تفاهم نامه ۷۰ میلیارد یورویی ایران و روسیه به نفع روس‌هاست

سرانجام زمزمه‌های توافق میان ایران و روسیه محقق و در یازدهمین جلسه کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه، ۷۰ میلیارد یورو پروژه اقتصادی بین ایران و روسیه امضا شد؛ قراردادی که هرچند به گفته مقامات دو کشور، کلی است، قرار است فقط در حد حرف نمانده و برای اجرای آن گام‌های عملی برداشته شود.

به گزارش «تابناک»، پس از تحریم نفتی ایران و روسیه از سوی آمریکا و کشورهای غربی، کار‌شناسان و صاحب نظران اقتصادی دو کشور در این مورد هم عقیده بودند که در این اوضاع، دو کشور ایران و روسیه ـ که دارای منابع عظیم نفت و گاز هستند ـ می‌توانند با یکدیگر همکاری مشترک تجاری و اقتصادی را آغاز کنند که همین می‌تواند سرانجام به توسعه اقتصادی دو کشور در این شرایط تحریم تحمیلی منجر شود.

پس از گذشت ماه‌ها گمانه‌زنی درباره همکاری مشترک ایران و روسیه در زمینه تجاری و اقتصادی، سرانجام در چند روز پیش با حضور الکساندر نواک، وزیر انرژی در راستای یازدهمین نشست مشترک همکاری‌های اقتصادی، تفاهم‌نامه کمیسیون همکاری‌های اقتصادی و تجاری ایران و روسیه بین وزرای نفت ایران و انرژی روسیه به امضا رسید.

پس از تحریم روسیه توسط آمریکا و اروپا به دلیل مناقشات اوکراین، دو ماه پیش یک تیم اقتصادی با حضور وزیر نفت ایران در این کشور حاضر و مقدمات همکاری‌های دوجانبه با مسئولان اقتصادی این کشور انجام شد که شب گذشته پس از مذاکرات چندین ساعته، این صحبت‌ها منجر به امضای تفاهم نامه اقتصادی بین ایران و روسیه شد.

در همین راستا، دکتر الهه کولایی، استاد دانشگاه و کار‌شناس مسائل ایران و روسیه در گفت‌و‌گو با «تابناک» به بررسی تفاهم‌نامه اخیر میان ایران و روسیه پرداخته است.

* خانم دکتر کولایی در نخستین پرسش بفرمایید به نظر شما چه عواملی باعث شده در این مقطع زمانی احساس شود، ورابط ایران و روسیه کسترش بیشتری پیدا کرده است؟

ـــ در متن احیای سیاست خاورمیانه‌ای روسیه، ایران همیشه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است، به ویژه در دروه دوم ریاست جمهوری پوتین و نیز در دوره سوم ریاست جمهوری وی با تشدید تقابل و پیگیری سیاست رویارویی از سوی پوتین در برابر امریکا اهمیت روابط با ایران برای روسیه بیشتر شد، ولی توجه به این نکته بسیار ضروری است که در تنظیم روابط ایران و روسیه، روس‌ها همیشه در موضع برنده بوده‌اند.

* تفاهم‌نامهٔ اخیری که میان روسیه و ایران به امضا رسیده است، چگونه ارزیابی می‌کنید. آیا این قرارداد را هم در‌‌ همان چهارچوب بازی برد ـ باخت روس‌ها تحلیل می‌‌کنید؟

