بازیگران و پیامدها کودتای ترکیه
علی احمدی
ساعت ده وسی دقیقه جمعه شب(25/4/1395) خبری بروی خروجی سایت ارتش ترکیه آمد که «ما کودتا کردیم» هرچند وزارت دفاع ترکیه این خبر را جعلی خواند ، اما حوادث بعدی وتحولات میدانی نشان داد که خبر ، درست و در عین حال مهم است. هواپیماهای جنگی در ارتفاع پست بر فراز انکارا پرواز کردند. هواپیما ها به صورت ممتد و مستر دیوارصوتی را شکستند. هوانیروز ارتش ترکیه ، هلی کوپترهای خود را پرواز دادند . همه فرودگاهها ی کشوربسته شد. ، پارلمان و سازمان امنیت کشور محاصره شدند. تانک ها و نفربرها در دوشهر انکارا و استانبول خیابانها و اماکن مهم را تسخیر کردند. در دو شهر انکارا و استانبول حکومت نظامی برقرار شد. سازمان امنیت و کاخ ریاست جمهوری ترکیه مورد حمله قرار گرفتند .در این کودتا ، بیش ازدویست و شصت وپنج نفر کشته ، بیش از دو هزارو چهارصد نفر زخمی و بیش از دو هزار و هفصد نفر دستگیر شدند.
بازیگر اصلی تحول درحال وقوع در یک طرف ارتش بود ، هرچند میان نیروهای ارتش هماهنگی وجود نداشت اما این پدیده نشان داد که نارضایتی عمیقی در بدنه آرتش نسبت به دولت اردو غان وجود دارد. کودتا با محوریت فرماندهی نیروی هوایی، اطلاعات ارتش ، بخشی از سازمان امنیت(میت) ، بخشی از نیروی زمینی و هوانیروز به همراه ژاندارمری صورت گرفت .اصولا در ترکیه همواره یک دولت پنهان وریشه دار وجود دارد. این دولت پنهان مرکب است از ارتش ، میت، نیروهای لائیک ، تجار و سرمایه داران بزرگ.مهمتر اینکه ارتش ترکیه کمتر یک ارتش کلاسیک جنگ است و بیشتر یک ارتش کودتا است.
در طرف دیگر آنکه بیش از همه مقاومت کرد پلیس و بعد مردم بودند. وفاداری پلیس محصول و مرحون زحمات و تحولات مرحوم اربکان دراین سازمان بود.ازطرفی اردوغان با الگو گرفتن از رفتارهای انقلابی مردم ایران ، از مردم خواست به مساجد بروند و با اذان گفتن و واطلاع رسانی به مردم در برابر کودتا بایستند. ساعت ده و نیم شب تا حدود نه صبح ترکیه و بویژه دو شهر انکارا و استانبول صحنه رویارویی این دو نیرو و بازیگر اصلی بود.
بازیگران اصلی (دولت پنهان) در بعد خارجی نسبت به سیاست خارجی دولت اردوغان دغدغه ها ونگرانی های عمده ای داشتند.آنها با سرنگونی دولت سوریه مخالف نیستند ، اما با استقرار و حاکمیت سلفی ها و تکفیریها در سوریه و در کنار مرزخود مخالف هستند.آنها تحولات مربوط به کردها را تهدیدی جدی برای تمامیت ارضی خود به حساب می آورند واین تهدید را محصول مناسبات و تعاملات دولت اردوغان در منطقه می دانند.از نظر آنها مناقشه با روسیه مشکلات جدیدی را برای ترکیه ایجاد کرده است. در بعد داخلی ، حضور سلفی ها در ترکیه گسترش یافته است.بمب گزاریها و نامنی های ایجاد شده توسط آنان در اطراف ارتش و وزارت دفاع این کشور، ارتش را در این سالها تحت فشار قرار داده است و نا منی ها در کشورسبب کاهش توریسم و درنتیجه آسیب رسیدن به منافع آنها را درپی داشته است.
