بازدید 2286
چالش‌های فراروی العبادی
دکتر حسن هانی‌زاده
چالش‌هایی چون مسئله بازسازی سیاست خارجی، ارتباط دولت آینده با کشورهای عرب منطقه، مسئله امنیت عراق، مسئله اقلیم کردستان و وجود گسست میان اهل سنت و شیعه و... که فراروی مالکی بود، دولت آقای حیدر العبادی را هم تهدید میکند.
شرایط العبادی به عنوان نخست وزیرعراق
حیدر العبادی یکی از شخصیتهای مورد قبول حزبهای سیاسی مختلف عراق از جمله شیعیان، اهل سنت و کردها است. او در شرایطی انتخاب شد که خلاء سیاسی بر عراق حاکم بود. در این حال در مهلتی که آقای فواد معصوم رئیس جمهور عراق برای تعیین و پیشنهاد نامزد نخست وزیری داده بود، ائتلاف دولت قانون( به عنوان بزرگترین فراکسیون پارلمان عراق) نتوانست نخست وزیری پیشنهادی خود را به رئیس جمهور معرفی کند. در نتیجه آقای فواد معصوم از اختیارات قانونی خود برای تعیین نخست وزیر از میان فراکسیون برنده انتخابات استفاده و آقای عبادی را که عضو ائتلاف دولت قانون است به عنوان نخست وزیر پیشنهاد کرد.
رویکرد و چارچوب فکری العبادی در حوزه های مختلف
آقای العبادی بیش از 30 سال در اروپا و مخصوصا انگلیس زندگی کرده و گرایش هایی به غرب و آمریکا دارد و سعی می کند که نظامی پارلمانی براساس الگوهای غربی تشکیل دهد. وی ضمن اینکه شیعه است، سعی می کند جناحی عمل نکند و عراق و جایگاه آن را در سطح منطقه ارتقاء ببخشد. نگاه آقای العبادی به مسائل داخلی عراق یک نگاه فرا داخلی است و سعی خواهد کرد کابینه ای تشکیل دهد که همه احزاب در آن نقش داشته باشند. آقای حیدر العبادی نسبت به همه احزاب دیدگاه یکسانی دارد.
العبادی همچنین با فدرالیسم قانونی و براساس الگوهای کشورهای غربی مخالفت چندانی ندارد ولی با گسست میان اقلیم کردستان و دولت مرکزی و اهل سنت کاملا مخالف است و سعی میکند که در چارچوب یک همگرایی ملی، نوعی خود مختاری و فدرالیسم را به وجود بیاورد. همچنین برخی از طیف های موجود در عراق با فدرالی کردن این کشور مخالفند و طبیعی است که عبادی نمی تواند مقوله ی فدرالی کردن عراق را بر اساس الگوهای غربی اجرایی کند.
نگاه کردها و احزاب مختلف جریانهای سیاسی به عبادی
همه طیف های سیاسی عراق چه سنی و چه شیعه، نگاه مثبتی به آقای عبادی دارند، اما اینکه تا چه حدی ایشان بتواند کابینه ای فراگیر و ملی که دربرگیرنده ی همه ی طیف های سیاسی باشد تشکیل دهد، بستگی به این امر دارد که این کابینه چگونه تشکیل و عمل کند. بنابراین عملکرد آقای عبادی در ایجاد همگرایی بیشتر میان طیف های سیاسی تاثیر گذار خواهد بود. در این بین، اقلیم کردستان در انتظار تعداد پست های کلیدی در کابینه حیدر العبادی است و آن ها به دنبال آنند که پست هایی مانند وزارت خارجه و چند پست وزارتی در اختیار آنها قرار بگیرد.
جریانهای شیعه و نگاه به انتخاب العبادی
همه ی طیف های شیعه ائتلاف ملی و همچنین جریان صدر و مجلس اعلا به صورت توافقی با انتخاب آقای حیدر العبادی به سمت نخست وزیری، موافقت کردند. در این بین همه ی جریانهای سیاسی در پارلمان عراق به دنبال سهم بیشتری از کابینه ی حیدر العبادی هستنند. به همین دلیل آقای عبادی در حال رایزنی فشرده با طیف های شیعهٌ، سنی و کرد است و این رایزنی مدتی طول خواهد کشید ولی کابینه وی، کابینه ای ملی است و در برگیرنده ی همه طیف ها ی سیاسی عراق خواهد بود.
