در پی ادعاهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی مبنی بر انجام آزمایشهای مربوط به سلاح هستهای در مریوان، ایران اخیراً به آژانس پیشنهاد بازدید از این منطقه را داد؛ پیشنهادی که بر خلاف انتظار، مورد استقبال آژانس قرار نگرفت. یک کارشناس غربی در مطلبی به بررسی دلایلی پرداخته که سبب شده آژانس از ادعاهای سابق خود عقب کشیده و تمایلی به بازدید از مریوان نداشته باشد.
به گزارش «تابناک»، گرت پورتر، تحلیلگر و روزنامهنگار آمریکایی که به دلیل افشاگریهای خود درباره رویکردهای غرب در قبال برنامه هستهای ایران مشهور است، در جدیدترین مطلب خود به بررسی این موضوع پرداخته که چرا بر خلاف ادعاهای پیشین آژانس درباره وجود مرکزی برای آزمایشهای هستهای در مریوان، این نهاد اکنون تمایلی به اعزام بازرسان خود به منطقه مذکور ندارد.
پوتر اشاره میکند که آژانس از ماهها پیش از این موضوع شکایت میکرد که ایران اطلاعات و دسترسیهای لازم را برای روشن کردن اتهامات موجود درباره آزمایشهای هستهای در اختیارش نگذاشته است. با این حال، واکنش آژانس به پیشنهاد ایران برای بازدید از مریوان و همچنین تاریخچه این موضوع به طور کلی، بیانگر آن است که این نهاد تمایلی برای وارد شدن به موضوع ندارد.
آژانس در گزارش نوامبر ۲۰۱۱ خود مدعی شده بود، بنا بر اطلاعاتی که «یک دولت عضو» در اختیارش گذاشته، ایران آزمایشهای گسترده انفجاری را در منطقه مریوان انجام داده که در آن از تکنیکی که به طور معمول در برخی ابزارهای انفجاری استفاده میشود، بهره برده شده است.
در تحولی مهم در موضوع بررسی «جنبههای نظامی احتمالی» برنامه هستهای ایران، رضا نجفی، نماینده ایران در آژانس در ۲۱ نوامبر سال جاری گفت کشورش آمادگی صدور اجاره دسترسی مدیریت شده آژانس به منطقه مریوان را دارد تا ناصحیح و بیپایه بودن ادعاهای موجود را اثبات کند. وی گفت در صورت بازدید از سایتی که مدنظر آژانس است و در صورتی که چنین آزمایشهایی انجام شده باشد، آثار آن به راحتی قابل کشف است.
نجفی اشاره کرد آن «دولت عضو آژانس» که یا آمریکا و یا رژیم اسرائیل است، باید مکان دقیق انجام آزمایشهای مورد ادعا را مشخص کند. در غیر این صورت، باید اعتراف کند که با ارائه اطلاعات غلط، آژانس را گمراه کرده است. وی تأکید کرد در حقیقت، چنین مکانی اصولاً وجود خارجی ندارد.
اما واکنش گیل تودور، سخنگوی مدیر کل آژانس در نوع خود جالب توجه بود. وی گفت: «شرایط مربوط به بازدید از منطقه مریوان، آن گونه که ایران میگوید ساده نیست. آژانس درباره این پیشنهاد با ایران گفتوگو خواهد کرد».
اما دو هفته پس از پیشنهاد ایران، آژانس همچنان درباره این موضوع سکوت کرده است. سرژ گس، مدیر روابط عمومی آژانس در پاسخ به سؤالی در این زمینه، صرفاً گفت: «موضوع همچنان در دست بررسی است». با این حال، یک منبع نزدیک به آژانس میگوید، موضوع بازدید از مریوان عملاً کنار گذاشته شده است.
