تغییر واحد پولی ایران و زادروز جان هیکس، نوبلیست اقتصاد

امروز مصادف است با تغییر واحد پول رسمی کشور از قران به ریال؛ تغییری که تا امروز پابرجاست. همچنین امروز مصادف است با زادروز جان هیکس نوبلیست انگلیسی.

به گزارش تابناک اقتصادی، تاریخ اقتصاد ایران و جهان آینه ای است تمام نما از رویدادهای اقتصادی که در گذشته رخ داده است و بیانگر ریشه های تاریخی بسیاری از واقعیت های امروز ایران و جهان است. موضوع "اقتصاد ایران و جهان در گذر زمان" در این نوشتار به وقایع تاریخی نوزدهم فروردین ماه اختصاص دارد که به طور مستقیم و غیر مستقیم اقتصاد ایران و جهان را متاثر کرده است. 

19 فروردین 1311: هیات وزیران در نوزدهم فروردین سال 1311 قانونی تصویب کرد که براساس آن مقرر شد واحد «قران» پول ایران به ریال تبدیل شود. در این مصوبه آمده است: «بانک ملی ایران مکلف است در مقابل هر مقدار مسکوک نقره قرانی و تومانی و پنج قرانی که به این بانک تحویل داده شود، اسکناس‌های جدید مطالبه کند و به حساب یک ریال، یک قران اسکناس تسلیم نماید.»

گفتنی است قران واحد پول ایران در دوران قاجاریه بود.قران از نقره و به‌ صورت سکه‌ های ده شاهی (نیم قران)، یک قران، دو قران و پنج قران ضرب می‌شد. با توجه به اینکه قران هزار دینار ارزش داشت در زبان عامیانه، زار (هزار) نیز نامیده می‌شد. این سنت حتی بعد از تغییر واحد پول ایران به ریال هم ادامه پیدا کرد و سکه‌های دو ریالی و پنج ریالی دوزاری و پنج زاری نامیده می‌شدند. به طور خلاصه در خصوص تاریخچه ی واحد پولی ریال میتوان گفت که شاه عباس صفوی در ابتدا شروع به ضرب يک سکه کرد به ارزش 200 دينار. اين سکه به «عباسی» معروف شد و بسيار مورد استفاده قرار گرفت. در همين زمان، به علت رابطه پرتغال با ایران، سکه‌ های پرتغالی در ايران رايج شد. اين سکه‌ها «رئال» نام داشتند (که هنوز هم واحد پول بعضی از مستعمرات سابق پرتغال، مثل برزيل است). اين واحد پول، بر مبنای وزنش، مطابق 1175 دينار در نظر گرفته شد. سکه رئال پرتغال در ايران به ‌عنوان ريال رواج پيدا کرد و به این ترتیب دولت ايران دست به ضرب سکه‌ هایی با واحد ريال زد که برای مبالغ بالا به کار می‌رفت. در دوران قاجار تومان، قران و شاهی واحد های اصلی پول ایران را تشکیل می‌دادند. فتحعلی‌شاه قاجار برای نخستین بار، تومان طلا را با وزن یک و یک ششم مثقال در سال ۱۱۸۸ هجری خورشیدی ضرب کرد. در این زمان همچنین سکه نقره جدید یا‌‌ همان «قران» نیز متداول شد که معادل یک دهم تومان و پنج عباسی یا ۲۰ شاهی بود. این واحد پول بین سال‌های ۱۲۰۳ تا ۱۳۱۰ در ایران رواج داشت. در این دوران همچنین واحد شاهی که به‌صورت سکه‌ ای مسی بود نیز رایج بود. ریال که سکه ‌ای جهانی و معادل ۱۲۵۰ دینار یا یک هشتم تومان ارزش داشت، برای نخستین بار در سال ۱۱۷۶ هجری خورشیدی رواج یافت. در سال ۱۲۰۳، ریال از رونق افتاد و جای خود را به قران که معادل هزار دینار یا یک دهم تومان بود، داد؛ تا به این ترتیب واحد پول ایران وارد سیستم اعشاری شود. نوزدهم فروردین ۱۳۱۱ هجری خورشیدی، به علت کم شدن ارزش قران و نیاز به واحد پول ساده و قوی، با مصوبه دولت ریال با پشتوانه طلا به‌عنوان واحد اصلی پول ایران قرار گرفت. ریال در اقتصاد ایران تاکنون جایگاه خود را به‌عنوان واحد پول رسمی حفظ کرده است. بانک شاهنشاهی که توسط انگلستان تاسیس شده بود، حدود ۴۰ سال، چاپ اسکناس را در انحصار خود داشت؛ تا اینکه در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۰۹، حق انتشار اسکناس از آن بانک گرفته و به بانک ملی ایران واگذار شد. دو سال بعد و همزمان با آغاز سال ۱۳۱۱، واحد پول کشور که از قران به ریال تغییر کرده بود توسط بانک ملی ایران منتشر و ملاک معاملات قرار گرفت. اسکناس‏‌های اولیه به‌صورت ۵، ۱۰، ۲۰، ۵۰، ۱۰۰ و ۱۰۰۰ ریالی، چاپ شد.

8 آوریل 1904: جان هیکس اقتصاددان معروف انگلیسی، از با نفوذترین اقتصاددانان قرن بیستم است که نقش ارزنده ای در پیشبرد علم اقتصاد داشته است. وی کارهای برجسته‌ای در زمینه نظریه ارزش، اقتصاد رفاه، نظریه پرتفوی پولی و تعادل عمومی انجام داد و در سال ۱۹۷۲ برنده نوبل اقتصاد شد. هیکس کارهای خلاقانه خود را در دهه ۱۹۳۰ آغاز کرد. هیکس ابتدا به عنوان اقتصاددان نیروی کار معرفی شد و به کارهای توصیفی پرداخت اما به تدریج به سمت اقتصاد تحلیل گرایش یافت. او با کار روی نظریه دستمزد در سال ۱۹۳۲به شهرت رسید. از شناخته شده ‌ترین کارهای وی در حوزه اقتصاد خرد می توان تئوری تقاضای مصرف کننده و مدل IS/LM را نام برد، در این مدل دیدگاه کینزی خلاصه می‌شود. جان هيکس در سال 1972 به همراه کنث اَور  به خاطر "مطالعات و بررسي هاي جديد در زمينه نظريّه ي تعادل و نظريّه ي رفاه"، جايزه نوبل اقتصاد را دريافت کرد. نظریه ارزش و سرمایه، کشش جانشینی، نظریه مصرف کننده، مدل IS/LM، نظریه تعادل عمومی و نظریه دولت رفاه از جمله ی نظریات جان هیکس می باشد. وی در می سال 1989 میلادی در سن 85 سالگی در گذشت.