سیاست و حکومت در خاورمیانه؛ از اقتدارگرایی تا تجربه‌های شکننده دموکراتیک
این کتاب، با زبان علمی روشن، چارچوب تحلیلی منسجم، و بهره‌گیری از داده‌های به‌روز، برای همة آنانی که در حوزة سیاست تطبیقی، مطالعات منطقه‌ای، یا روابط بین‌الملل کار می‌کنند، اثری مرجع و ضروری به شمار می آید.
به گزارش سرویس بین الملل تابناک، ویراست هشتم کتاب حکومت و سیاست در خاورمیانه و شمال آفریقا با تغییرات زیاد و تمرکز بر تحولات جدید منطقه خاورمیانه توسط انتشارات جوینده در تابستان ۱۴۰۴ منتشر و راهی بازار شد.
در سال‌های اخیر، منطقه شاهد تحولات چشمگیری بوده است؛ بهار عربی آمد و گذشت و چشم‌انداز‌های سیاسی متنوعی را پدید آورد - از دموکراسی‌های نوپا و دیکتاتوری‌های تثبیت‌شده تا خشونت‌های انقلابی و جنگ‌های داخلی. در این میان، بازیگران اجتماعی نوظهوری مانند جنبش‌های جوانان و گروه‌های مدافع حقوق زنان به صحنه آمده‌اند و در کنار کنشگران سنتی‌تر، همچون اسلام‌گرایان و نهاد‌های مدنی، نقشی فعال ایفا می‌کنند.
نوسانات بازار جهانی نفت، فشار‌های تجاری، و بحران‌های بین‌المللی نیز نظام‌های اقتصادی بسیاری از کشور‌های منطقه را دچار اختلال کرده‌اند. ائتلاف‌های ژئوپولیتیکی همچنان در حال بازتعریف معادلات سیاست خارجی‌اند؛ درحالی‌که هم قدرت‌های منطقه‌ای و هم بازیگران جهانی- از جمله ایالات متحده- در پی تأمین منافع، گاه هم‌سو و گاه متضاد خود هستند.
این کتاب با ویراسته مارک گازیورفسکی و شان ال. یوم، و ترجمه عسگر قهرمانپور بناب به‌روزرسانی و بازآفرینی شده است. در این ویراست، نویسندگان نسل جدیدی از پژوهشگران، تحولات نوظهور در کشور‌های کلیدی منطقه، از جمله عراق، سوریه، ایران، عربستان سعودی، تونس و یمن را با دقت علمی و تحلیل تطبیقی بررسی کرده اند.
در همین چارچوب، مترجم کوشیده است با افزودن یادداشتی کوتاه در پاورقی بخش نهایی هر فصل یعنی چش ماندازهای آینده هر فصل، تحلیلی کوتاه از روندها و مسیر‌های محتمل در سیاست داخلی و روابط منطقه‌ای کشور‌های مورد بحث در سال ۲۰۲۵ ارایه بدهد؛ تحلیلی که هم بر داده‌های میدانی تکیه دارد و هم از چارچوب‌های نظری معتبر بهره می‌گیرد.
خاورمیانه همواره یکی از پیچیده‌ترین و استراتژیک‌ترین مناطق جهان از منظر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بوده است. سیاست و حکومت در این منطقه نه تنها بر سرنوشت مردم آن اثر مستقیم دارد، بلکه نقش کلیدی در نظم و ثبات جهانی ایفا می‌کند. فهم اهمیت سیاست در خاورمیانه، نیازمند بررسی چند بُعد مهم است: جایگاه ژئوپلیتیکی، منابع طبیعی، تنوع قومی و مذهبی، و نقش قدرت‌های خارجی.
نخست، جایگاه ژئوپلیتیکی خاورمیانه آن را به چهارراه منافع جهانی تبدیل کرده است. این منطقه پیوندی میان سه قاره آسیا، اروپا و آفریقاست و تسلط بر تنگه‌های استراتژیکی، چون هرمز، باب‌المندب و کانال سوئز به آن اهمیت جهانی می‌دهد. از این رو، سیاست‌های دولت‌ها در خاورمیانه می‌تواند به سرعت بر امنیت انرژی، تجارت جهانی و تحرکات نظامی تأثیر بگذارد.
دوم، منابع عظیم انرژی، به‌ویژه نفت و گاز، این منطقه را به یکی از محور‌های سیاست اقتصادی جهان تبدیل کرده است. شیوه مدیریت این منابع، میزان مشارکت دولت‌ها در بازار جهانی انرژی، و نحوه توزیع درآمد‌های نفتی، همگی بر ثبات داخلی و روابط خارجی کشور‌ها تأثیرگذار است.
سوم، تنوع قومی، زبانی و مذهبی در کشور‌های خاورمیانه، اگرچه یک ظرفیت فرهنگی غنی محسوب می‌شود، اما در صورت فقدان حکمرانی فراگیر و سیاست‌های هویتی هوشمندانه، می‌تواند منبع تعارض و بی‌ثباتی باشد. بسیاری از چالش‌های سیاسی منطقه، ریشه در عدم توافق یا رقابت میان گروه‌های مذهبی، قومی یا ایدئولوژیک دارد.