ائتلاف دولت قانون و آقای العبادی: در ابتدا ائتلاف دولت قانون در مقابل انتخاب آقای العبادی ایستادگی کرد. ائتلاف دولت قانون و حداقل بخش وسیعی از این ائتلاف، به دنبال معرفی نوری المالکی بودند، اما به دلیل مشکلات و حساسیت هایی که در مورد نوری المالکی وجود داشت، این اتفاق رخ نداد.
العبادی با چالش های زیادی درعرصه ی سیاسی، روابط خارجی و امنیتی مواجه است. به نظر میرسد که رویکرد ایشان تشکیل یک کابینه وحدت ملی و مورد توافق همه طیف ها است تا همگرایی را در بین طیف های سیاسی عراق گسترش دهد.
آقای فواد معصوم برای پایان دادن به این اختلافات، آقای حیدر العبادی را انتخاب کرد. اکنون آقای عبادی سعی میکند رضایت ائتلاف دولت قانون را جلب کند و برای این امر به دنبال آن است تا پست هایی به این ائتلاف بدهد.
جریان آقای صدر و آقای عبادی: جریان صدر تلاش کرد آقای حیدر العبادی را به عنوان نخست وزیر معرفی کند. یعنی رایزنی هایی که آقای فواد معصوم با جریان صدر داشت، موجب انتخاب آقای العبادی شد. اکنون طیف صدر تلاش می کنند سهمی در کابینه آینده داشته باشند. آنها در تلاشند تا نخست راه را برای فعالیت حیدر العبادی باز کنند و اگر هم عملکرد او همانند نوری المالکی باشد، آنها قطعا مخالفت خود را ابراز خواهند کرد.
حکیم و آقای العبادی: اختلاف شدیدی بین عمارحکیم و حیدر العبادی وجود ندارد. سعی آقای حکیم این بود که شخصیتی از طیف مجلس اعلا (مثل عادل عبدالمهدی) به عنوان نخست وزیر معرفی شود. ولی آقای فواد معصوم تشخیص داد که حیدر العبادی که گرایشهای حزبی کمتری دارد به عنوان نخست وزیر معرفی شود. به نظر میرسد آقای فواد معصوم پس از مشورت با همه طیف های سیاسی کار بسیار عاقلانه ای انجام داده و شخصیتی نزدیک به همه ی احزاب سیاسی عراق را انتخاب کرده است که تنشی در این انتخاب به وجود نیاید. اکنون همه احزاب به دنبال سهم در کابینه اند و سعی می کنند که به آقای العبادی اجازه دهند تا کابینه خود را تشکیل و کار خود را شروع کند. در حقیقت این طیف ها سعی خواهند کرد اگر انتقاداتی داشته باشند مطرح یا اینکه با حیدر العبادی همکاری کنند.
روابط العبادی با جریانهای اهل سنت
جریانهای اهل سنت: احساس جریانهای اهل سنت این است که به حاشیه رانده شده اند و سهمی در ساختار قدرت ندارند و لذا شخص برای آنها مهم نیست. یعنی تفاوتی بین آقای العبادی نوری المالکی، عادل عبد المهدی و حتی ابراهیم جعفری برای اهل سنت نیست. مهم این است که آنها سهم بیشتری در ساختارقدرت داشته باشند. به نظر میرسد به دلیل گرایش اهل سنت به برخی کشورهای عرب منطقه، آن ها سعی می کنند سهم بالاتری داشته باشند یا حداقل تلاش شان این خواهد بود که کابینه یا دولت شیعه را ناکارآمد جلوه بدهند.
