بابل کلیه خاک‌عیلام به تصرف هخامنشیان در آمد و شهرشوش به عنوان یکی ازپایتخت‌های هخامنشی برگزیده شد.

داریوش هخامنشی درحدودسال پانصدوبیست ویک قبل از میلاد شوش را به مرکز شاهنشاهی خودتبدیل کردودرآن کاخ باشکوهی ازسنگ بنام هدیش احداث کرد. در زمان خشایار شاه پایتخت‌های ایران از جمله شوش به اوج عظمت و رونق رسیدند. با حمله اسکندر دوران اوج و شکوه سلطنت خیره‌کننده هخامنشیان به پایان رسید.

در سال سیصد و سی و سه قبل از میلاد اسکند بر هخامنشیان پیروز شد و شهر بابل و شوش را با ذخایر بسیار ارزشمند طلا و نقره تصرف کرد. پس از فوت اسکندر در بابل جانشیان او در ایران دولت سلوکیان را تشکیل دادند. در سال صد و هشتاد و هفت قبل از میلاد در اثر ضعف دولت سلوکی پارس و خوزستان متحد شدند و از دولت سلوکی جدا شدند.

مهرداد اول اشکانی (صد و چهل تا صد و شصت و چهار) نیز «دقریوس» شاه سلوکی را در جنگی شکست داد و شخصی به نام کامثاسکیر را که از خاندان اشکانی بود به حکومت خوزستان منصوب کرد. با قدرت گرفتن ساسانیان این ناحیه رو به عمران و آبادی گذاشت. شهر جندی شاهپور با دانشکده بسیار معروف نیز از شهر‌هایی است که در این دوران از رونق و شکوفایی چشمگیری برخوردار بوده است.

پس از شکست یزدگرد سوم در جنگ معروف نهاوند، ایرانیان به مرور به دین اسلام گرویدند. از سال هفده هجری قمری در عهد خلافت عمر که کشورگشایی مسلمانان به پیروزی تازه‌ای دست یافته بود، بصره به عنوان یکی از حاکم‌نشین‌ها و نایب‌الحکومه انتخاب شد. مهمترین و خونین‌ترین واقعه نخستین قرن اسلام در خوزستان قیام توده‌های بدوی و روستائیان عرب و ایرانی بود که زیر لوای خوارج یا ارزقیان سر به شورش برداشتند.

حجاج بن‌یوسف در سال هفتاد و هشت هجری قمری این قیام را با بی‌رحمی و سنگدلی سرکوب کرد. قیام دیگری نیز در سال‌های دویست و چهل و نهم هجری قمری به رهبری صاحب‌آلزنج خوزستان را فراگرفت. در اواسط سده سوم  هجری قمری دولت عباسیان رو به انحطاط گذاشت و زمینه رشد قیام ایرانیان به رهبری یعقوب لیث صفاری فراهم شد.

یعقوب لیث از سیستان علم استقلال برافراشت و در شوال سال دویست‌و ششصد و یک هجری قمری فارس را تسخیر و به سرعت حمله به بغداد را (مقر خلافت عباسیان) آغاز کرد، ولی بلافاصله به شوش و شوشتر عقب‌نشینی کرد. در سال دویست و هشتاد و هشت هجری قمری عمرولیث، جانشین یعقوب در خوزستان به قتل رسید.

در سال سیصد و بیست و شش هجری قمری معزالدوله دیلمی، کرمان و خوزستان را تصرف کرد. با روی کار آمدن سلجوقیان ابوکالیجاد دیلمی به حکومت خوزستان منصوب شد و در سال چهارصد و سی و چهار هجری قمری در اوج قدرت،  درگذشت. از این سال تا سال هشتصد و چهل و پنج هجری قمری به ترتیب خوارزمشاهیان، خاندان شلمه افشار، اتابکان فارس، آل مظفری، آل جلایر، تیموریان بر تمام یا قسمتی از خوزستان حکم راندند.

در سال هشتصد و چهل و پنج جنبش مذهبی دیگری به عنوان مشعشعیان در این نواحی شکل گرفت. رهبر این جنبش سیدمحمد مشعشع ادعای مهدودیت داشت و از این زمان خوزستان به دو ناحیه عرب‌نشین و غیرعرب‌نشین تقسیم شد. در سال هشتصد و هفتاد و دو هجری قمری سلسله ایلخانیان به دست آق‌قویونلو‌ها منقرض شد و سیدمحسن فرزند سیدمحمد مشعشع از اوضاع آشفته ناشی از آن استفاده کرد و بر سراسر خوزستان مسلط شد.

پادشاهان صفوی چندین بار برای سرکوب مشعشعیان و افشار به خوزستان لشگر کشیدند هر بار پس از سرکوب آن‌ها مشعشعیان را بر حکومت نواحی تحت تسلط آن‌ها ابقا کردند. با انقراض صفویان به دست محمود افغان خوزستان همچنان به تهماسب میرزا جانشین پادشاه شکست خورده صفوی وابسته باقی ماند و محمود افغان برای دست یافتن به این ناحیه در سال هزار و صد و سی و شش هجری قمری لشگری به این ناحیه گسیل داشت، ولی نتیجه‌ای نگرفت.

نادر شاه، افغان‌ها را از اصفهان بیرون راند و در بهار سال هزار و صد و چهل و دو هجری قمری از راه فارس و کهگیلویه روانه خوزستان شد. پس از قتل نادر، خاندان مشعشعی بار دیگر به ریاست موسی مطلب هویزه را به تصرف درآوردند. مشعشع‌ها پس از استقرار در هویزه به سوی شوشتر، دزفول و شوش روی آوردند و با طایفه آل‌کثیر جنگیدند و نواحی مزبور را تصرف کردند.

در همین دوران کریم‌خان زند پس از ده سال کشمکش و جدال قدرت را به دست گرفت. پس از درگذشت کریم‌خان زند بار دیگر خوزستان دچار هرج ومرج شد. درزمان فتحعلی شاه قاجارخوزستان به دوبخش تقسیم شد. بخش شمالی، شامل شوشتر، دزفول، هویزه جزء کرمانشاهان، به محمدعلی میرزای دولت شاه سپرده شد و بخش جنوبی آن شامل رامهرمز، فلاحیه و هندیجان جزء فارس به حسینعلی میرزا پسر دیگر فتحعلی شاه واگذار شد.

دولت شاهزاده مقتدر قاجاری دوباره برای سرکوب مخالفین به خوزستان لشگر کشید. در زمان همین شاهزاده بند معروف میزان در شوشتر بازسازی شد و آب به شاخه شطیط و نهرداران جریان یافت. در سال هزار و دویست و شصت و هفت هجری قمری قوای انگلیس از طریق خرمشهر وارد خوزستان شد و تا اهواز پیش آمد.  

پس از سال هزار و دویست و هفتاد سه هجری قمری که جنگ انگلیس با ایران روی داد تا پایان حکومت ناصرالدین‌شاه که چهل سال طول کشید در خوزستان جنگی روی نداد. در این زمان عشایر عرب به چند بخش تقسیم شده و هر بخش شیخی جداگانه داشت که حاج جبار خان نام‌آورتر از دیگران بود و پس از جنگ انگلیس فداکاری‌هایی از خود نشان داده بود توسط ناصرالدین شاه به رتبه سرتیپ اولی ارتقاء یافت.

