کلیات

ان پی تی مخفف نام انگلیسی معاهده منع گسترش هسته ای است. واژه "ان.پی.تی (NPT) از جمله واژه های سیاسی است كه به كرات در محافل رسانه‌ای و سیاسی جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد، مخفف نام انگلیسی  (Nuclear Non- Proliferation Treaty) است.

تاریخچه

پس از آن كه آمریكا در دوران جنگ جهانی دوم به استفاده از بمب اتمی اقدام كرد رقابت شدیدی از سوی سایر كشورهای بزرگ جهان برای دستیابی به این سلاح آغاز شد كه در این مسیر شوروی سابق در سال ،۱۹۴۹ انگلیس در سال ،۱۹۵۲ فرانسه در سال ۱۹۶۰ و جمهوری خلق چین در سال ۱۹۶۴ به یك دولت هسته ای تبدیل شدند.

همچنین تحقیقات علمی كه در دهه ۱۹۶۰ برای كاربردهای صلح آمیز انرژی هسته ای انجام شد به پیشرفت های شگرفی در فناوری راكتورهای هسته ای برای تولید برق منجر شد. در سال ۱۹۶۶ نیروگاههای هسته ای در پنج كشور در حال ساخت بود. در سال ۱۹۸۵ حدود ۳۰۰ نیروگاه هسته ای در كشورهای مختلف در حال فعالیت، ساخت یا طراحی بودند.

خسارت های گسترده جانی و مالی ناشی از انفجار بمب های اتمی آمریكا در هیروشیما و ناكازاكی ژاپن و نیز تولید مقادیر زیادی پلونیوم ناشی از سوخت نیروگاههای هسته ای- كه طبق برآوردهای سال ۱۹۸۵ روزانه برای تولید ۱۵ تا ۲۰ بمب اتمی كفایت می كرد- تلاش های بین المللی برای جلوگیری از استفاده های غیرصلح آمیز انرژی هسته ای را موجب شد كه در نهایت این روند معاهده ان.پی.تی به عنوان تنها معاهده چندجانبه الزام آور در این زمینه در یك مقدمه و ۱۱ ماده منعقد شود.

معاهده ان.پی.تی در اول ژوئیه ۱۹۶۸ برای امضای كشورها آماده شد و در این تاریخ آمریكا و انگلیس و ۵۹ كشور دیگر آن را امضا كردند. این معاهده پس از آن كه آمریكا آن را در مجلس خود تصویب كرد در ۵ مارس ۱۹۷۰ به اجرا گذاشته شد. چین در ۹ مارس سال ،۱۹۹۲ فرانسه در ۳ اوت ۱۹۹۲ به عضویت این معاهده درآمدند.

اعضای معاهده

در حال حاضر ۱۸۶ كشور جهان عضو این معاهده هستند. تنها كشورهای كوبا، اسرائیل، هند و پاكستان عضو این معاهده نیستند. همچنین كره شمالی نیز چند سال پیش از این معاهده خارج شده است.

مفاد کلی معاهده

طبق این معاهده کشورهای دارای سلاح هسته‌ای نباید به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به کشورهای غیربرخوردار در راه تحصیل این سلاح کمک کنند و کشورهای غیربرخوردار متعهد می‌شوند تا در این راه تلاش نکنند، هر چند به موجب ماده ۴ برخوردارها متعهد شده‌اند که فناوری هسته‌ای صلح آمیز را در اختیار غیربرخوردارها قرار دهند.

فرایند نظارت بر اجرای ان پی تی

نظارت بر اجرای معاهده ان.پی.تی و پروتكل الحاقی آن برعهده آژانس بین المللی انرژی اتمی است كه خود یكی از آژانس های تخصصی سازمان ملل متحد محسوب می شود. آژانس بین المللی انرژی اتمی در سال ۱۹۵۷ با هدف تسهیل استفاده های صلح آمیز از انرژی هسته ای و جلوگیری از كار برد كمك های این آژانس در مقاصد نظامی آغاز به كار كرد و مقر آن در وین است.

این آژانس در چارچوب نظام پادمان های ایجاد شده توسط معاهده ان.پی.تی به منظور بررسی میزان پای بندی كشورهای عضو ان.پی.تی به مقررات این معاهده بازرسی هایی را از تاسیسات هسته ای كشورهای عضو انجام می دهد.

همچنین مفاد معاهده ان.پی.تی به ویژه پاراگراف سوم ماده هشتم آن دوره های پنج ساله ای برای بررسی عملكرد این معاهده تعیین كرده كه در كنفرانس بررسی و توسعه ان.پی.تی در سال ۱۹۹۵ نیز به تایید اعضا رسیده است. در كنفرانس سال ۱۹۹۵ كه با حضور بیش از ۱۷۰ كشور عضو برگزار شد تصمیماتی در خصوص افزایش مدت معاهده برای مدت نامحدود، عدم تكثیر هسته ای و خلع سلاح به عنوان اصول و اهداف اجرای این معاهده و تعیین فرایند بررسی های بعدی اتخاذ شد.

• در مورد ماده 36 برجام در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
• در مورد ماده 26 برجام در ویکی تابناک بیشتر بخوانید