یارانه های عربی زیر تیغ چالش های اقتصادی

رسانه های عرب زبان، اقدام کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس برای کاهش و در نهایت حذف یارانه های پرداختی را تلاشی برای خروج از تنگنای مالی توصیف کرده اند؛ تنگنایی که به دنبال سقوط چشمگیر قیمت نفت طی 2 سال گذشته پیش روی این کشورها قرار گرفته است.

یارانه انرژی در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به تدریج رو به کاهش است. به دنبال افت قیمت نفت طی 2 سال گذشته، 6 کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس‌ که به طور گسترده به درآمدهای نفتی وابسته اند، یارانه های پرداختی خود را در بخش های انرژی و خدمات اجتماعی تا حدودی کاهش داده اند.

کاهش میزان یارانه ها به این خاطر است که اکنون یافتن منابع درآمد دیگر به جز نفت، به یکی از اولویت های کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس تبدیل شده است. این موضوع طی چند ماه گذشته تاکنون، یکی از محورهای مورد بحث و تحلیل در رسانه های عربی بوده است. این گزارش به مهم ترین محورهای تحلیلی این رسانه ها درباره کاهش یارانه در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس می پردازد.

*** روند کاهش یارانه در کشورهای عربی طی ماه های گذشته

نسخه عربی روزنامه «هافینگتن پست» آمریکا، تارنمای مرکز «بروکینز» در دوحه (پایتخت قطر) و روزنامه الکترونیکی «وکاله الیوم الاخباریه» کویت، در گزارش ها و تحلیل های خود، روند کاهش و حذف یارانه در کشورهای عربی را مورد توجه قرار دادند.

نسخه عربی روزنامه هافینگتن پست، هفتم اردیبهشت ماه امسال نوشت: دولت قطر اعلام کرده است که یارانه انرژی را در بازارهای داخلی حذف خواهد کرد. حذف یارانه در قطر با قیمت های جهانی مشتقات نفتی ارتباط دارد و علت این حذف ترس از کمبود بودجه کشور است که از کاهش قیمت نفت ناشی می شود.

به نوشته این روزنامه و به نقل از شیخ «مشعل بن جبر آل ثانی» رییس کمیته بررسی قیمت سوخت در بازارهای قطر، نقطه آغاز این تصمیم، ماه می میلادی است و قیمت ها هر ماه تغییر خواهد کرد. بر پایه این گزارش، در تعیین قیمت سوخت مولفه های منطقه ای، جهانی و هزینه های مربوط به تولید و پخش انرژی نقش خواهد داشت.

هافینگتن پست عربی افزود: قطر به طور گسترده ای در کالاهایی نظیر بنزین و گازوییل یارانه پرداخت می کرد اما در ماه ژانویه 2016، قیمت بنزین را به میزان 30 درصد افزایش داد. این اقدام پس از آن صورت گرفت که درآمدهای این کشور به دلیل افت بهای نفت در بازارهای جهانی به شکل گسترده کاهش یافته است. دولت قطر پیش بینی کرده است در سال 2016 میلادی برای نخستین بار طی 15 سال گذشته، با کاهش 12 میلیارد دلاری بودجه روبرو شود.

تارنمای مرکز بروکینز هم هفدهم دی ماه پارسال در این ارتباط نوشت: اکنون در منطقه خاورمیانه در زمینه یارانه انرژی اصلاحاتی صورت می گیرد. پس از تغییر یارانه سوخت در امارات بر پایه قیمت های جهانی، عربستان نیز یارانه ها را کاهش داده است. عمان نیز اعلام کرده، یارانه را کاهش خواهد داد. بحرین هم بهای گازوییل و نفت سفید را به تدریج افزایش می دهد. وزارت امور مالی کویت هم برای برداشتن یک سوم یارانه ها اقدام خواهد کرد.

روزنامه الکترونیکی وکاله الیوم الاخباریه نیز در یازدهم دی ماه سال 94 نوشت: دولت کویت از امروز بهای مشتقات نفتی را افزایش داده است. بر پایه این گزارش، قیمت بنزین در مقایسه با گذشته 60 درصد افزایش یافت.

*** نگاه مخالفان و موافقان حذف یارانه

شبکه خبری «الجزیره» قطر، هشتم اردیبهشت ماه امسال، رویکرد موافقان و مخالفان حذف یارانه در کشورهای عربی را تحلیل کرد.

