قرارداد شل با ایران و شیفت بزرگ قدرت در خاورمیانه / ظهور ایران به عنوان یک قدرت مؤثر در منطقه و قدرت محوری در اوپک / ایران و آمریکا می توانند فراتر از حوزه انرژی با هم معامله کنند

به گزارش «تابناک»، نیک باتلر، استاد کالج سلطنتی لندن و ستون نویس فایننشیال تایمز می نویسد: بعد از گذشت یک سال پر تلاطم، دیگر ایران تنها کشور بزرگی است که سال 2016 را قدرتمندانه تر به پایان می برد؛ هم از لحاظ سیاسی و هم از لحاظ اقتصادی.

عراق همچنان درگیر جنگ داخلی است و به رغم حمایت های زیاد از سوی چند ائتلاف، نبرد برای بازپس گیری موصل، بیش از آنچه تصور می شد به طول انجامیده است. عربستان سعودی در نهایت مجبور به آن شد که استراتژی خود را برای مجاب کردن سایر کشورها در راستای کاهش تولید نفت کنار گذاشته و  خود اقدام به کاهش 480 هزار بشکه نفت در روز کند تا بهای نفت به ثبات برسد. اصلاحات اقتصادی در این کشور جوابگو نبوده و استانداردهای زندگی همچنان در حال تنزل است.

با توجه به آن که سوریه همچنان در میانه یک جنگ خونین داخلی است و ترکیه بعد از یک کودتای نافرجام در تابستان امسال هنوز درگیر مشکلات داخلی خود است، ایران به تنهایی به عنوان یک قدرت مؤثر در منطقه خاورمیانه ظهور کرده است.

بعد از توافق هسته ای که نگرانی ها در مورد تولید احتمالی سلاح اتمی در ایران را برطرف کرد، روابط این کشور با دنیای خارج در حال بازسازی است. کشورهای دیگر بدون توجه به تحریم های باقی مانده آمریکا بر روی ایران در حال سرمایه گذاری در این کشور هستند. در نشست ماه نوامبر تولید کنندگان نفت اوپک، ایران توانست سهمیه تولید نفت خود را در برابر سایر اعضای این کارتل حفظ کند و تبدیل به قدرت محوری در اوپک شد.

ایران هنوز مشکلات زیادی دارد؛ اما جهت تغییرات در این کشور بدون ایراد و اشتباه است. شاید مهمترین فاکتور دخیل در این تغییرات این است که ایران کشوری با یک فرهنگ سیاسی اصیل باقی مانده است، یک ملت قابل اعتماد و واقعی با تاریخ خاص خود و نه زاییده اتفاقات و ترسیم خطوط بر روی نقشه.

از ابتدای سال 2016 تا کنون تولید نفت در ایران روزانه معادل 600 هزار بشکه افزایش یافته است. حتی اگر در نظر آوریم که بهای پایین نفت همچنان تداوم داشته باشد – چیزی که احتمال آن بسیار است – ایران با توجه به ذخایر عظیم نفت و گاز خود – 157 میلیارد بشکه نفت و 43 میلیون تن بر متر مکعب گاز – که با بهای بسیار اندکی قابل استحصال است، موقعیت بسیار خوبی دارد.

طی ماه های اخیر فرانسوی ها، آلمانی ها و چینی ها سفرهایی به تهران داشته اند، اما تا قبل از آن که قرارداد شل با ایران اعلام شود، به نظر می رسید که روس ها در مراوده با ایران پیش قدم هستند – با توجه به قرارداد سرمایه گذاری استراتژیک 5 ساله ای که در ماه جولای امضا شد. روسیه قبل از این کاندیدای ارجح برای توسعه برنامه هسته ای صلح آمیز ایران بوده و 50 پروژه مختلف نفتی را به ایران پیشنهاد داده بود.