چهارم، دخالت و رقابت قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای باعث شده حکومت‌ها در خاورمیانه اغلب با فشار‌های خارجی مواجه باشند؛ چه در قالب حمایت، چه در شکل مداخله یا تحریم. این امر بر استقلال تصمیم‌گیری دولت‌ها و همچنین جهت‌گیری سیاست‌های آنان تأثیرگذار است.
در مجموع، سیاست و حکومت در خاورمیانه نه تنها تعیین‌کننده ثبات و توسعه در این منطقه است، بلکه تأثیر بسزایی بر اقتصاد جهانی، امنیت بین‌الملل، و روند‌های فرهنگی و ایدئولوژیک جهانی دارد.
به همین دلیل، تحلیل دقیق و واقع‌بینانه سیاست‌های این منطقه، ضرورتی انکارناپذیر برای پژوهشگران، سیاست‌گذاران و حتی افکار عمومی در سراسر جهان است.
باری، مطالعه سیاست و حکومت در خاورمیانه نه‌فقط برای فهم پویایی‌های منطقه، که برای تبیین نسبت میان ساختار‌های حکومتی، کنشگری اجتماعی و تحولات ژئوپلیتیکی اهمیتی دوچندان یافته است.
این منطقه، به‌رغم تنوع قومی-مذهبی، میراث استعماری، و شکنندگی نهاد‌های مدنی، همچنان کانون منازعات و نقطه اتصال منافع بازیگران جهانی باقی مانده است.
در این میان، تحلیل ساختار‌های سیاسی—از سلطنت‌های موروثی گرفته تا جمهوری‌های شبه‌اقتدارگرا یا دموکراسی‌های شکننده—به پژوهشگران امکان می‌دهد تا سازوکار تداوم یا تغییر نظم سیاسی در منطقه را بهتر درک کنند.
برای دانشجویان، اساتید و تحلیل‌گران، فهم عمیق سیاست و حکومت در خاورمیانه، نه‌تنها جنبه‌ای آکادمیک دارد، که ابزاری تحلیلی برای پیش‌بینی روندها، ارزیابی سیاست‌های خارجی، و طراحی راهکار‌های دیپلماتیک نیز به‌شمار می‌رود.
از درک تنش‌های فرقه‌ای در عراق و لبنان گرفته تا واکاوی سیاست خارجی ایران و عربستان، یا فهم تجربه منحصر‌به‌فرد تونس در گذار دموکراتیک—همگی به آگاهی دقیق از زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور‌ها نیاز دارند. این درک، همان‌گونه که در این کتاب پی‌ریزی شده، ابزار فهم آینده‌ای محتمل برای منطقه را در اختیار ما می‌گذارد.
این کتاب منبعی جامع و معتبر برای فهم پیچیدگی‌ها و تحولات سیاسی در کشور‌های خاورمیانه و شمال آفریقا است. این منطقه به دلیل تاریخ طولانی، تنوع فرهنگی، و بحران‌های سیاسی مستمر، نیاز به تحلیل‌های عمیق و تخصصی دارد.
در این کتاب، مجموعه‌ای از مقالات نوشته‌شده توسط کارشناسان برجسته در زمینه‌های مختلف سیاست، اقتصاد، جامعه‌شناسی و تاریخ، به بررسی تحولات سیاسی کشور‌های این منطقه می‌پردازد.
کتاب حاضر به‌ویژه برای دانشجویان علوم سیاسی، روابط بین‌الملل، و مطالعات منطقه‌ای مناسب است. به‌طور خاص، مطالب آن شامل موارد زیر است: تحلیل نظام‌های حکومتی مختلف در کشور‌های خاورمیانه و شمال آفریقا، از جمله دموکراسی‌ها، رژیم‌های اقتدارگرا، و نظام‌های سیاسی مختلط.
• بررسی روابط بین‌المللی منطقه و تاثیر قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای بر سیاست‌های داخلی کشور‌های مختلف.
• تحلیل جنبش‌های اجتماعی، اعتراضات مردمی، و تحولات انقلاب‌ها در کشور‌های مختلف این منطقه.
• بررسی مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که بر سیاست‌گذاری و حکومت‌داری تاثیرگذار هستند.
ویراست هشتم این کتاب، با زبان علمی روشن، چارچوب تحلیلی منسجم، و بهره‌گیری از داده‌های به‌روز، برای همة آنانی که در حوزة سیاست تطبیقی، مطالعات منطقه‌ای، یا روابط بین‌الملل کار می‌کنند، اثری مرجع و ضروری به شمار می آید.
قهرمانپور می‌گوید: امید آن دارم که ترجمه فارسی این اثر، گامی هرچند کوچک در مسیر توسعه دانایی و تقویت تحلیل‌های واقع‌گرایانه در حوزة خاورمیانه‌پژوهی در ایران باشد.
