هشدارهای اجتماعی قتل آتنا

ماجرای آزار و اذیت جنسی دختر بچه هفت ساله پارس آبادی و قتل درد آور این کودک بیگناه با موجی از خشم و اندوه از سوی مردم شهر پارس آباد و سایر شهروندان ایرانی همراه شد و نگرانی های فراوانی را در مورد آسیب های جتماعی مشابه در جامعه ایجاد کرد؛ مردمی که نمی توانند بپذیرند در جامعه ای که در آن زندگی می کنند، جنایت هایی با چنین ویژگی هایی رخ می دهد.

جدا از ابعاد جزئی ماجرای قتل آتنا اصلانی و ادامه فرایند رسیدگی به این پرونده جنایی، حادثه ای که در پارس آباد به وقوع پیوست، حاوی پیام های نگران کننده ای برای جامعه است که بی توجهی به آنها که زمینه ساز چنین جنایت هایی است، خود اتفاق تلخ دیگری است.

از این بابت می گوییم بی توجهی به پیام ها حادثه تلخ دیگری است که کنش های اجتماعی بد و خوب همگی در بستر فرصت هایی که جامعه فراهم می کند، ظهور و بروز می یابد و مدیریت صحیح این زمینه ها در کاهش چنین جنایت هایی موثر است.

در مورد زمینه های روانی و اجتماعی بروز چنین حوادثی و راهکارهای منطقی مقابله با آن، «تابناک»، به سراغ دکتر حسین خطیبی، روانپزشک و کارشناس مسائل رفتاری رفت و با وی به گفت و گو نشست.

آنچه در ادامه می خوانید، مشروح این گفت و گو است:

- آقای دکتر خطیبی، با تشکر از وقتی که در اختیار «تابناک»، قرار دادید. لطفاً برای شروع بفرمایید وقتی صحبت از افرادی می شود که توانمندی آزار و اذیت جنسی دیگران و به ویژه کودکان را دارند، دقیقاً سخن از چه افرادی است؟

در مورد افرادی که رفتار اجتماعی غیر عادی دارند و هنجارهای قانونی و عرفی جامعه را رعایت نمی کنند، این موضوع می تواند منشأ روانی داشته باشد و یا اینکه در فرد اختلال های شخصیتی وجود داشته باشد؛ اختلال هایی که البته ربطی به سلامت جنسی فرد ندارد.

افرادی که دچار رفتار هنجار شکنانه جنسی هستند و با عملکرد خود به جامعه و سایر افراد آسیب وارد می کنند را باید در دامنه های مختلفی توزیع کنیم و میان انواع کنش های برآمده از این افراد تفاوت قائل شویم.

نباید این افراد را با یک نگاه مورد ارزیابی قرار داد و برای همه نسخه واحدی پیچید، چرا که دلیل بروز چنین رفتارهای هنجار شکنانه و ناشایستی متفاوت و به تبع راهکار مقابله با آن نیز متفاوت است.

-ارزیابی شما از پیامدهای روانی جنایت هایی چون حادثه پارس آباد و موج خشم و اندوهی که ایجاد کرد، چیست؟

در حالت کلی هر اتفاق غیر قانونی و خلافی که در جامعه رخ می دهد، یک قربانی مشخص دارد و این قربانی تحت تأثیر خسارتی که به او وارد می شود جدا از ضررهای مالی با صدمات روحی فراوانی نیز مواجه خواهد شد.

جدا از شخص قربانی، افرادی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در جریان این خلاف قرار بگیرند یا آن را مشاهده کنند نیز از اینگونه رخداد ها متأثر خواهند شد و هرچقدر خلاف و جنایت درجه بیشتری داشته باشد، آثار روحی آن نیز بر جامعه بیشتر است.

برای همین است که اتفاق پیش آمده در شهر پارس آباد و قربانی شدن دختر 7 ساله این شهر به دست یک جنایتکار، کل جامعه ایرانی را متأثر کرد و موجب آشفتگی ذهن و ناراحتی جامعه شد.