پس از او پسرش شیخ خزعل جانشین پدر شد و با کشتن برادر زمام امور را به دست گرفت. این مرد که با حمایت انگلیس سراسر استان خوزستان را به چنگ آورده بود، در سال هزاروسیصدو سی ودوهجری قمری علیرغم بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول جانب انگلستان را گرفت. انگلیس‌ها عثمانی‌ها را از خوزستان بیرون کردند و رشته اختیار سراسر خوزستان را به دست گرفتند.

در خرمشهر، اهواز و شوش سپاه مستقر ساختند و در هر یک از شهر‌های شوشتر و دزفول اداره سیاسی یا کنسولگری و عدلیه دایر کردند و در همه جا اداره‌های پست و تلگراف را به دست گرفته و سرپرستی آن‌ها را به مأموران خود واگذار کردند. از سال هزار و سیصدو سی ودو تا هزار و سیصد و سی و نه هجری قمری این وضع پایدار بود و شیخ خزعل نیز خود را امیر خوزستان (عربستان) می‌خواند. در دوران رئیس الوزرایی رضاشاه سپاهی از شیراز به بهبهان، سپاهی از اصفهان و سپاه سومی از بروجرد عازم سرکوب شیخ خزعل در خوزستان شد.

پس از جنگی کوتاه شیخ خزعل شکست خورد و با فرستادن پیامی به رئیس الوزرا امان خواست و در سال هزار و سیصد و پانزده  ه‍-ش به روایت مرحوم محمدخان قزوینی این مرد را در سن هفتاد و پنج سالگی به دستور رضا شاه در منزلش خفه کردند و بدین وسیله عمر یکی دیگر از حکام محلی به سود قدرت یافتن دولت مرکزی به پایان رسید. سرانجام در بیست و دو  بهمن سال هزار و سیصد و پنجاه و هفت شمسی به عمر بیش از نیم قرن حکومت پهلوی‌ها نیز خاتمه داده شد.

 

 

---

خوزستان به عنوان یکی از استان های جنوب غربی کشور دارای مناطق و شهرهای فراوانی است که در ادامه و به اختصار به برخی از آنها اشاره می شود. 

اهواز

---

اهواز مرکز استان خوزستان است. بانی و تاریخ بنای شهر اهواز بدرستی معلوم نیست، عیلامیان شهری در حدود اهواز بنام «اکسین» بنا کرده بودند. پس از ویرانی آن، شهر اهواز در دوران اشکانیان، تجدید بنا گردید و پس از اشکانیان، اردشیر ساسانی به بنای مجدد اهواز همت گماشت و در دوران پس از ساسانیان نیز شهر اهواز دستخوش ویرانی شد که باز به عمران آن پرداختند.

ابن منشاد می‌نویسد: اهواز شهر بزرگی است، مردمش زرتشتی و مسلمان و انبار کالا‌ها و فرآورده‌های خوزستان است، شکر، بافته‌های پشمی، جامه‌های دیبا، پارچه‌های کنفی و دیگر محصولات را از همه شهر‌های ایران به اهواز می‌آورند و از این شهر و به وسیله کشتی از راه خلیج فارس به هندوستان و چین و از راه بصره و عراق و اصفهان به سایر کشور‌های جهان حمل می‌کنند.

بازرگانان و سوداگران و بیگانگان در این شهر سود بسیار می‌برند. نام اهواز با کالا‌های شکر و پارچه، در همه جهان مشهور و به بزرگی موصوف بود و به همین جهت عرب‌ها این شهر را «سوق‌الاهواز» نامیده‌اند.

از قرن ششم هجری قمری به بعد به علت خراب شدن سد شادروان و همچنین جنگل‌ها و اغتشاشات داخلی و بروز بیماری‌های وبا و طاعون، اهواز رو به خرابی رفت تا آن که در سال هزار و سیصد هجری قمری همزمان با حفر کانال سوئز و توجه اروپائیان رونق تازه‌ای گرفت.

ناصرالدین شاه قاجار هم از این فرصت برای گسترش کشتیرانی بر روی رود کارون استفاده کرد و توسط والی خوزستان در کنار اهواز قدیم بندرگاهی به نام «بندر ناصری» احداث کرد. در پی احداث این بندر نام اهواز به «ناصریه» تبدیل شد، ولی در دوره پهلوی به نام قدیمی «اهواز» خوانده شد.

آبادان

---

آبادان نام بندر و جزیره دلتا مانندی است که در گذشته «عبادان» نام داشته است. یاقوت حموی جزیره بزرگ را که بین دو شط یعنی اروندرود و کارون واقع شده «میان رود» نام داده است.

ناصر خسرو قبادیانی نیز در سال چهارصد و سی و هشت ه‍-ق آبادان را دیده و آن را توصیف کرده است. در اواخر قرن سیزدهم هجری قمری آبادان به واسطه وجود صنعت نفت رونق و گسترش یافت.

در سال هزارو نهصد و نه میلادی شرکت نفت به دنبال عملیات استخراج نفت در خوزستان پالایشگاه و تصفیه‌خانه‌های عظیمی در آبادان ایجاد کرد. پس از ایجاد پالایشگاه اهمیت اقتصادی، سیاسی و بین‌المللی این جزیره افزایش یافت.

در زمان سلطنت رضاشاه پهلوی نام عبادان به آبادان تغییر یافت. شهر آبادان قبل از حمله عراق به ایران در سال هزار و سیصد و پنجاه و نه خورشیدی از شهر‌های بسیار باشکوه و آباد ایران بشمار می‌رفت. در حال حاضر کار بازسازی و نوسازی این شهر به اتمام رسیده است.

اندیمشک

---

اندیمشک در کنار خرابه‌های شهر قدیم (لور) و (اری‌ترین) احداث گردیده است. لور شهری آباد بود که جغرافی‌نویسانی، چون اصطخری و مقدسی از آن نام برده‌اند.

 گویا شهر لور تا قرون وسطی از آبادی بهره‌مند بود و پس از آن رو به ویرانی نهاده است. اندیمشک در دوره قاجاریه و در حکومت حاج صالح‌خان مکری با ساختن قلعه‌ای اهمیت پیدا کرد و صالح‌آباد نامیده شد، سپس به اندیمشک تغییر نام یافت.

مردم این شهر در گذشته در کپرها، چادر‌های ساده و بعد‌ها در خانه‌های گلی زندگی می‌کردند. ولی امروزه رشد و توسعه قابل توجهی یافته است.

ایذه

---

ایذه یک شهر تاریخی است و آ‌ثاری از زمان‌های بسیار قدیم در آن به جا مانده است. این شهر در روزگار عیلامیان اهمیت و عظمت بسیار داشته و مرکز آن آنزان یا آشتیان بوده و در عهد ساسانیان نیز نام و اعتبار داشته است.

در کتاب‌های تاریخی و جغرافی دوران بعد از اسلام نیز نام این شهر ذکر شده است. مقدسی و ابن‌خرداد و یاقوت حموی از ایذه نام برده‌اند. آتشکده‌ای هم در آن شهر بود که تا زمان هارون‌الرشید فروزان بوده است.

«استرنج» می‌نویسد:  ایزج به پل سنگی بزرگی که در آن شهر روی کارون بسته بودند معروف بود. پل مزبور را یاقوت از عجایب جهان شمرده است.