اتفاقاتی که طی ماههای اخیر رخ داد، نشان میدهد که طیف های اهل سنت مایل به مشارکت با شیعیان و کردها در ساختار قدرت نیستند و سعی می کنند که به تنهایی قدرت را در دست بگیرند. با توجه به اتفاقی که اخیرا در مسجد مصعب بن عمر در دیاله رخ داد، به نظر میرسد که تلاش اهل سنت این است که یا در کابینه شرکت نکنند، یا اگر شرکت کردند، پست های کلیدی به آنها داده شود. در واقع اکنون لذا راضی کردن اهل سنت بسیار دشوار تر از راضی کردن رهبران اقلیم کردستان می باشد.
جریانهای بعثی و تکفیری و نگاه به دولت العبادی : جریانهای تکفیری و بعثی نگاه مثبتی به العبادی ندارند. آنها نمیتوانند بپذیرند که شیعیان در راس دولتی باشند. آنها به شخص خاصی نظر ندارند. لذا کار شکنی تکفیری ها در مسیر حرکت دولت ادامه دارد . نظر آنها این است که شیعیان و کردها سهم بالایی در ساختار قدرت نداشته باشند و عراق را به سال قبل از 2003 و زمان حضور صدام بازگردانند تا وضعیت عراق به دوران گذشته باز گردد و تنها اقلیت سنی ساختار قدرت را در دست گیرند. لذا راضی کردن تکفیری ها ، سلفی ها و بعثی ها بسیار مشکل است. آنها همچنان سعی میکنند اوضاع عراق را ناامن کرده تا از مسیر حرکت دولت شیعی جلوگیری کنند.
وضعیت و رویکرد بازیگران منطقه و همسایه
ایران: جمهوری اسلامی ایران به عنوان همسایه بزرگ عراق، نگاه مثبتی به این انتخاب دارد. ایران به انتخاب آقای فواد معصوم (به اعتبار اینکه ایشان یک متفکر اسلامی و دارای دیدگاههای باز است) احترام گذاشته است. ضمن اینکه آقای العبادی هم مشکلی با ایران ندارد.
همسایگان عربی عراق و نگاه به دولت آقای العبادی: حیدر العبادی هم یکسری گرایشهای ملی گرایی دارد و تمایل دارد مشکلات عراق را با کشورهای اطراف عراق همانند اردن، کویت و کشورهای حوزه خلیج فارس بهبود ببخشد و شرایطی را فراهم کند که این کشورها، عراق را به رسمیت بشناسند و سفارت خانه های خود را بازگشایی کند.
با این حال عربستان، اردن، کویت و کشورها ی حاشیه خلیج فارس نگاه مثبتی نسبت به دولت و نظام فعلی عراق ندارند. آنها احساس مکنند که اگر یک نظام دموکراتیک پارلمانی در عراق تاسیس شود، ممکن است به اعتبار جایگاه عراق در سطح منطقه، این نظام برای سایر ملت ها منطقه الگو قرار بگیرد و مشکلاتی برای رژیم های دیکتاتوری عرب همچون عربستان، کویت، اردن و امارات ایجاد کند.
بنابراین هدف این دولت های مرتجع آن است تا اقلیت عراق بر اکثریت حاکم باشد. همچنین کشورهای عرب منطقه نسبت به کردها و شیعیان نگاه منفی دارند و نمی خواهند که دو طیف شیعیان و کردها، حداکثر مشارکت را در ساختار سیاسی عراق داشته باشند. سعی این بازیگران بازگرداندن وضعیت عراق به قبل از 2003 است. نگاه آنها فرد محور نیست و به اشخاص کاری ندارند بلکه به سیستم جدید عراق کار دارند. از نگاه آنان اکثریت این سیستم باید در اختیار اقلیت سنی قرار بگیرد.
بنابراین حیدر العبادی، نوری المالکی و... مهم نیست. این کشورها بدلیل اینکه آمریکا از تعیین العبادی به عنوان نخست وزیر استقبال کرده، اکنون سکوت کرده اند تا در آینده برنامه جدیدی برای ناکارآمد جلوه دادن دولت حیدر العبادی پایه ریزی کنند. لذا همچنان که برای دولت نوری المالکی مشکل سازی کردند، در مسیر حرکت دولت حیدر العبادی هم کارشکنی خواهند کرد.