در چنین شرایطی رسانه ها باید در راستای انتقال صحیح اخبار به شدت حساس باشند و با صحیح عمل کردن خود مراقب باشند تا اذهان عمومی را بیش از آنچه که حقیقت ماجرا بیان می کند، مشوش تر نکنند.

-آقای دکتر قتل آتنا اصلانی آن هم با شرایطی که می دانیم، یک هشدار جدی در مورد آسیب های اجتماعی کشور است. نظر شما در این باره چیست؟

حادثه پارس آباد و قربانی شدن دختر 7 ساله این شهر، هشداری جدی بود که نشان داد در جامعه ما چنین حوادثی رخ می دهد و چه بسا بسیاری از این موارد به گوش ما نرسیده باشد و نگران کننده تر اینکه چه بسا در آینده نیز چنین حوادثی رخ بدهد و لازم است برای حل آن فکری کرد.

-به نظر شما امکان دارد، فردی که دست به چنین جنایتی می زند، از نظر روانی و پزشکی در شرایط سالمی قرار داشته باشد؟

اینچنین جنایتی هایی که ماهیت آن تجاوز به حریم خصوصی افراد دیگر است تحت هیچ شرایطی از آدم سالم و افرادی که معیارهای اخلاقی و عرفی جامعه را در خود دارند، بروز نمی کند. ممکن است یک فرد سالم در زندگی خود و به صورت سهوی باعث یک قتل سهوی شود ولی چنین جنایت هایی که عمدی است و در پس آن تصمیم گیری های بر آمده از ذهن است، از یک فرد سالم سر نمی زند.

در مورد حادثه پارس آباد باید روی قاتل و فردی که مرتکب این جنایت شد بررسی های دقیق انجام و مشخص شود که این فرد اساساً دچار کدام یک از اختلالات شخصیتی است و دیگر اینکه دلیل بروز چنین رفتاری از او چه بوده است و تا بررسی های تخصصی روی فرد انجام نشود نمی توان در مورد نوع بیماری یا سلامت او سخن گفت.

چیزی که مهم است، اینکه در کل جهان چنین افرادی وجود دارند که دست به انجام اعمال مجرمانه مانند این فرد می زنند و جامعه ما نیز از کل جهان استثناء نیست.

-شما نقش آموزش و ضعف های آموزشی کشور را در بروز چنین حوادثی چقدر مهم می دانید؟

به نظر من مسئله مهمی که در مسیر کاهش چنین اعمالی موثر است، آموزش خواهد بود و اینکه والدین و نهادهای آموزشی دست از خجالت و پرهیزهای بی مورد بردارند و به کودکان خود بیاموزند که حریم شخصی دارند و نباید اجازه دهند افراد غریبه به آنها نزدیک شوند.

موضوعی که در جامعه به آن زیاد توجه نمی شود، بحث آموزش به کودکان برای مدیریت بدن است و اینکه اگر در معرض خطرهایی چون نزدیک شدن افراد متجاوز به خود شدند، آنها را به بزرگ ترها معرفی کنند.

در بسیاری موارد ارتباط افراد بزرگ سال با کودکان به صورت مرحله ای و از کم به زیاد اتفاق می افتد و این روند سبب می شود تا کودکان از ترس بزرگ ترها جرأت طرح این مسئله را با والدین خود نداشته باشند، به ویژه اینکه قبلاً هم از خانواده چیزی در این مورد نشنیده اند.

بخش عمده ای از مشکلات مرتبط با آزار و اذیت جنسی کودکان به چارچوب های غلطی باز می گردد که در کشور نهادینه شده است و در بسیاری موارد قربانیان و خانواده های آنها از طرح چنین مسائلی خجالت می کشند و این مهم سبب می شود در بسیاری موارد چنین آسیب های بزرگی در همان خانوده خفه شود.

-منظور شما دقیقاً از دادن آموزش های کافی به کودکان و جامعه چیست؟ به نظر شما این کار در جذف چنین حوادثی چقدر موثر است؟

به این موضوع باید دقت کرد که تجاوز و آزار جنسی لزوماً به ارتباط فیزیکی منجر نمی شود و حتی نگاه های خارج از چارچوب و عرف نیز می تواند نوعی تجاوز به حساب آید.