این پل که خرابه‌های آن هنوز دیده می‌شود، بنام مادر اردشیر بابکان (خزهزاد) نامیده می‌شود. کلمه ایذه در زمان اتابکان لر کمتر بکار رفت و به جای آن مالمیر (مال امیر) نامیده شد. کلمه ایذه در قرن‌های گذشته به کلی متروک شده بود تا در دوره پهلوی مجددا مورد استفاده قرار گرفت.

همچنین یکی از مراکز دیدنی این شهر نقوش کول فره است. کتیبه کول فره در انتهای دشت ایذه قرار دارد. در این اثر نقوش بدیع و حیرت‌انگیزی از صورت‌های شاه، فرمانروا، زن، مرد، اسرا و جانورانی، چون گاو، گاومیش و گوسفند حجاری شده‌اند.

نقوش این کتیبه در حال نیایش و احترام و حمل هدایا و تقدیس رب‌النوع یا امیر دیده می‌شوند. این اثر به دوران حکومت عیلام (قبل از میلاد) مربوط است و از آثار بسیار مهم باستانی استان  خوزستان به شمار می‌رود.

بهبهان

---

این ناحیه در روزگاران باستان وجود داشت و مرکز حکومت آن ابز قباد، قباد فره و ارگان نام داشت. مقدسی در وصف آن می‌نویسد: ارجان، ولایتی است بس مهم، دشتی و کوهستانی و دریایی پر از درختان نخل، انجیر و زیتون، نعمت‌های آن فراوان است.

یاقوت حموی درباره ارجان (بهبهان) می‌نویسد: نخستین کسی که ارجان را احداث کرد، قباد ابن فیروز بود. زمانی که با رومیان جنگید دستور داد شهری در مرز فارس و خوزستان احداث کنند و آن را ابز قباد نام نهاد.

در روزگار ساسانیان شهر ارجان که در دوازده کیلومتری بهبهان بود بنا گردید بعد از ویرانی ارجان مردم به بهبهان فعلی نقل مکان کردند.

در قرن چهارم میلادی شهر ارجان پر جمعیت و آباد بود. به قول مقدسی، ارگان خزانه فارس و عراق و بارانداز خوزستان و اصفهان بود. به قول حمدالله مستوفی ارجان در اوایل قرن هشتم، دیگر آبادی سابق را نداشت و در نیمه دوم قرن هشتم اثری از ارجان نمانده بود و طولی نکشید که بهبهان کنونی بوجود آمد.

خرمشهر

---

شهرستان خرمشهر که در گذشته به نام «بندر محمره» معروف بود، از دو قرن قبل به دلیل اهمیت سوق‌الجیشی فوق‌العاده مورد توجه استعمارگران قرار گرفت و چندین بار به اشغال قوای خارجی در آمده است.

امپراطوری عثمانی در سال هزار و هشتصد و هشتاد و سه میلادی، انگلیسی‌ها در سال هزار و هشتصد و پنجاه و هفت میلادی و ارتش متجاوز بعث عراق در سال هزار و سیصد و پنجاه و نه خورشیدی خرمشهر را اشغال کرده‌اند.

استرنج در کتاب سرزمین‌های خلافت شرقی درباره بندر خرمشهر (محمره) می‌نویسد:  «بندر محمره» (خرمشهر) در کنار نهر حفار در جای سابق شهر بیان واقع شده است.

نهر حفار نواحی بالای شط‌العرب (اروند رود) را به دو قسمت بالای کارون متصل می‌کند. یاقوت، جزیره بزرگ را که بین دو شط یعنی شط‌العرب و کارون واقع شده «میان رودان» نام داده است.

مقدسی می‌گوید: این جزیره باتلاقی است که در یک زاویه آن کنار دریا شهر عبادان است و در زاویه دیگر در مصب شط کارون بندر سلیمان واقع شده است. کشف نفت در قرن نوزده و مجاورت خرمشهر با آبادان که بعدا پالایشگاه مدرنی در آن ساخته شد، اهمیت آن را دو چندان کرده است. رودخانه اروند‌رود یکی از مراکز دیدنی این شهر می‌باشد.

دزفول

---

دزپل یا دژپل را در اصطلاح محلی دزفیل و دژپیل گویند و معرب آن دسفول است. دزفول در زمان ساسانیان همزمان با پلی که در کنار آن بر روی رود دز به منظور برقراری ارتباط بین پایتخت جدید یعنی جندی‌شاپور و شوشتر ساخته شد، بنا شده است.

دزفول در اصل اندامیش نام داشت و تا اوایل قرن سیزدهم نیز به همین نام معروف بوده است. احتمالا نام دزفول یا دزپل از نام همان پل مشتق گردیده است. دز به معنی قلعه است. شهر دزفول در روی تپه‌ای به ارتفاع دویست و ده متر از رودخانه بنا شده و سرداب‌های عمیقی دارد.  

دزفول مانند شوشتر مدت‌ها تحت‌الشعاع جندی‌شاپور بود و پس از ویران شدن آن، رونق یافت، سپس به سبب عدم توجه به تعمیر شبکه آبیاری عهد ساسانی، آسیب دید.

دزفول از هجوم مغول محفوظ ماند، ولی بعدا تحت فرمان ایلخانان در آمد، در مقابل امیر تیمور مقاومتی نشان نداد. نادرشاه چند بار به دزفول آمد و برای حفظ آن در مقابل لران قلعه دزشاه را در نزدیکی دزفول کنونی بنا نهاد.

مسجد سلیمان

---

مسجد سلیمان از شهر‌های مهم نفتی استان خوزستان بشمار می‌رود طبق کاوش‌های باستان‌شناسی، آثار کهن مربوط به زندگی غارنشینی و دوران ماقبل تاریخ در این سرزمین کشف شده است و گفته می‌شود که در همین مکان هوشنگ پیشدادی در اثر برخورد دو سنگ چخماق شعله آتش را برای اولین بار کشف کرده است.

مسجد سلیمان در زمان کیانیان، عیلامی‌ها، مادها، پارس‌ها، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان اهمیت فراوانی داشته است و آثار بر جای مانده از آن دوران شاهد این ادعاست. مسجد سلیمان همچنین زادگاه چیش پیش پارسی بوده است.

این شهر در قرن هشتم قبل از میلاد جزء سرزمین عیلام بود و در آن عصر «آساک» نام داشت و در دوران پارس‌ها «پارسوماش» نامیده می‌شد. در قرون وسطی نیز «تلغر» نامیده می‌شد، سپس به «جهانگیری» و «میدان نفتون» معروف گردید. بعد از اینکه آثار آتشکده سر مسجد برای همگان مشخص شد، بنابه تصویب مجلس شورای ملی در سال هزار و سیصد و پنج خورشیدی به «مسجد سلیمان» تغییر نام یافت.