کشورهای عرب منطقه نسبت به کردها و شیعیان نگاه منفی دارند و نمی خواهند که دو طیف شیعیان و کردها، حداکثر مشارکت را در ساختار سیاسی عراق داشته باشند. سعی این بازیگران بازگرداندن وضعیت عراق به قبل از 2003 است.
ترکیه: نگاه ترکیه، نگاه نوعثمانی است. با پیروزی رجب طیب اردوغان به عنوان رئیس جمهور و آقای داوود اوغلو به عنوان نخست وزیر، تفکر حاکم بر جامعه ترکیه تفکر نوعثمانی افراطی است. این رویکرد نگاه برتری جویانه ای نسبت به بقیه کشورها مثل عراق دارد و سعی می کند از طریق اقلیم کردستان راه به عراق پیدا کند.
از این رویکرد نگاه ترکیه به عراق، یک نگاه منفعت جویانه است و هدف آن مسلط شدن بر نفت شمال عراق و خرید نفت و گاز عراق با قیمت پایین و انجام بیشترین حجم صادرات به عراق است. لذا نگاه ترکیه استعمار گونه است و اهمیت نمی دهند که چه شخصی در عراق حاکم باشد. مهم این است که منافع ترکیه تضمین شده باشد. ضمن اینکه ترکیه سعی میکند با اقلیم کردستان رابطه قابل قبولی داشته باشد تا این رابطه، تاثیر خود را بر کردهای ترکیه بگذارد. یعنی به نوعی از اقلیم به عنوان حلقه اتصال با کردهای ترکیه و آرام کردن آنان استقاده کند.
مصر: از آنجا مقر اتحادیه عرب در مصر می باشد، لذا مصر دارای اهمیت فراوانی است. در این بین، نگاه مصر به عراق، پان عربی است. مصر به هیچ وجه شیعیان را در محور جامعه عرب قرار نمیدهد. مصری ها به دلیل تفکرات پان عربیستی که از دوره جمال عبدالناصر به ارث رسیده، هیچ حاکمیتی را که دارای گرایشهای شیعه است، نمی پذیرند. لذا مصر سعی می کند خیلی به عراق ورود پیدا نکرده و اگر ورود پیدا کند، برای تحکیم قدرت اقلیت سنی باشد.
العبادی و بازیگران بین المللی
اتحادیه اروپا و آمریکا: آمریکا و کشورهای اروپایی دیدگاه مثبتی به انتخاب حیدر العبادی دارند.ایشان تحصیلکرده غرب است و تحت تاثیر ادبیات غرب قرار دارد. لذا آمریکا وغرب سعی میکنند این فرصت را برای حیدر العبادی فراهم کنند و نفوذ خود را اعمال کنند. عراق منافع زیادی مثل نفت و موقعیت مهمی درمنطقه دارد و در همسایگی با ایران است، بنابراین طبیعی است که آنان نگاه استراتژیک به عراق داشته باشند و سعی کنند که جایگاه خود را در سطح منطقه حفظ کند. در واقع آمریکا و غرب سعی می کنند که پایگاه و محل حضورشان را در خاورمیانه متنوع کنند.
نگاه روسیه و چین به العبادی: نگاه چینی ها به عراق بر محوریت فرد گرایی است. چینی ها طبیعتا نگاهی اقتصادی به عراق دارند و سعی می کنند نفت عراق را خریداری و وارد کنند و یک نوع تنوع اقتصادی داشته باشند. اما روسها نگاه نظامی به عراق دارند. در گذشته عراق پایگاه روسیه به شمار میرفت و ارتباط رژیم بعثی و صدام با روسیه موجب تقویت جایگاه روسیه شده بود. هرچند نگاه مثبتی در دولت جدید عراق نسبت به روسیه وجود ندارد، ولی روسها به دنبال آن هستند که از طریق تعامل نظامی با عراق، بار دیگر به عراق باز گردند و جایگاه خود را دوباره بازسازی کنند.