برای اینکه بدانیم در این زمینه باید چه اقدامی صحیحی انجام شود، من بار دیگر روی مسئله آموزش و فرهنگ سازی تأکید می کنم. شما تصور کنید در حوزه رانندگی قوانین متعددی با جریمه ها متنوع وجود دارد و از سوی دیگر نیز آموزش های فراوانی در این حوزه به افراد داده می شود.

در رانندگی آنقدر آموزش ها زیاد است که این مسئله در کاهش آمار تخلفات رانندگی به طور مستقیم اثر می گذارد. اگرچه علی رغم آموزش ها هستند افرادی که مشکل دارند و اختلالات آنها باعث بروز تخلفاتی در این حوزه نیز می شود.

در علوم رفتاری نیز مسئله به همین شکل است و اگر همه افراد حقوق خود را بدانند و از طرح آسیب و خسارت هایی که به آنها وارد می شود، خجالت نکشند، بسیاری از آسیب ها خود به خود کاهش می یابد. شما نگاه کنید در موقع رانندگی اگر فردی خسارتی به یک راننده دیگر یا عابر پیاده وارد کند، فرد متضرر کوتاه نمی آید و قانون نیز ضمن اعمال جریمه برای فرد خاطی او را ملزم به پرداخت خسارت می کند.

-به بحث قانون و برخوردهای قانونی اشاره کردید. فکر نمی کنید در کشور ما در این زمینه ضعف داریم و بی توجهی های قانونی در بروز چنین مشکلی موثر است؟

در کشور ما قوانین سفت و سختی که در حوزه راهنمایی و رانندگی هست، در بخش علوم رفتاری به خوبی اجرا نمی شود و این در حالی است که در کشورهای توسعه یافته برای موضوع رفتارهای متقابل هم قوانین بسیار محکمی وجود دارد. برای مثال در برخی کشورهای توسعه یافته شما اگر از فردی طلبکار باشید، قانون اجازه نزدیک شدن به فرد بدهکار تا مرز 100 متری را نمی دهد و فرد طلبکار باید برای احقاق حق خود از طریق مراجع قانونی پیگیری کند.

من تصور می کنم در کشور ما ابزار قانونی و نهادهای قانون گذار به اندازه کافی وجود دارد ولی اجرای این قوانین در کنار انجام آموزش های لازم نیاز جامعه است.

اگر آموزش های خوبی در جامعه داده و فرهنگ سازی ها انجام شود دیگر به این آسانی ها کسی اجازه تخلف کردن را به خود نمی دهد و اگر هم چنین قصدی داشته باشد، دیگران به او چنین اجازه ای نمی دهند.

- تأثیر آموزش و برخورد قانونی و مسائلی که گفتید را منکر نمی شویم، اما دو نکته مهم دیگر نیز وجود دارد. نخست اینکه برخی این آموزش ها در برخی افراد که بعضاً بیمار هم هستند، اثر گذار نیست و دیگر اینکه برخورد قانونی پس از بروز حادثه ای مثل قتل آتنا، دیگر فایده ای ندارد. به نظر شما راهکار پیشگیرانه دیگری وجود ندارد؟

این افراد در بسیاری از موارد سابقه جرائم به مراتب کوچک تر داشته اند و هنگامی که سابقه آنها بررسی می شود، در گذشته مسائلی مثل حیوان آزاری، اذیت کردن بچه های همکلاسی و خانواده خود را داشته اند و بعضاً در مقطعی از زندگی به زندان هم افتاده اند.

شناسایی افرادی که توانمندی انجام چنین جنایتی را دارند، کار زیاد سختی نیست و همانطور که گفته شد بر اساس سابقه های جزئی تر آنها اینگونه افراد قابل شناسایی هستند، اما آنچه مهمتر از شناسایی است برخورد با این افراد است.

درمان افراد خاطی بسته به نوع اختلالات ذهنی و روانی آنها متفاوت است و انجام مشاوره های متعدد برای آگاه سازی و یا درمان های دارویی و پزشکی برای کسانی که مشکلات حاد روانی دارند، بسیار مهم است.