تالاب‌های خوزستان 

---

اتالاب‌های زیبا و وسیع مانند تالاب هورالعظیم در دشت آزادگان و تالاب بین المللی شادگان، پارک‌های جنگلی دزفول، شوشتر، مسجدسلیمان، نرگس زار‌های طبیعی بهبهان و منطقه جنگلی دب حردان از جاذبه‌های طبیعی خوزستان به شمار می‌روند. ت‍‍الاب ب‍ی‍ن ال‍م‍ل‍ل‍‍ی ش‍‍ادگ‍‍ان در ج‍ن‍وب خ‍وزس‍ت‍‍ان ب‍‍ا وس‍‍ع‍ت‍‍ی ب‍ر‌اب‍ر ب‍‍ا ۴۰۰ ه‍ز‌ار ه‍ک‍ت‍‍ار م‍ت‍ش‍ک‍ل از ع‍رص‍ه ه‍‍ا‌ی آب ش‍ی‍ری‍ن، ش‍ور و ل‍ب ش‍ور اس‍ت ک‍ه ش‍‍ه‍رس‍ت‍‍ان ش‍‍ادگ‍‍ان و روس‍ت‍‍ا‌ه‍‍ا و ن‍خ‍ی‍لات آن ر‌ا چ‍ون ن‍گ‍ی‍ن‍‍ی در ب‍ر گ‍رف‍ت‍ه اس‍ت.

 ‌از ای‍ن م‍ق‍د‌ار م‍س‍‍اح‍ت ت‍‍الاب، پ‍‍ه‍ن‍ه ا‌ی ح‍دود ۳۲۷ ه‍ز‌ار ه‍ک‍ت‍‍ار آن ب‍ه ل‍ح‍‍اظ د‌اش‍ت‍ن طب‍ی‍‍ع‍ت ب‍‍ه‍ت‍ر و ت‍ن‍و‌ع زی‍س‍ت‍‍ی ق‍‍اب‍ل ت‍وج‍ه طب‍ق م‍ص‍وب‍ه ش‍ور‌ا‌ی ع‍‍ال‍‍ی ح‍ف‍‍اظت م‍ح‍ی‍ط زی‍س‍ت در س‍‍ال ۱۳۵۱ ب‍ه ن‍‍ام پ‍ن‍‍ا‌ه‍گ‍‍اه ح‍ی‍‍ات وح‍ش ش‍‍ادگ‍‍ان ج‍زو م‍ن‍‍اطق چ‍‍ه‍‍ارگ‍‍ان‍ه س‍‍ازم‍‍ان ح‍ف‍‍اظت م‍ح‍ی‍ط زی‍س‍ت ب‍ه ث‍ب‍ت رس‍ی‍د. ت‍‍الاب ش‍‍ادگ‍‍ان از ت‍‍الاب‍‍ه‍‍ا‌ی ن‍‍ادر و م‍‍ه‍م ک‍ش‍ور اس‍ت ک‍ه ب‍ه ر‌غ‍م ف‍ص‍ل‍‍ی ب‍ودن ب‍خ‍ش آب ش‍ی‍ری‍ن آن، آب ش‍ور ت‍‍الاب ب‍ه دل‍ی‍ل م‍ت‍ص‍ل ب‍ودن ب‍ه خ‍ور‌ه‍‍ا و خ‍ل‍ی‍ج ف‍‍ارس، د‌ای‍م‍‍ی و پ‍ر‌آب اس‍ت. ب‍ن‍‍اب‍ر ای‍ن اک‍وس‍ی‍س‍ت‍م و گ‍ی‍‍ا‌ه‍‍ان و ج‍‍ان‍ور‌ان و ب‍طور ک‍ل‍‍ی ت‍ن‍و‌ع زی‍س‍ت‍‍ی در دو م‍ح‍ی‍ط ر‌ا م‍‍ی ت‍و‌ان در آن م‍لاح‍ظه ک‍رد. در ای‍ن ت‍‍الاب پ‍وش‍ش گ‍ی‍‍ا‌ه‍‍ی زی‍ب‍‍ای‍‍ی از "چ‍ولان " (گ‍ب‍ن)، "ب‍رد‌ی "، "ن‍‍ی " و ع‍ل‍ف ش‍ور د‌ارد و ب‍ی‍ش از ۱۵۰ گ‍ون‍ه پ‍رن‍دگ‍‍ان ش‍‍اخ‍ص و ح‍م‍‍ای‍ت ش‍ده ن‍ظی‍ر "‌اردک م‍رم‍ر‌ی "، "ت‍ن‍ج‍ه "، "گ‍ی‍لان‍ش‍‍اه خ‍‍ال‍د‌ار"، "ف‍لام‍ی‍ن‍گ‍و"، "‌اردک س‍رس‍ف‍ی‍د"، "ل‍ی‍ک‍وت‍‍الاب‍‍ی " و ن‍ی‍ز م‍‍ا‌ه‍ی‍‍ان‍‍ی ن‍ظی‍ر "ش‍ی‍رب‍ت "، "ب‍ن‍‍ی "، "ک‍پ‍ور"، "ب‍ی‍‍اح "، "ش‍‍ان‍ک " در آن ب‍ه وف‍ور ی‍‍اف‍ت م‍‍ی ش‍ون‍د و ه‍م‍چ‍ن‍ی‍ن لاک پ‍ش‍ت ف‍ر‌ات‍‍ی (لاک ن‍رم) ن‍ی‍ز از ج‍م‍ل‍ه گ‍ون‍ه ه‍‍ا‌ی ج‍‍ان‍ور‌ی زی‍ب‍‍ا‌ی م‍وج‍ود در‌ای‍ن ت‍‍الاب اس‍ت.

طب‍ق آم‍‍ار رس‍م‍‍ی ۲۶۰ گ‍ون‍ه پ‍رن‍ده از ج‍م‍ل‍ه ۱۷۵ گ‍ون‍ه پ‍رن‍ده م‍‍ه‍‍اج‍ر در ف‍ص‍ول م‍خ‍ت‍ل‍ف در‌ای‍ن ت‍‍الاب زن‍دگ‍‍ی م‍‍ی ک‍ن‍ن‍د و ه‍م‍ه س‍‍ال‍ه درف‍ص‍ل م‍‍ه‍‍اج‍رت، پ‍رن‍دگ‍‍ان گ‍ون‍‍اگ‍ون‍‍ی از س‍ی‍ب‍ر‌ی و دی‍گ‍ر ن‍ق‍‍اط س‍ردس‍ی‍ر ب‍ر‌ا‌ی زم‍س‍ت‍‍ان گ‍ذر‌ان‍‍ی و ز‌اد و ول‍د در ای‍ن ت‍‍الاب ف‍رود م‍‍ی آی‍ن‍د ک‍ه ت‍ج‍م‍‍ع آن‍‍ه‍‍ا در ن‍ق‍‍اط م‍خ‍ت‍ل‍ف ت‍‍الاب و ح‍ت‍‍ی آب‍گ‍ی‍ر‌ه‍‍ا‌ی ک‍ن‍‍ار ج‍‍اده اص‍ل‍‍ی م‍ن‍‍اظر ب‍دی‍‍ع‍‍ی در ک‍ن‍‍ار آب پ‍دی‍د م‍‍ی آورد.

‌ای‍ن پ‍رن‍دگ‍‍ان م‍‍ان‍ن‍د م‍ر‌غ‍‍اب‍‍ی، غ‍‍از و درن‍‍ا ب‍ه دل‍ی‍ل س‍رم‍‍ا‌ی ش‍دی‍د م‍ن‍‍اطق ش‍م‍‍ال‍‍ی، ت‍‍الاب‍‍ه‍‍ا و زی‍س‍ت‍گ‍‍ا‌ه‍‍ه‍‍ا‌ی خ‍وزس‍ت‍‍ان ر‌ا ب‍ر‌ا‌ی گ‍ذر‌ان‍دن ف‍ص‍ل زم‍س‍ت‍‍ان ان‍ت‍خ‍‍اب م‍‍ی ک‍ن‍ن‍د. اردک ه‍‍ا، ش‍ک‍‍اری‍‍ه‍‍ا، ح‍و‌اص‍ی‍ل ه‍‍ا، ک‍‍اک‍‍ای‍‍ی ه‍‍ا، ب‍‍اک‍لان، ف‍لام‍ی‍ن‍گ‍و، ک‍ش‍ی‍م و ک‍ن‍‍ار آب‍چ‍ر از ان‍و‌ا‌ع پ‍رن‍دگ‍‍ان ای‍ن ت‍‍الاب اس‍ت.