ـــ  تفاهم‌نامه‌ای که از سوی رؤسای کمیسیون اقتصادی مشترک ایران و روسیه به امضا رسید، نشان دهنده عزم جدی دو کشور برای توسعه روابط است. روابط ایران و روسیه در دهه گذشته بر حوزه‌های غیراقتصادی تمرکز داشت، در حالی که با توجه به تحول در روابط خارجی روسیه و تمایل جمهوری اسلامی به وجه اقتصادی رابطه با روسیه، همکاری‌های اقتصادی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، به ویژه برای روسیه که در معرض تحریم‌های فزاینده امریکا و غرب است، بازار هفتاد میلیونی ایران که درآمد نفتی و گاز را هم می‌تواند داشته باشد، بسیار جذاب است. در واقع روسیه در‌‌ همان راهی گام برمی‌دارد که پیش از چین گام برداشته است. هر دو کشور از غیبت رقبای غربی خود سود فراوانی برده‌اند. اینک روسیه با امضای این تفاهم‌نامه، می‌کوشد از مزایای گوناگون اقتصادی که در این روابط اقتصادی تجاری با ایران در حوزه‌های گوناگون وجود دارد بهره‌مند شود.

* تحلیل شما از مفاد این تفاهم‌نامه چیست؟

ـــ  در سال‌های گذشته، همواره این نکته مورد گلایه روس‌ها بوده که در ایران، تنها به وجه نظامی و امنیتی روابط با روسیه توجه می‌شود و به جنبه‌های اقتصادی توجه لازم نمی‌شود. در شرایط کنونی، به نظر می‌رسد برای روسیه بسیار خوب باشد که بتواند در غیبت رقبای خود از بازارهای پرمنفعت ایران بهره‌مند شود. نکته مهم‌تر آنکه ایران و روسیه در حوزه انرژی و به ویژه انتقال انرژی، کاملا جنبه رقابتی را تجربه می‌کنند. گسترش این همکاری‌ها می‌تواند به نوعی روسیه را در تضمین عدم بهره‌مندی این جنبه رقابتی نیز به هدف خود نزدیک‌تر گرداند. در سال‌های گذشته نیزدیده‌ایم که روس‌ها همیشه تلاش کرده‌اند، ایران از این جنبه‌های رقابتی، که در ارتباط با آسیای مرکزی و قفقاز و نیز اروپاست، بهره‌مند نشود؛ بنابراین در اوضاع کنونی این تفاهم نامه می‌تواند زمینه را برای تأمین منافع روسیه بیشتر فراهم آورد؛ افزون بر اینکه باید به این واقعیت نیز توجه داشت که روسیه و ایران در مسیر استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی خود نیازمند تلاش بیشتری هستند و هر دو کشور باید از این مزایا بهره بگیرند.

* آیا ایران بازنده این توافق است یا برنده؟

ـــ  ایران از چنان وزن ژئوپولتیکی برخوردار است که می‌تواند در شرایط تشدید رقابت بازیگران دیگر خود به منافع بیشتری دست یابد و چنانچه موازنه ژئوپولتیک در این منطقه حساس از جهان را بیشتر مورد توجه قرار دهد، بی گمان این تفاهم‌نامه می‌تواند برای ایران فضای بهره‌مندی از این منافع ژئوپولتیکی را نیز فراهم تر سازد.

به هر حال ایران و روسیه دو کشور همسایه هستند که باید بتوانند از ظرفیت‌های تأمین منافع مشترک خود استفاده کنند؛ اما نکته مهم در ارتباط با ایران رویکرد بین المللی آن است که اگر مذاکرات کنونی با کشورهای بزرگ جهانی به ویژه تغییر در رابطه با آمریکا پیامدهای عملی و اجرایی در برداشته باشد، این تفاهم نامه بهتر خواهد توانست منافع ایران را تأمین نماید.

* همان گونه که اشاره کردید، این تفاهم‌نامه کلی است و حجم این رابطه به ۷۰ میلیارد یورو می‌رسد؛ آیا این‌‌ همان قرارداد تها‌تر نفتی است؟

ـــ  این تفاهم‌نامه نشان دهنده نیاز دو کشور در شرایط اعمال فشار بین‌المللی برای گسترش روابط است. در واقع حجم بالای این مبادلات پیش بینی شده در این تفاهم نامه نشان می‌دهد سیاست غرب در تشدید فشار از یک سو بر روسیه و از سوی دیگر بر ایران، زمینه ساز نزدیکی فزاینده روابط دو کشور شده است؛ بنابراین، فضای بین‌المللی به نوعی این توسعه روابط را الزامی ساخته است، ولی از سوی دیگر باید در نظر داشت که امضای این نوع تفاهم نامه‌ها همان گونه که می‌تواند مسیر توسعه روابط را هموار سازد، به‌‌ همان میزان می‌تواند زمینه را برای چانه زنی و تلاش برای بهره گیری از مزایای توسعه روابط با شرکای تجاری دیگر نیز فراهم کند.