مهمترین چالش های فراروی العبادی
آقای عبادی در حال حاضر در حال رایزنی برای تشکیل کابینه است و قرار است در فرصت مقرر کابینه خود را معرفی کند. به نظر میرسد اگر این کابینه معرفی شود، شرایطی ایجاد می شود که نوعی همگرایی در میان طیف های مختلف عراقی به وجود خواهد آمد و آقای حیدر عبادی خواهد توانست شرایط موجود را به نفع عراق بهبود ببخشد.
او با چالش های زیادی درعرصه ی سیاسی، روابط خارجی و امنیتی مواجه است. به نظر میرسد که رویکرد ایشان تشکیل یک کابینه وحدت ملی و مورد توافق همه طیف ها است تا همگرایی را در بین طیف های سیاسی عراق گسترش دهد.
از سویی، شکاف بین طیف ها ی سنی و شکاف بین طیف های شیعه و همچنین اختلاف نظرهایی که بین طیف های کُرد وجود دارد، تا حدودی تشکیل کابینه را با مشکل روبرو می سازد. آقای عبادی تلاش میکند همگرایی را افزایش دهد ولی این کار دشواری است. در بعد دیگری به خاطر برخی مشکلات امنیتی پیش آمده(حمله به مسجد مصعب بن عمر در دیاله که منجر به کشته شدن 70 نفر نمازگزار سنی شد و اتهام زنی هایی متوجه شیعیان شده است .)، شکاف بین شیعه و سنی افزایش یافته و به نظر میرسد تشکیل کابینه به آسانی صورت نخواهد گرفت.
چالش های زیاد دیگر فرا روی آقای حیدر عبادی قرار دارد که مسئله بازسازی سیاست خارجی، ارتباط دولت آینده با کشورهای عرب منطقه، رابطه عراق با کشورهای بزرگ، مسئله امنیت عراق، توافقات امنیتی واشنگتن - بغداد، رابطه با جمهوری اسلامی ایران و ترکیه، مسئله اقلیم کردستان و وجود گسست میان اهل سنت و شیعه و سایر چالش های که دولت نوری المالکی با آن روبرو بود، دولت آقای حیدر العبای را هم تهدید میکند. در واقع دولت حیدر عبادی فرصت زیادی نیاز دارد تا بر تمام این مشکلات فائق آید. این امر به همکاری و همدلی همه طیف های سیاسی نیاز دارد.
بعید است آقای حیدر العبادی بتواند برتمام این مشکلات در کوتاه مدت فائق آید، زیرا مسئله وضعیت داخلی، منطقه ای و بین المللی و مهم تر از آن امنیت عراق و دخالت کشورهای غربی در مسائل داخلی عراق و... موجب خواهد شد که آقای حیدر عبادی در یک فرایند زمانی کوتاه نتواند بر آنها فائق شود.
اولویت آقای عبادی برقراری امنیت و تعامل با همسایگان عراق و هم چنین برقراری رابطه تنگاتنگ با اقلیم کردستان و اهل سنت است. داعش صرفا توسط عراق سرکوب نخواهد شد. یک اراده ی بین المللی با پشتوانه سازان ملل و همه کشورها، داعش را در سوریه و عراق سرکوب می کند. در غیر این صورت داعش به عنوان مجموعه ای تروریستی مزاحم در منطقه باقی خواهد ماند. یعنی اگر اراده ی جدی نباشد، ممکن است داعش یک روز در لبنان، یک روز در سوریه و روزی دیگر در اقلیم کردستان و عراق دست به ناامنی بزند. این گروهک ضد انسانی در حقیقت به دلیل سرعت تحرک و ابزارهای جنگی پیشرفته، باعث مزاحمت است. لذا تا زمانی که کمک مالی وتسلیحاتی به داعش ادامه پیدا کند، این گروهک مزاحم بقا خواهد داشت. اگر آمریکا، غرب و کشورهای منطقه اراده کنند که یک ائتلاف جهانی بر ضد داعش ایجاد کنند، قطعا این گروهک سرکوب خواهد شد. در غیر این صورت داعش برای مدتها باقی خواهد ماند.
