در شطرنج پیچیده یمن، کدام کشورها کیش و مات شدند؟

ورود دراماتیک مخالفان دولت یمن به صنعا و آتش‌بس پس از آن، لبخند را بر لب ایران، اشک را به چشمان دوحه، سکوت را بر چهره ریاض و سیاست صبر و انتظار را برای واشنگتن به ارمغان اورد. مهره‌های شطرنج خاورمیانه در حال حرکتند. در سه سال رخ و فیل‌های ایران در سوریه و عراق در تهدید بودند، ولی ناگهان در یمن، یک شاه کیش و مات شد و بلوک به رهبری عربستان و اتحاد ترکی ـ قطری بدتر از هر کس دیگری، یکی از پایگاه‌های خود را از دست دادند.

تنگه باب‌المندب در غرب یمن راه ورود به دریای سرخ و دریای مدیترانه است، متحدان شیعه ایران در یمن یعنی انصارالله یا حوثی‌ها، کنترل صنعا را به دست گرفتند و کلید این کشور را در اختیار ایران گذاردند که همین حالا کنترل تنگه هرمز یعنی راه ورود به خلیج فارس را در اختیار دارد. هدیه ارزشمند حوثی‌ها، ایران را بر آبراهه‌های استراتژیک خاورمیانه مسلط کرد.

بنا بر این گزارش، اما به رغم اهمیت کنترل باب‌المندب، این مسأله قابل مقایسه با موفقیتی بزرگ‌تر یعنی برتری بدون رقیب ایران در حیاط خلوت عربستان سعودی نیست. محمد مرندی، استاد دانشگاه‌های ایران در این باره می‌گوید: «سال‌ها پیش، عربستان سعودی در نبرد با چند صد رزمنده حوثی ناموفق بود، حالا چه خواهد شد وقتی که شمار آنها چندهزار تن باشد؟».

وی ادامه می‌دهد: «شاید اوضاع از نظر امنیتی خوب نباشد، ولی متحدان ایران در یمن اکنون در اکثریت هستند».جنوبی‌ها و حوثی‌ها بخش بزرگی از جامعه یمن را تشکیل می‌دهند، ولی در سوی مقابل، حزب الاصلاح که از وابستگان به اخوان المسلمین و مورد حمایت قطر است و رئیس جمهور یمن، عبد رب منصور هادی که متحد ریاض است و افراطی‌ها یعنی القاعده و حامیان داعش متحد نیستند.

ولی هنوز در عربستان سعودی، پرسش‌هایی درباره این تحولات وجود دارد. در حالی که دولت عربستان سعودی از توافق بین دولت یمن و حوثی‌ها استقبال کرده، هنوز بسیاری در عربستان درباره آنچه در یمن اتفاق افتاده، در حالت ابهام و گیجی هستند. عبدالله الشمری از دیپلمات‌های سابق و تحلیلگران سعودی در این باره می‌گوید: «آنچه در هفته گذشته رخ داد، عجیب است».

به گفته وی «این پیچیدگی‌ها دو موضوع را بازتاب می‌دهد: یا دیپلماسی عربستان سعودی کاملا در تحولات اخیر غایب بوده و یا با اینکه باور آن ممکن نیست، تصور کنیم که عربستان سعودی از این تحولات خوشحال است».

دلایلیهست که بتوان باور کرد که عربستان سعودی چندان از تحولات یمن احساس تهدید نمی‌کند. دیدار وزرای خارجه ایران و عربستان در ۲۱ سپتامبر در نیویورک در‌‌ همان روزی که توافق سخت یمن حاصل شد، علامت روشنی از این است که اوضاع بین ایران و عربستان به اندازه ای که گمان می‌رفت، وخیم نیست. به نظر می‌رسد، ایران و عربستان با سبک و سنگین کردن گزینه‌های خود برای حل مشکلات متنوعی که در منطقه با آن روبه رو هستند، به نتیجه مشترکی رسیده‌اند: همکاری برای چیره شدن بر مشکلات منطقه لازم است.

به گفته مرندی: «تصمیم سعودی‌ها برای بمباران داعش، مسأله ساده‌ای نیست، وهابی‌ها در حال بمباران وهابی‌ها هستند و این در یک کشور وهابی پذیرفته نیست». به گفته وی، «ایران آماده معامله بزرگی با سعودی‌ها در منطقه است و سعودی‌ها باید این موضوع را جدی بگیرند. ایران آماده است، بین عربستان و عراق و سوریه و عربستان پلی بسازد. حتی در یمن نیز ایران می‌تواند کمک بزرگی بکند. حوثی‌ها حتی می‌توانند خطر افراطیونی را مهار کند که از قلمرو یمن تهدیدی برای منطقه باشند».

در چند سال اخیر، هواداران ایران و عربستان در چند جنگ نیابتی درگیر بودند و اکنون این وضعیت در بحرین، عراق، لبنان، سوریه و یمن حاکم است. اساسا یک درگیری منطقه‌ای وجود دارد که در آن عناصر امنیتی، اقتصادی، سیاسی، رسانه‌ای و حتی ورزشی وجود دارد. به گفته الشمری، چندین تلاش برای بهبود روابط ایران و عربستان در جریان بوده است. ایران برای رسیدن به این هدف در تلاش بوده و هر بهبودی به نفع ایران است؛ دلیل این مسأله این است که ایران تصویری روشن و یک استراتژی برای منطقه دارد. سیاستگذاری ایران، فرا‌تر از واکنش‌های مقطعی است».

هر توافقی بین ایران و عربستان البته به امتیازدهی هر دو طرف نیاز دارد. با توجه به توافق‌های اخیر، عراق و یمن در مسیر درست قرار گرفته‌اند و پس از این نوبت بحرین، لبنان و سوریه است. به گفته یک منبع ایرانی که نخواسته نامش اعلام شود، احتمالا به زودی رخداد مثبتی در بحرین روی خواهد داد.

به گفته این منبع، «گفت‌و‌گوهای جدی بین خانواده پادشاهی و مخالفان برای رسیدن به توافق در دست اقدام است که احتمالا به شرکت مخالفان در انتخابات پارلمانی منجر خواهد شد». این منبع ایرانی از توضیح بیشتر در این باره خودداری کرده، ولی به گفته یک منبع نزدیک به مخالفان دولت بحرین، اگر برخی درخواست‌های مشخص مخالفان برآورده شود، شاید بحران در بحرین به پایان برسد. به گفته وی، اکنون این مسائل مورد مذاکره قرار دارد: «اصلاح قوانین انتخاباتی، تغییر ترکیب کابینه، آزادی زندانیان سیاسی جدای آنهایی که خواستار سرنگونی حکومت شده‌اند و مشارکت مخالفین در انتخابات پیش روی»؛ چنین توافقی به اختلافات داخلی بحرین که از فوریه سه سال پیش آغاز شده، پایان خواهد داد.

به نظر می‌رسد پس از حل و فصل احتمالی اختلافات در بحرین، بر سر آینده لبنان نیز توافق شود و کاخ ریاست جمهوری این کشور برای پذیرایی از رئیس جمهور پس از پنج ماه خالی بودن، آب و جارو شود!