نکته جالب توجه در خودداری آژانس از پذیرش پیشنهاد ایران، زمانی آشکار میشود که به یاد بیاوریم یوکیا آمانو، مدیر کل آژانس مستمراً ایران را به فراهم نکردن اطلاعات لازم درباره سایتهای مشکوک متهم کرده است؛ اما اکنون به جای پذیرش پیشنهاد ایران برای بازدید از مریوان، آمانو صرفاً بر موضوع اجازه بازدید از مرکز نظامی «پارچین» متمرکز شده است.
در یکی از گزارشهای سال ۲۰۱۱ آژانس ادعا شده بود که ایران در پارچین آزمایشهای انفجاری انجام داده است. البته در این گزارش، اشارهای به اینکه این آزمایشها مرتبط با سلاح هستهای بوده باشد، نشده بود؛ اما آنچه ادعا شده، این است که آزمایشهای مذکور، مربوط به یک سیستم چند وجهی بوده که اکنون آژانس مدعی آزمایش آن در مریوان نیز هست.
رابرت کلی، کارشناس سابق سلاحهای هستهٔ آژانس ـ که دو بار نیز به ایران سفر کرده ـ استدلال میکند که بر این اساس، قاعدتاً بازدید از مریوان باید برای آژانس اولویت داشته باشد. وی این موضوع را در فوریه ۲۰۱۲ مطرح کرد. یک روز پس از آن، علی اصغر سلطانیه، نماینده وقت ایران در آژانس به هیأت این نهاد که به ایران سفر کرده بودند، گفت به جای پارچین، میتوانند از مریوان بازدید کنند؛ اما نمایندگان آژانس این پیشنهاد را رد و اعلام کردند به دلیل کمبود وقت، انجام این کار امکان پذیر نیست.
به هر حال، تا زمان ارائه پیشنهاد اخیر از سوی نجفی، آژانس دیگر موضوع مریوان را مطرح نکرده بود. اما دلیل اصلی عدم تمایل آژانس به پذیرش این پیشنهاد، در حقیقت این است که «دولت عضو» مورد اشاره این نهاد، هیچ مکان و مرکز مشخصی را که آزمایشهای ادعایی در آن انجام شده باشد، معرفی نکرده است.
باید گفت که آژانس یقیناً از کل منطقه مریوان تصاویر ماهوارهای دارد و میتوانست با بررسی این تصاویر، هر مکانی را که احتمال انجام آزمایشهای انفجاری در آن میرود، شناسایی ککند. با وجود این، آژانس تاکنون نتوانسته هیچ گونه مکان مشخصی را بدین منظور بیابد.
اما باید گفت موضوع مریوان، تنها موضوعی نیست که در آن، ادعاهای آژانس بدون ارائه اطلاعاتی مشخص مطرح میشود. در حقیقت، درباره آزمایش مشابهی که آژانس ادعا میکند در مرکز پارچین انجام گرفته نیز هیچ گونه مکان مشخصی در این مرکز ذکر نشده است.
به هر حال، این حقیقت که دولت عضو مورد اشاره آژانس نتوانسته اطلاعاتی را در اثبات ادعاهای خود درباره انجام آزمایشهای انفجاری در مریوان و پارچین ارائه کند، دلیل دیگری است که میتوان بر اساس آن، در صحت اطلاعات مورد استفاده آمانو در پروندهای که برای انجام تحقیقات نظامی هستهای برای ایران ساخته، تردید کرد.
در نهایت، باید اشاره کرد رسانههای غربی در حالی علیه ایران فضاسازی کرده و مدعی خودداری ایران از صدرو مجوزهای لازم برای دسترسیهای مورد نظر آژانس میشوند که ایران، دلایل محکمی برای این کار دارد. از یک سو، ایران نمیخواهد با صدور چنین مجوزی برای پارچین، رویهای پایهگذاری شود که بر اساس آن آژانس بتواند هر بار بدون داشتن اطلاعات متقن، درخواست بازدید از مرکزی را در ایران کند. از سوی دیگر، نباید انتظار داشت ایران برگ برندهای چنین مهم در مذاکرات را بدون کسب امتیازات متقابل، در اختیار آژانس قرار دهد.