پ‍رن‍دگ‍‍ان م‍‍ه‍‍اج‍ر ب‍ه ت‍‍الاب دو گ‍ون‍ه ان‍د: پ‍رن‍دگ‍‍ان م‍‍ه‍‍اج‍ر ت‍‍اب‍س‍ت‍‍ان‍ه ک‍ه م‍‍ع‍م‍ولا م‍‍ه‍‍اج‍رت‍‍ی ش‍رق‍‍ی غ‍رب‍‍ی د‌ارن‍د و ب‍ه م‍ن‍ظور ز‌اد و ول‍د و‌ارد خ‍وزس‍ت‍‍ان م‍‍ی ش‍ون‍د م‍‍ان‍ن‍د ان‍و‌ا‌ع ک‍وک‍ر (ب‍‍اق‍رق‍ره) و ک‍ب‍وت‍ر و در دی‍گ‍ر م‍‍ه‍‍اج‍ر‌ان زم‍س‍ت‍‍ان‍ه ک‍ه م‍‍ه‍‍اج‍رت ش‍م‍‍ال‍‍ی ـ. ج‍ن‍وب‍‍ی د‌ارن‍د.


روس‍ت‍‍ای‍ی‍‍ان ب‍وم‍‍ی ح‍‍اش‍ی‍ه ای‍ن ت‍‍الاب م‍ردم‍‍ی خ‍ون‍گ‍رم و ص‍م‍ی‍م‍‍ی ه‍س‍ت‍ن‍د ک‍ه اک‍ث‍ر‌ا ب‍ه زب‍‍ان ع‍رب‍‍ی س‍خ‍ن م‍‍ی گ‍وی‍ن‍د، ب‍‍ا ه‍م‍‍ا‌ه‍ن‍گ‍‍ی س‍‍ازم‍‍ان م‍ی‍ر‌اث ف‍ر‌ه‍ن‍گ‍‍ی و گ‍ردش‍گ‍ر‌ی اس‍ت‍‍ان روس‍ت‍‍ا‌ی "رگ‍ب‍ه " ب‍ه ع‍ن‍و‌ان روس‍ت‍‍ا‌ی ن‍م‍ون‍ه و پ‍‍ای‍گ‍‍اه گ‍ردش‍گ‍ر‌ی ت‍‍الاب ت‍‍ع‍ی‍ی‍ن ش‍ده و اف‍ر‌اد‌ی در زم‍ی‍ن‍ه ر‌ا‌ه‍ن‍م‍‍ای‍‍ی و ار‌ائ‍ه خ‍دم‍‍ات م‍ورد ن‍ی‍‍از ب‍ه گ‍ردش‍گ‍ر‌ان ت‍‍ع‍ی‍ی‍ن ش‍ده ان‍د. ه‍م‍و‌اره م‍‍ی ت‍و‌ان ق‍‍ای‍ق‍‍ه‍‍ای‍‍ی ب‍‍ا ق‍‍ای‍ق‍ر‌ان‍‍ان ن‍وج‍و‌ان ر‌ا درک‍ن‍‍ار آب م‍ن‍ت‍ظر ی‍‍اف‍ت ک‍ه ب‍‍ا ک‍م‍ت‍ری‍ن ت‍وق‍‍ع‍‍ی و م‍خ‍ت‍ص‍ر اش‍‍اره ا‌ی "م‍رد‌ی ه‍‍ا‌ی " (پ‍‍ارو‌ه‍‍ا‌ی م‍خ‍ص‍وص) ق‍‍ای‍ق‍‍ه‍‍ا ر‌ا ب‍ه آب ان‍د‌اخ‍ت‍ه و روح ان‍س‍‍ان ر‌ا ب‍رف‍ر‌از پ‍‍ه‍ن‍ه وس‍ی‍‍ع ت‍‍الاب ب‍‍ا رق‍ص‍‍ی ب‍‍ان‍ش‍‍اط پ‍رو‌از م‍‍ی د‌ه‍ن‍د.

 

 

م‍ن‍‍اظر ب‍س‍ی‍‍ار زی‍ب‍‍ا ب‍وی‍ژه در ف‍ص‍ل ب‍‍ه‍‍ار و او‌اخ‍ر زم‍س‍ت‍‍ان ب‍س‍ی‍‍ار دی‍دن‍‍ی اس‍ت، ه‍م‍و‌اره م‍‍ی ت‍و‌ان گ‍‍اوم‍ی‍ش‍‍ه‍‍ا‌ی ش‍ن‍‍اور در‌آب ر‌ا دی‍د ک‍ه ب‍ه ف‍رم‍‍ان ک‍ودک‍‍ی دس‍ت از آب ت‍ن‍‍ی ش‍س‍ت‍ه و در خ‍ش‍ک‍‍ی ب‍ه دن‍ب‍‍ال‍ش رو‌ان‍ه م‍‍ی ش‍ون‍د، ن‍ی‍ز‌ار‌ه‍‍ا، ن‍خ‍ل‍‍ه‍‍ا و زن‍‍ان روس‍ت‍‍ای‍‍ی زح‍م‍ت‍ک‍ش‍‍ی ک‍ه پ‍‍ا ب‍ه پ‍‍ا‌ی م‍رد‌ان خ‍ود ت‍ور‌ه‍‍ا‌ی م‍‍ا‌ه‍ی‍گ‍ی‍ر‌ی ر‌ا ت‍‍ع‍م‍ی‍ر م‍‍ی ک‍ن‍ن‍د و ع‍لاوه ب‍ر آن ه‍م‍ی‍ش‍ه ب‍‍اف‍ت‍ه ه‍‍ا‌ی ح‍ص‍ی‍ر‌ی رن‍گ‍‍ارن‍گ زی‍ب‍‍ای‍‍ی د‌ارن‍د ک‍ه م‍‍ی ت‍و‌ان ب‍ه ی‍‍ادگ‍‍ار از ای‍ن س‍رزم‍ی‍ن ب‍ه ه‍م‍ر‌اه ب‍رد.


روستای نمونه گردشگری

"مال آقا "روستایی در ۳۲ کیلومتری شهرستان باغملک در این استان با بافت سنتی که کاملا بافت قدیمی خود را حفظ کرده است.