* اگر مذاکرات هسته‌ای در سوم آذر به نتیجه برسد و تحریم‌ها کاهش پیدا کند، آیا در شرایط کاهش تحریم‌ها، این تفاهم‌نامه می‌تواند منافع ایران را تأمین نماید؟

ـــ  اجرایی کردن مفاد این تفاهم‌نامه در شرایط توافق با قدرت‌های جهانی، ما را در شرایط مناسب تری در مسیر اجرایی کردن قرار خواهد داد و جمهوری اسلامی ایران در تنظیم مفاد اجرایی این تفاهم نامه از موقعیت بهتری برخوردار خواهد بود. چنانچه روند تیرگی روابط روسیه با غرب ادامه پیدا کند، در شرایط بهبود روابط ایران با قدرت‌های جهانی و حل و فصل مسائل هسته‌ای این تفاهم‌نامه می‌تواند زمینه را برای شکل گیری همکاری‌های مشابه با طرف‌های غربی هموار سازد. در واقع به ایران توان چانه زنی بالاتری در تنظیم رابطه با کشورهای غربی را می‌تواند بدهد، زیرا یک موافقت کلی و اجرایی کردن آن به تعیین خطوط اجرایی دقیق و کاملا عملیاتی که بسته به شرایطی که کشور در آن قرار خواهد گرفت، موکول است. این تفاهم نامه می‌تواند منافع ما را به درستی تأمین کند یا نکند؛ بسته به نتایج مذاکرات پیش روست. اگر این مذاکرات به نتایج موفقیت آمیزی برسد و به حل و فصل مسائل هسته‌ای جمهوری اسلامی پایان یابد، در اجرایی ساختن این تفاهم نامه، ایران می‌تواند با موقعیت بهتری رفتار کند، ولی اگر موفقیتی در پی این مذاکرات نباشد، بدون شک ما بار دیگر شاهد برنده شدن روسیه در تنظیم رابطه با جمهوری اسلامی ایران در پرتو مشکلات و مسائل مبتلابه در عرصه روابط خارجی کشور خواهیم بود.

* اگر فرض کنیم که در آینده رابطه روسیه با غرب بهبود یابد؛ آیا می‌تواند تأثیری در روابط ایران داشته باشد؛ برای نمونه، اگر رخدادهای نیروگاه بوشهر و موشک‌های اس ۳۰۰ دوباره اتفاق بیفتد و روس‌ها به تعهداتشان عمل نکنند؟

ـــ  صرف این تفاهم‌نامه موجب نگرانی نخواهد بود. آنچه اهمیت دارد تلاش برای استفاده از یک رویکرد متعادل در سیاست خارجی ایران در قبال قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است. گسترش روابط با روسیه جز در پرتو رابطه متوازن با کشورهای غربی برای ما نفع چندانی نخواهد داشت. این بازی است که روس‌ها برنده آن خواهند بود، همان گونه که پیش از آن چینی‌ها این برد را در تنظیم روابط خود با ایران تجربه کرده‌اند. اما اگر بتوان در رابطه متوازن با غرب، رابطه با روسیه را دنبال کنیم، همانند آنچه در دهه ۴۰ و ۵۰ قبل از انقلاب اسلامی شکل گرفت، می‌توان امیدوار بود که تفاهم نامه به ایجاد فرصت جدید برای بهره‌مندی‌های فزاینده روسیه در تنظیم روابط با ایران تبدیل نشود.

متن کامل گفت‌و‌گو را اینجا بخوانید.