به گزارش الجزیره، طرفداران حذف یارانه خواستار وضع برنامه ای هستند که در نتیجه آزادسازی قیمت سوخت، قیمت کالاها و خدمات به صورت فزاینده رشد نکند. به ادعای آنان هدف از حذف یارانه محافظت از ثروت های نفتی، استفاده بهینه از این منابع، اصلاح الگوی مصرف از راه تشویق استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی و استفاده از سوخت های جایگزینی است که در حفظ محیط زیست موثر باشد. به نظر این گروه، حذف یارانه ها، شرایط مساعدی را برای ادغام در اقتصاد جهانی فراهم می کند. این مساله زمینه را برای پذیریش سیاست های مالی دقیق به وجود می آورد که پاسخگوی چرخه های اقتصادی است. این عامل فشار را از دوش دولت کم می کند و اجازه می دهد پروژه هایی که همه شهروندان از آن بهره مند می برند در اولویت قرار گیرد.

الجزیره در تحلیل نگاه مقابل افزود: مخالفان حذف یارانه ادعا می کنند که تصمیم آزادسازی قیمت سوخت به بخش خصوصی ضربه خواهد زد زیرا سوخت و انرژی اصلی ترین عامل چرخاننده اقتصاد، به ویژه شرکت ها و بخش های خصوصی است. بی ثباتی قیمت سوخت در بی ثباتی هزینه های در فعالیت بخش خصوصی اثر خواهد داشت و این مساله نوعی سردرگمی در روند تعیین هزینه های واقعی ایجاد خواهد کرد. همچنین از نظر این افراد، تصمیم حذف یارانه ها باعث افزایش تورم خواهد شد زیرا انرژی در بسیاری از ابعاد زندگی دخالت دارد و افزایش بهای کالا و همه خدمات را به دنبال خواهد داشت.

***مولفه های موثر در کاهش یارانه در کشورهای عربی

تارنمای مرکز بروکینز هفدهم دی ماه سال 94، در گزارشی به قلم «روبن میلز» به بررسی عامل های موثر در کاهش یارانه در کشورهای عربی پرداخت و نوشت: سه عامل سبب تغییر وضعیت پرداخت یارانه ها شده است. نخستین علت، نیاز مبرم این کشورها به افزایش بودجه به دلیل فشار ناشی از کاهش قیمت نفت است. بر پایه پیش بینی ها، عربستان امسال بالغ بر 87 میلیارد دلار کمبود بودجه خواهد داشت. این پیش بینی بر این فرض استوار است که هر بشکه نفت به قیمت 40 دلار به فروش برسد. اگر قیمت نفت در همین سطح بماند، ذخایر مالی عربستان طی هفت سال به پایان خواهد رسید.

در ادامه آمده است: اکنون ریاض تصمیم گرفته است قیمت بنزین را افزون بر 60 درصد، قیمت گاز را دوسوم بهای کنونی و قیمت اتان را 133 درصد افزایش دهد. همچنین عربستان قیمت برق را برای خانواده های پرمصرف افزایش خواهد داد. میزان یارانه هایی که دولت عربستان در سال 2014 به بخش انرژی اختصاص داده بود، بالغ بر 107 میلیارد دلار بود. این در حالی است که شرکت سرمایه گذاری «جدوه» عربستان پیش بینی کرد، این رقم امسال به 61 میلیارد دلار کاهش خواهد یافت. از این رو، حذف یارانه های انرژی، بخش عمده کسری بودجه دولت عربستان را جبران خواهد کرد.

به نوشته بروکینز، دومین عاملی که کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را وادار به کاهش یارانه های انرژی کرده است، کاهش قیمت انرژی در جهان است. قیمت هر لیتر بنزین پیش از کسر مالیات، در آمریکا در سال 2008 میلادی، 94 سنت بود که هم اکنون به حدود 38 سنت کاهش یافته است. قیمت هر لیتر بنزین در عربستان پس از افزایش 60 درصدی، اکنون 24 سنت است و هنوز هم از قیمت جهانی پایین تر است. همچنین قیمت بنزین و گازوییل در امارات متحده عربی در واقع از زمان اصلاحات یارانه کاهش یافته است.

در ادامه آمده است: سومین عامل حذف یا کاهش یارانه های انرژی در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، دنباله روی از کشورهایی بود که پیشتر این اصلاحات را به وجود آورده اند. کشورهایی نظیر اردن، مغرب و مصر همگی در سال های پیش میزان یارانه ها را کاهش داده اند. در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، امارات در این زمینه پیشگام بوده است. البته درآمد بالای این کشور، برخورداری از سیستم کارآمد حمل و نقل عمومی و شمار بالای مهاجران در امارات موجب شده است اجرای اصلاحات از نظر سیاسی به اندازه دیگر کشورهای شورای یادشده دشوار نباشد.