مال آقا درمنطقه‌ای کوهستانی از سلسله جبال زاگرس واقع شده که رودخانه‌ای مواج و سرد از کنار آن می‌گذرد و مسیر فرح بخش و زیبایی را ایجاد کرده است، همه ساله خصوصا در دو فصل بهار و تابستان ده‌ها هزار نفراز اقصی نقاط خوزستان برای گذراندن اوقات فراغت و سیاحت به این مکان خوش آب و هوا سفر می‌کنند. علاقمه‌مندان دیدار این روستای زیبا از شهر باغملک که به سمت مال آقا حرکت می‌کنند با پشت سرگذاشتن شهر قلعه تل و طی حدود چهار کیلومتر راه با دیدن تپه‌ها و کوه‌ها و نسیم خنک کوهستان و جنگل‌های انبوه بلوط، گویی وارد دنیایی متفاوت‌تر از خوزستان شده اند. کمی جلوتر، روستای تمبی با قدمتی چند هزار ساله و بافتی زیبا در دل کوهستان در مقابل دیدگان گردشگران قد علم می‌کند و آنان را به یاد صفا و صمیمیت روستا می‌اندازد مکانی که روستایی باستانی را با همین نام مدفون شده در زیر پا دارد.

گفته می‌شود چندی پیش تعدادی از اهالی روستا که در پی حفاری خانگی بطور اتفاقی با بخش‌هایی ازمنطقه مدفون شده با آثار باستانی گرانقیمت و ارزشمندی مواجه شدند.


یادمان‌های دفاع مقدس در خوزستان

---

مناطق عملیاتی دوران هشت ساله دفاع مقدس و یادمان‌های ایجاد شده در مناطق اروندکنار، شلمچه، فکه، طلاییه و شهر‌های آبادان و خرمشهر از جاذبه‌های گردشگری دوران دفاع مقدس استان خوزستان به شمار می‌روند.


همه ساله شهروندان بسیاری از سراسر کشور دراین مناطق حضور پیدا می‌کنند تا یاد و خاطره هشت سال جانفشانی پاکترین جوانان این مرز و بوم را در دفاع از میهن اسلامی خود زنده نگاه دارند و با آرمان‌های شهیدان تجدید بیعت کنند.  
 
‌آث‍‍ار ب‍‍اس‍ت‍‍ان‍‍ی خوزستان 

---

خ‍وزس‍ت‍‍ان در ب‍ح‍ث ج‍‍اذب‍ه ه‍‍ا‌ی ت‍‍اری‍خ‍‍ی ب‍‍ا ب‍رخ‍ورد‌ار‌ی از پ‍ی‍ش‍ن‍ی‍ه ا‌ی غ‍ن‍‍ی از ت‍م‍دن‍‍ه‍‍ا‌ی ب‍‍اس‍ت‍‍ان‍‍ی ای‍ر‌ان زم‍ی‍ن ج‍‍ای‍گ‍‍اه خ‍‍اص‍‍ی د‌ارد و ج‍‍ا‌ی ج‍‍ا‌ی اس‍ت‍‍ان از ش‍وش و ش‍وش‍ت‍ر و ای‍ذه گ‍رف‍ت‍ه ت‍‍ا ب‍‍ه‍ب‍‍ه‍‍ان و م‍س‍ج‍دس‍ل‍ی‍م‍‍ان و ا‌ه‍و‌از ک‍ه ه‍ر ی‍ک ن‍ش‍‍ان‍‍ی از ه‍وی‍ت ت‍‍اری‍خ‍‍ی ای‍ن م‍رز و ب‍وم ر‌ا ب‍ر ت‍‍ارک خ‍ود د‌ارن‍د، ب‍‍ازدی‍د ک‍ن‍ن‍دگ‍‍ان ع‍لاق‍ه م‍ن‍د ب‍ه ای‍ن ج‍‍اذب‍ه ه‍‍ا ر‌ا ب‍ه گ‍رم‍‍ی پ‍ذی‍ر‌ا ه‍س‍ت‍ن‍د. ش‍‍ه‍رس‍ت‍‍ان ای‍ذه و‌اق‍‍ع در م‍ن‍طق‍ه ک‍و‌ه‍س‍ت‍‍ان‍‍ی ش‍م‍‍ال خ‍وزس‍ت‍‍ان در ۲۰۵ ک‍ی‍ل‍وم‍ت‍ر‌ی ش‍م‍‍ال ش‍رق ا‌ه‍و‌از، م‍رک‍ز ای‍‍ال‍ت آی‍‍اپ‍ی‍ر در دوره ای‍لام‍ی‍‍ان ب‍وده و ی‍ک‍‍ی از م‍وزه ه‍‍ا‌ی ب‍‍ی ن‍ظی‍ر س‍ن‍گ ن‍گ‍‍اره ای‍ر‌ان و ج‍‍ه‍‍ان م‍ح‍س‍وب م‍‍ی ش‍ود. ب‍ی‍ش‍ت‍ر آث‍‍ار دی‍دن‍‍ی و ب‍‍ا ارزش ای‍ذه ک‍ه در دوره پ‍‍ارت‍‍ه‍‍ا ن‍ی‍ز از ش‍‍ه‍ر‌ه‍‍ا‌ی م‍‍ه‍م ای‍ر‌ان زم‍ی‍ن ب‍وده اس‍ت، ب‍ه ص‍ورت ن‍گ‍‍ارک‍ن‍ده وگ‍ن‍ج‍ی‍ن‍ه ه‍‍ا‌ی ج‍‍اوی‍د‌ان ن‍ق‍ش ب‍رج‍س‍ت‍ه ه‍‍ا ب‍ر دل ک‍وه ه‍س‍ت‍ن‍د ک‍ه از ور‌ا‌ی ق‍رن‍‍ه‍‍ا، اس‍ت‍و‌ار و پ‍رش‍ک‍وه ه‍م‍چ‍ن‍‍ان ای‍س‍ت‍‍اده ان‍د و ع‍ظم‍ت آن‍‌ه‍‍ا گ‍وی‍‍ی گ‍ذر زم‍‍ان ر‌ا ب‍ه س‍خ‍ره گ‍رف‍ت‍ه اس‍ت.

"ک‍ول ف‍ره " و‌اق‍‍ع در ه‍ش‍ت ک‍ی‍ل‍وم‍ت‍ر‌ی ش‍م‍‍ال ش‍رق دش‍ت ای‍ذه، "‌اش‍ک‍ف‍ت س‍ل‍م‍‍ان " در ج‍ن‍وب ش‍‍ه‍ر ای‍ذه، ش‍ی‍ر‌ه‍‍ا‌ی س‍ن‍گ‍‍ی ک‍ه ی‍‍ادم‍‍ان‍‍ی از ش‍ج‍‍ا‌ع‍‍ان ب‍خ‍ت‍ی‍‍ار‌ی و "خ‍ون‍گ اژدر" ی‍‍ادم‍‍ان‍‍ی از دوره ای‍ل‍ی‍م‍‍ای‍ی‍د‌ه‍‍ا ب‍ه ش‍م‍‍ار م‍‍ی رون‍د، ازج‍م‍ل‍ه آث‍‍ار دی‍دن‍‍ی ای‍ن ش‍‍ه‍رس‍ت‍‍ان ه‍س‍ت‍ن‍د.

در ای‍ن ن‍گ‍‍ارک‍ن‍ده ه‍‍ا، ع‍ب‍‍ادت‍گ‍‍اه ن‍‍ارس‍ی‍ن‍‍ا (از خ‍د‌ای‍‍ان ع‍ی‍لام‍‍ی) ص‍ح‍ن‍ه ه‍‍ای‍‍ی از ن‍ی‍‍ای‍ش ش‍‍ا‌ه‍‍ان، ق‍رب‍‍ان‍‍ی ک‍ردن ب‍ر‌ا‌ی خ‍د‌ای‍‍ان و آی‍ی‍ن‍‍ه‍‍ا‌ی م‍ذ‌ه‍ب‍‍ی و غ‍ی‍رم‍ذ‌ه‍ب‍‍ی ر‌ا ب‍ر س‍ی‍ن‍ه خ‍ود ب‍ه ی‍‍ادگ‍‍ار د‌ارد.

