کلیات
رئیس جمهور و مقام رئیس جمهوری که در بسیاری از کشورهای جهان عالی ترین مقام رسمی کشور است، در ایران نیز مقام رسمی کشور بعد از ولایت فقیه است که با رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شود. مطابق با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رئیس‌جمهوری مسئولیت اجرای قانون اساسی و ریاست قوه مجریه را عهده‌دار است. امضای عهدنامه‌ها، موافقت‌نامه‌ها و مسائل مربوط به دیگر کشورها و سازمان‌های بین‌المللی، برنامه‌ریزی ملی، بودجه و وظیفه گماشتن‌های دولتی، گماشتن وزیرها، استاندار‌ها و سفیر‌ها تابع تصدیق مجلس شورای اسلامی، از جملهٔ وظایف رئیس‌جمهوری است. همچنین رئیس‌جمهوری در ایران رئیس شورای عالی امنیت ملی و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز هست. اکنون رئیس جمهور ایران حسن روحانی است.
پیشینه
پس از انقلاب اسلامی ایران در بهمن ماه سال ۱۳۵۷ و رفراندوم مبنی بر ساختن جمهوری اسلامی در روز‌های پنجشنبه و جمعه، ۹ و ۱۰ فروردین ماه ۱۳۵۸ هجری شمسی (۲۹ و ۳۰ مارس ۱۹۷۹ میلادی) و پیروزی جمهوری اسلامی با ۹۸ درصد آرا، دولت جدید نیاز به ساخت قانون اساسی جدید داشت. پس امام خمینی (ره)، دستور اجرای انتخاباتی را برای مجلس خبرگان داد و این هیئت، موظف به نوشتن قانون اساسی جدید شدند. این هیئت، قانون اساسی را در روز چهارشنبه دوم آبانماه ۱۳۵۸ (۲۴ اکتبر ۱۹۷۹) به امام خمینی (ره)، عرضه کردند و نخست‌وزیر دولت موقت -مهدی بازرگان- آن را به تأیید رسانید.
قانون اساسی سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹ میلادی)، رهبر را به عنوان رئیس حکومت، و رئیس‌جمهوری و نخست‌وزیر را به عنوان رؤسای دولت معین می‌کرد. اگرچه سمت نخست‌وزیری در سال ۱۳۶۸ (۱۹۸۹ میلادی) لغو شد.
تفاوت با دیگر کشورها
برخلاف بسیاری از کشورها، برای مثال ایالات متحده آمریکا، در ایران دفتر ریاست‌جمهوری نظارت و کنترل کامل روی سیاست خارجی، نیرو‌های مسلح یا سیاست هسته‌ای ایران را ندارد. این امور همگی زیر نظر مستقیم مقام رهبری است.
دوره زمانی انتخاب
رئیس‌جمهوری ایران برای مدت چهار سال توسط رای مستقیم مردم انتخاب می‌شود و نباید برای بیش از دو دوره متوالی در این سمت باقی بماند. متصدی قبلی این سمت، محمود احمدی‌نژاد بود که برای اولین بار طی انتخابات سال ۱۳۸۴ انتخاب شد. او برای دومین بار طی انتخابات جنجالی سال ۱۳۸۸ برای چهار سال دیگر در سمت خود باقی ماند.
انتخابات سال ۹۲
پس از برگزاری انتخابات ۲۴ خرداد ۱۳۹۲ با اعلام وزارت کشور حسن روحانی با کسب ۱۸٬۶۱۳٬۳۲۹ رأی رسماً به عنوان هفتمین رئیس‌جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد.
اولین انتخابات
اولین انتخابات ریاست جمهوری ایران در روز سه شنبه ۲۵ دیماه سال ۱۳۵۸ (۱۵ ژانویه ۱۹۸۰) برگزار شد و نتیجه آن برنده شدن ابوالحسن بنی‌صدر با ۷۵٪ مجموع آرا بود. او در روز دوشنبه ۱۵ بهمن ماه ۱۳۵۸ کار خود را آغاز کرد؛ ولی در روز یکشنبه ۳۱ خردادماه سال ۱۳۶۰ (۲۱ ژوئن ۱۹۸۱ میلادی)، توسط پارلمان (مجلس شورای اسلامی) و نهایتاً تأیید رهبر امام خمینی ره، به دلیل عدم کفایت سیاسی، از مقام خویش عزل شد.
شرایط
شرایط ویژه انتخاب به عنوان نامزد انتخابات ریاست جمهوری عبارت است از رجال سیاسی و مذهبی کشوریاشد. ایرانی‌الاصل باشد. مدیر و مدبر باشد. دارای حسن سابقه و امانت و تقوا باشد. مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور باشد.
جانشینی
در صورت استعفای رئیس‌جمهوری مطابق اصل ۱۳۱ قانون اساسی، «معاون اول رئیس‌جمهور با موافقت رهبری اختیارات و مسئولیت‌های وی را برعهده می‌گیرد و شورایی متشکل از رئیس مجلس و رئیس قوهٔ قضائیه و معاون‌اول رئیس‌جمهور موظف است ترتیبی دهد که حداکثر ظرف مدت پنجاه روز رئیس‌جمهور جدید انتخاب شود. در صورت فوت معاون اول یا امور دیگری که مانع انجام وظایف وی گردد و نیز در صورتی که رئیس‌جمهور معاون اول نداشته باشد، مقام رهبری فرد دیگری را به‌جای او منصوب می‌کند.»