در ساعات آغازین کودتا و پیشروی نیروهای کودتا گر و برقراری حکومت نظامی و منع رفت وآمد در دو شهر انکارا و استانبول،موضع گیریهای خارجی نیز قابل تامل بود. در بعد رسانه ای، شبکه تلوزیونی الجزیره به عنوان سخنگوی دولت اردو غان و شبکه تلوزیونی العربیه به عنوان سخنگو و پایگاه رسانه ای کوتا گران نقش افرینی می کردند.غالب موضع گیریهای سیاسی به نفع اردو غان و دولت او نبود. به طور مکرر اطلاع رسانی می شد که اردو غان به دولت المان پناهنده شده است.در این میان صریح ترین موضع گیری را در دفاع از دولت اردوغان و محکومیت کودتا ، قطر داشت وموضع جمهوری اسلامی ایران به زبان وزیر امور خارجه و دبیر شورای امنیت ملی کشور، در دفاع از دموکراسی ، مردم ، ثبات و امنیت ترکیه نیز قابل توجه بود. اما به میزانی که حضور مردم پررنگ تر و دست یابی گودتاگران به اهداف خود کم رنگ تر می شد ، موضع گیری کشورها در حمایت از دولت اردوغان نیز بیشتر می شد.
این حادثه به طور کامل به سرانجام نرسیده است و پیامدهای را نیز به دنبال خواهد داشت.از جمله این پیامد ها: در بعد داخلی اگر چه کودتا شکست خورده است ، اما ریشه های این نا آرامی و نارضایتی در ترکیه پا برجا ست.استقرار یک دولت لائیک و نظامی در ترکیه به فرجام نرسید ، اما این به معنای نابودی نارضایتی ها و نا امنی ها نیست. احتمال گسترش نا امنی ها و ارضایتی ها بیشتر و گسترده تر شده است.از طرف دیگر اگرچه اردو غان و دولت او به قدرت برگشتند ، اما دیگر اقتدار گذشته را نخواهد داشت. در کوتاه مدت ممکن است نظم را برقرار نماید ، وضعیت خود را تثبیت کند، اما باشرایطی متفاوت وتضعیف شده. نا رضایتی ها ونا امنی ها بیش از پیش توانمندیها و آرمانهای اردوغان را به چالش خواهند کشید.زدولت اردوغان متهم اصلی کودتا را فتح الله گولن و هواداران او بویژه در ارتش و قوه قضاییه می داند.اردو غان اظهار داشته است
با این نیروها برخورد تند و شدید خواهد شد.گولن در فیلادلفیای امریکا اقامت دارد و مورد حمایت امریکا است. متهم کردن گولن در حقیقت متهم کردن امریکا هم هست. اصرار اردو غان بر این اتهامات روابط ترکیه امریکا را دست خوش تغییر قرارخواهد داد.
امریکا بازیگرن سیاسی - اجتماعی خاورمیانه را در سه گروه دسته بندی می کند. یکی: شیعیان ، دیگری: اهل تسنن وسوم : کردها، از نظر امریکاییها دو گروه اول و دوم قابل اعتماد و وفادار به سیاست های امریکا در منطقه نیستند. برنامه ریزی خود را بر کردها بویژه در تحولات لاذقیه و شمال سوریه متمرکز کرده است. این تحولات تهدیدی بزرگ برای ترکیه و نقشه خاورمیانه به حساب می آید.
حمایت ترکیه از اخوان المسلمین حمایت کشوری چون قطر را به همراه داشت. قطر در همان ساعات اولیه ، کودتا را محکوم واز دولت اردوغان حمایت کرد.اما ازطرف دیگر مخالفینی مانند مصر و عربستان را در سطح منطقه نیز برای خود بوجود آورده است.واکنش و موضع گیری این دو کشور در رابطه با کودتا در ترکیه نشان از این مواضع دارد.
رئیس جمهور ترکیه برای حل مناقشه با روسیه علاوه بر پرداخت غرامت ، تعهد داد که مرزهای خود با سوریه را بر روی تروریست ها ببندد.ادبیات رئیس جمهور ترکیه در هنگام شرکت دراجلاس ناتو در لهستان، و پیامهای نخست وزیر ترکیه نشان از آن دارد که پذیرفته اند که تحولات سوریه راه حل نظامی ندارد و خواهان گفتگو برای پیرامون تحولات سوریه هستند.تحولات منطقه ای سیاست خارجی ترکیه می تواند نقطه عزیمت مناسبی برای بازنگری مناسبات و تعاملات ایران و ترکیه در مناسبات دو جانبه و همکاریهای منطقه ای نیز به حساب آید.