‌اش‍ک‍ف‍ت س‍ل‍م‍‍ان (ن‍ی‍‍ای‍ش‍گ‍‍اه ت‍‍اری‍ش‍‍ا) درب‍رگ‍ی‍رن‍ده چ‍‍ه‍‍ارن‍ق‍ش ب‍رج‍س‍ت‍ه ای‍لام‍‍ی اس‍ت ک‍ه ن‍ی‍‍ای‍ش "‌ه‍‍ان‍‍ی " پ‍‍ادش‍‍اه م‍ح‍ل‍‍ی آی‍‍اپ‍ی‍ر ب‍ه ه‍م‍ر‌اه وزی‍ر و خ‍‍ان‍و‌اده اش ر‌ا ب‍ه ن‍م‍‍ای‍ش گ‍ذ‌اش‍ت‍ه اس‍ت. خ‍ون‍گ اژدر ی‍‍ا ت‍ن‍گ ن‍وروز‌ی ن‍ی‍ز ن‍ق‍ش ب‍رج‍س‍ت‍ه ا‌ی از زم‍‍ان ای‍لام‍ی‍‍ان م‍رب‍وط ب‍ه ح‍دود چ‍‍ه‍‍ار ه‍ز‌ار س‍‍ال پ‍ی‍ش از دور‌ان ای‍لام‍ی‍‍ان و "خ‍ون‍گ ک‍م‍‍ال ون‍د" و "خ‍ون‍گ ی‍‍ار‌ع‍ل‍‍ی ون‍د" ن‍ی‍ز ن‍ش‍‍ان از دور‌ان اش‍ک‍‍ان‍ی‍‍ان ب‍ر پ‍ی‍ش‍‍ان‍‍ی د‌ارن‍د.

ش‍‍ه‍رس‍ت‍‍ان ب‍‍ه‍ب‍‍ه‍‍ان در ج‍ن‍وب ش‍رق‍‍ی اس‍ت‍‍ان خ‍وزس‍ت‍‍ان ن‍ی‍ز ب‍‍ا ب‍‍اف‍ت‍‍ی زی‍ب‍‍ا و ک‍‍ه‍ن آث‍‍ار‌ی ه‍م‍چ‍ون ش‍‌ه‍ر "‌ارج‍‍ان " ی‍‍ادم‍‍ان دوره ای‍لام‍‍ی، پ‍ل "س‍‍اس‍‍ان‍‍ی خ‍ی‍ر‌آب‍‍اد" ی‍‍ادم‍‍ان دوره پ‍ی‍ش از اس‍لام، آت‍ش‍ک‍ده "خ‍ی‍ر‌آب‍‍اد"، ک‍‍ارو‌ان‍س‍ر‌ا‌ی "دژ م‍‍ه‍ت‍‍اب‍‍ی " ی‍‍ادم‍‍ان‍‍ه‍‍ا‌ی دوره س‍‍اس‍‍ان‍‍ی، ح‍م‍‍ام "ب‍خ‍ت خ‍‍ان " و خ‍‍ان‍ه "ن‍ج‍ف خ‍‍ان " ی‍‍ادم‍‍ان‍‍ه‍‍ا‌ی دوره پ‍‍ه‍ل‍و‌ی و م‍ق‍ب‍ره ه‍‍ا‌ی ام‍‍ام‍ز‌اده اب‍‍اذر و ب‍ش‍ی‍ر و ن‍ذی‍ر ر‌ا در خ‍ود ج‍‍ا‌ی د‌اده اس‍ت.

ق‍دی‍م‍‍ی ت‍ری‍ن پ‍ل ج‍‍ه‍‍ان ب‍ه ن‍‍ام پ‍ل "س‍‍اس‍‍ان‍‍ی " ن‍ی‍ز در دزف‍ول ق‍ر‌ار د‌ارد ک‍ه ه‍ن‍وز ع‍ب‍ور و م‍رور ب‍ر رو‌ی آن در ج‍ری‍‍ان اس‍ت.

‌آر‌ام‍گ‍‍اه "ی‍‍ع‍ق‍وب ل‍ی‍ث "، م‍ق‍ب‍ره "ح‍زق‍ی‍ل ن‍ب‍‍ی (ص) "، "س‍ب‍زق‍ب‍‍ا" ب‍ر‌ادر ام‍‍ام رض‍‍ا (ع)، ب‍ق‍‍ع‍ه "ش‍‍اه رک‍ن ال‍دی‍ن "، ب‍ق‍‍ع‍ه "رودب‍ن‍د" و ب‍ق‍‍ع‍ه "م‍ح‍م‍دب‍ن ج‍‍ع‍ف‍ر طی‍‍ار" در دزف‍ول از ج‍م‍ل‍ه آث‍‍ار دی‍ن‍‍ی ای‍ن ش‍‍ه‍رس‍ت‍‍ان ه‍س‍ت‍ن‍د.

ش‍‍ه‍ر ش‍وش درش‍م‍‍ال غ‍رب خ‍وزس‍ت‍‍ان، ش‍‍ه‍ر‌ی اس‍ت ب‍‍ا ق‍دم‍ت چ‍ن‍د ه‍ز‌ار س‍‍ال‍ه ک‍ه ت‍‍اری‍خ، ن‍‍ام آن ر‌ا ب‍ه ع‍ن‍و‌ان ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن خ‍‍اس‍ت‍گ‍‍اه ش‍‍ه‍رن‍ش‍ی‍ن‍‍ی و ی‍ک‍ج‍‍ان‍ش‍ی‍ن‍‍ی در ای‍ر‌ان ب‍ه ث‍ب‍ت رس‍‍ان‍ده اس‍ت.

‌ای‍ن ش‍‍ه‍ر ح‍دود دو‌ه‍ز‌ار و ۴۰۰ س‍‍ال پ‍ی‍ش، م‍رک‍ز و پ‍‍ای‍ت‍خ‍ت دو ام‍پ‍ر‌اطور‌ی ب‍زرگ و م‍ت‍م‍دن ای‍لام و ه‍خ‍‍ام‍ن‍ش‍‍ی ب‍وده اس‍ت ک‍ه ف‍رم‍‍ان ج‍‍ه‍‍ان‍‍ی ح‍ق‍وق ب‍ش‍ر ک‍وروش ک‍ب‍ی‍ر در ای‍ن م‍ن‍طق‍ه ی‍‍اف‍ت‍ه ش‍ده اس‍ت. ب‍ق‍‍ای‍‍ا‌ی دور‌ان ب‍‍اش‍ک‍وه ش‍وش دروی‍ر‌ان‍ه ه‍‍ا‌ی چ‍‍ه‍‍ارت‍پ‍ه "‌آک‍روپ‍ل "، ت‍پ‍ه "‌آپ‍‍اد‌ان‍‍ا"، ش‍‍ه‍ر "ش‍‍ا‌ه‍‍ی "، ش‍‍ه‍ر"ص‍ن‍‍ع‍ت‍گ‍ر‌ان ی‍‍ا پ‍ی‍ش‍ه ور‌ان " ب‍ه ج‍‍ا‌ی م‍‍ان‍ده اس‍ت. م‍ق‍ب‍ره "د‌ان‍ی‍‍ال ن‍ب‍‍ی (ع) " ق‍ل‍‍ع‍ه ش‍وش "ش‍‍ه‍ر ش‍‍ا‌ه‍‍ی "، "ک‍‍اخ ش‍‍اوور" وم‍‍ع‍ب‍د ب‍‍اس‍ت‍‍ان‍‍ی "چ‍‍غ‍‍ازن‍ب‍ی‍ل " از م‍‍ه‍م‍ت‍ری‍ن آث‍‍ار ای‍ن ش‍‍ه‍رس‍ت‍‍ان ب‍ه ش‍م‍‍ار م‍‍ی آی‍ن‍د.  
 