اما قرارداد شل با ایران نشان داد که برخی از شرکت های غربی حاضر هستند تا این موقعیت را – برای روس ها – به چالش کشیده و فراتر از تحریم های آمریکا روی ایران نگاه کنند. این قرارداد که از روی احتیاط موقتی خوانده شده، نشان داد که شل قدرت و انگیزه های خود را مجددا بازیافته و به خوبی از اهمیت دسترسی به منابع ارزان قیمت برای رقابت در آینده با خبر است. این قرارداد به خوبی جبن و ترس سایر شرکت ها و بازیگران را نشان داد، بازیگرانی که به خاطر ترس خود اکنون باید وارد یک رقابت نا برابر – و عقب تر از شل – بشوند.

ایران توانست در نشست اوپک یک سهمیه خوب برای خود را دست و پا کند؛ اما معلوم نیست که این کشور در بلند مدت محدودیت تولید 3.8 میلیون بشکه در روز را قبول کند. برای ایران بسیار راحت است که در کوتاه مدت و به سرعت یک میلیون بشکه دیگر به تولیدات خود اضافه کند و این موضوع با توجه به درگیری شدید شرکت های روسی و شل در صنعت نفت و گاز ایران است.

قبل از انقلاب و در دهه 70 ایران روزانه 6 میلیون بشکه نفت تولید می کرد. اکنون سرمایه و پول برای بازسازی زیرساخت های کشوری که بیش از دو دهه در انزوا و تحریم بوده، نیاز است و تولید نفت به سادگی می تواند این سرمایه و پول لازم را در دسترس قرار دهد. در آینده نزدیک، سایر اعضای اوپک باید به تدریج کنار رفته و راه را برای تولیدات بیشتر نفت ایران باز کنند.

اما پرسش این است که آیا پیشرفت های ایران توسط دولت جدید آمریکا متوقف خواهد شد؟ طی رقابت های انتخاباتی دونالد ترامپ توافق هسته ای که به ایران برای ظهور دوباره قدرت خود فرصت داده را به عنوان یکی از بدترین قراردادهایی که تا کنون دیده، عنوان کرد؛ اما این سخنان تبلیغات انتخاباتی بوده و این انتقادات بیش از آنکه ایران را هدف قرار دهد، هیلاری کلینتون و باراک اوباما را هدف گرفته بود.

من با رابرت کاگان موافق هستم که بر این باور است، یک حمله نظامی علیه ایران غیر قابل تصور است. به نظر می رسد که مذاکره مجدد – بر سر توافق هسته ای – احتمال بیشتری داشته باشد و ایرانی ها به اندازه کافی مهارت و تخصص دارند تا متوجه شوند که یک اصلاح و ساز و کاری که منفعت و سود دو جانبه – برای ایران و آمریکا – در بر داشته باشد، به خوبی قابل دسترسی است.

در همین حال، قراردادش با ایران فشار بر دولت جدید آمریکا را برای اجازه به شرکت های آمریکایی برای رقابت تحت شرایط برابر افزایش می دهد. آقای ترامپ توافق کردن را دوست دارد و قابل تصور است که این معامله و معاوضه می تواند حتی فراتر از حوزه انرژی نیز برود.

ایران اکنون می تواند از قدرت مسلم خود در منطقه استفاده کرده و به عنوان عامل و مأمور ایجاد ثبات در خاورمیانه باشد؛ یعنی آن چیزی که متحدان سنتی آمریکا مانند عربستان و ترکیه هرگز قادر به انجام آن نیستند. در سوریه و لبنان و در مبارزه علیه داعش و تروریسم که به نظر اولویت دونالد ترامپ است دخالت و مداخله ایران ضروری و مثبت خواهد بود.

بعد از یک سال تغییرات دراماتیک در همه حوزه ها محدودیت ها برای ممکنات برداشته شده است. یک صف بندی استراتژیک مجدد که پیش از این و حدود یک سال قبل به نظر خیالی و دست نیافتنی بود، در حال حاضر به شکل کامل ممکن و قابل دسترسی است.