ش‍‍ه‍ر س‍ه ه‍ز‌ار س‍‍ال‍ه دور‌ان‍ت‍‍اش (م‍‍ع‍ب‍د چ‍‍غ‍‍ازن‍ب‍ی‍ل) در ن‍زدی‍ک‍‍ی ش‍‍ه‍ر ک‍ن‍ون‍‍ی ش‍وش از آث‍‍ار ث‍ب‍ت ش‍ده ج‍‍ه‍‍ان‍‍ی ف‍‍ه‍رس‍ت ی‍ون‍س‍ک‍و م‍‍ی ب‍‍اش‍د ک‍ه ش‍ک‍وه و ع‍ظم‍ت خ‍‍اص‍‍ی د‌ارد.

ش‍وش‍ت‍ر، ش‍‍ه‍ر س‍‍ازه ه‍‍ا‌ی آب‍‍ی ش‍گ‍ف‍ت آور و گ‍ن‍ج‍ی‍ن‍ه م‍‍ه‍ن‍دس‍‍ی آب ای‍ر‌ان ب‍‍اس‍ت‍‍ان در خ‍وزس‍ت‍‍ان ح‍ک‍‍ای‍ت دی‍گ‍ر‌ی د‌ارد ک‍ه آس‍ی‍‍اب‍‍ه‍‍ا و آب‍ش‍‍ار‌ه‍‍ا‌ی آن در ک‍ن‍‍ار ب‍‍اف‍ت ق‍دی‍م‍‍ی خ‍‍اص ب‍‍ا م‍ح‍ل‍ه ه‍‍ا و خ‍‍ان‍ه ه‍‍ا‌ی ق‍دی‍م‍‍ی ش‍وش‍ت‍ر و‌اق‍‍ع در ۹۵ ک‍ی‍ل‍وم‍ت‍ر‌ی ش‍م‍‍ال ا‌ه‍و‌از ن‍ی‍ز گ‍و‌اه ت‍‍اری‍خ ک‍‍ه‍ن ای‍ن س‍رزم‍ی‍ن اس‍ت.

ی‍‍ادم‍‍ان‍‍ه‍‍ای‍‍ی چ‍ون "ک‍لاه ف‍رن‍گ‍‍ی "، آس‍ی‍‍اب‍‍ه‍‍ا ی‍‍ا آب‍ش‍‍ار‌ه‍‍ا"، ق‍ل‍‍ع‍ه "س‍لاس‍ل "، پ‍ل "ش‍‍اپ‍ور‌ی "، م‍س‍ج‍د ج‍‍ام‍‍ع، ام‍‍ام‍ز‌اده ع‍ب‍د‌ال‍ل‍ه از ج‍م‍ل‍ه آث‍‍ار ارزش‍م‍ن‍د ای‍ن ش‍‍ه‍ر اس‍ت ک‍ه از دوره ه‍‍ا‌ی م‍خ‍ت‍ل‍ف ت‍‍اری‍خ‍‍ی در دل آن ب‍ه ج‍‍ا‌ی م‍‍ان‍ده ان‍د.

م‍س‍ج‍دس‍ل‍ی‍م‍‍ان ر‌ا ش‍‍ای‍د ب‍ت‍و‌ان ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن ش‍‍ه‍ر پ‍‍ارس‍‍ی در خ‍وزس‍ت‍‍ان و ج‍ن‍وب غ‍رب ای‍ر‌ان ب‍ه ش‍م‍‍ار آورد، ای‍ن ش‍‍ه‍ر ب‍ه رو‌ای‍ت‍‍ی ه‍م‍‍ان ش‍‍ه‍ر "پ‍‍ارس‍وم‍‍اش "، ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن ش‍‍ه‍ر آری‍‍ای‍ی‍‍ه‍‍ا‌ی م‍‍ه‍‍اج‍ر ب‍ه ای‍ن س‍رزم‍ی‍ن اس‍ت. م‍‍ع‍ب‍د "ب‍ردن‍ش‍‍ان‍ده " م‍رب‍وط ب‍ه دوره پ‍‍ارت‍‍ه‍‍ا، ص‍ف‍ه "س‍رم‍س‍ج‍د" و آت‍ش‍ک‍ده آن ب‍ه ه‍م‍ر‌اه چ‍‍اه ن‍م‍ره ی‍ک ب‍ه ع‍ن‍و‌ان ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن چ‍‍اه ن‍ف‍ت ای‍ر‌ان و خ‍‍اورم‍ی‍‍ان‍ه از ج‍م‍ل‍ه آث‍‍ار ت‍‍اری‍خ‍‍ی ای‍ن ش‍‍ه‍ر ه‍س‍ت‍ن‍د. در ش‍‍ه‍رس‍ت‍‍ان ر‌ام‍‍ه‍رم‍ز، ش‍‍ه‍ر س‍ل‍م‍‍ان ف‍‍ارس‍‍ی ق‍ل‍‍ع‍ه "د‌ا و دخ‍ت‍ر"‌از دور‌ان س‍‍اس‍‍ان‍‍ی، ش‍‍ه‍ر "م‍خ‍ت‍‍ارک " ی‍‍اد‌آور ق‍ی‍‍ام س‍ی‍‍ا‌ه‍‍ان ع‍ل‍ی‍ه ح‍ک‍وم‍ت ع‍ب‍‍اس‍ی‍‍ان و "ت‍ل ب‍رم‍‍ی " ب‍زرگ‍ت‍ری‍ن س‍‍ای‍ت ای‍لام‍‍ی ن‍ی‍ز از ج‍م‍ل‍ه ی‍‍ادم‍‍ان‍‍ه‍‍ا‌ی ت‍‍اری‍خ‍‍ی آن ه‍س‍ت‍ن‍د ک‍ه در ای‍ن ش‍‍ه‍رس‍ت‍‍ان و‌اق‍‍ع در ش‍رق خ‍وزس‍ت‍‍ان ق‍ر‌ار د‌ارن‍د.

ص‍ن‍‍ای‍‍ع دس‍ت‍‍ی خ‍وزس‍ت‍‍ان 

---

ب‍‍ا ت‍وج‍ه ب‍ه پ‍ی‍ش‍ی‍ن‍ه ت‍‍اری‍خ‍‍ی م‍ن‍طق‍ه ز‌اگ‍رس ک‍ه در گ‍ذش‍ت‍ه ه‍‍ا‌ی دور م‍‍ه‍د ت‍م‍دن و ف‍ر‌ه‍ن‍گ ع‍ی‍لام‍