شرایط العبادی به عنوان نخست وزیرعراق
حیدر العبادی یکی از شخصیتهای مورد قبول حزبهای سیاسی مختلف عراق از جمله شیعیان، اهل سنت و کردها است. او در شرایطی انتخاب شد که خلاء سیاسی بر عراق حاکم بود. در این حال در مهلتی که آقای فواد معصوم رئیس جمهور عراق برای تعیین و پیشنهاد نامزد نخست وزیری داده بود، ائتلاف دولت قانون( به عنوان بزرگترین فراکسیون پارلمان عراق) نتوانست نخست وزیری پیشنهادی خود را به رئیس جمهور معرفی کند. در نتیجه آقای فواد معصوم از اختیارات قانونی خود برای تعیین نخست وزیر از میان فراکسیون برنده انتخابات استفاده و آقای عبادی را که عضو ائتلاف دولت قانون است به عنوان نخست وزیر پیشنهاد کرد.
رویکرد و چارچوب فکری العبادی در حوزه های مختلف
آقای العبادی بیش از 30 سال در اروپا و مخصوصا انگلیس زندگی کرده و گرایش هایی به غرب و آمریکا دارد و سعی می کند که نظامی پارلمانی براساس الگوهای غربی تشکیل دهد. وی ضمن اینکه شیعه است، سعی می کند جناحی عمل نکند و عراق و جایگاه آن را در سطح منطقه ارتقاء ببخشد. نگاه آقای العبادی به مسائل داخلی عراق یک نگاه فرا داخلی است و سعی خواهد کرد کابینه ای تشکیل دهد که همه احزاب در آن نقش داشته باشند. آقای حیدر العبادی نسبت به همه احزاب دیدگاه یکسانی دارد.
العبادی همچنین با فدرالیسم قانونی و براساس الگوهای کشورهای غربی مخالفت چندانی ندارد ولی با گسست میان اقلیم کردستان و دولت مرکزی و اهل سنت کاملا مخالف است و سعی میکند که در چارچوب یک همگرایی ملی، نوعی خود مختاری و فدرالیسم را به وجود بیاورد. همچنین برخی از طیف های موجود در عراق با فدرالی کردن این کشور مخالفند و طبیعی است که عبادی نمی تواند مقوله ی فدرالی کردن عراق را بر اساس الگوهای غربی اجرایی کند.
نگاه کردها و احزاب مختلف جریانهای سیاسی به عبادی
همه طیف های سیاسی عراق چه سنی و چه شیعه، نگاه مثبتی به آقای عبادی دارند، اما اینکه تا چه حدی ایشان بتواند کابینه ای فراگیر و ملی که دربرگیرنده ی همه ی طیف های سیاسی باشد تشکیل دهد، بستگی به این امر دارد که این کابینه چگونه تشکیل و عمل کند. بنابراین عملکرد آقای عبادی در ایجاد همگرایی بیشتر میان طیف های سیاسی تاثیر گذار خواهد بود. در این بین، اقلیم کردستان در انتظار تعداد پست های کلیدی در کابینه حیدر العبادی است و آن ها به دنبال آنند که پست هایی مانند وزارت خارجه و چند پست وزارتی در اختیار آنها قرار بگیرد.
جریانهای شیعه و نگاه به انتخاب العبادی
همه ی طیف های شیعه ائتلاف ملی و همچنین جریان صدر و مجلس اعلا به صورت توافقی با انتخاب آقای حیدر العبادی به سمت نخست وزیری، موافقت کردند. در این بین همه ی جریانهای سیاسی در پارلمان عراق به دنبال سهم بیشتری از کابینه ی حیدر العبادی هستنند. به همین دلیل آقای عبادی در حال رایزنی فشرده با طیف های شیعهٌ، سنی و کرد است و این رایزنی مدتی طول خواهد کشید ولی کابینه وی، کابینه ای ملی است و در برگیرنده ی همه طیف ها ی سیاسی عراق خواهد بود.
ائتلاف دولت قانون و آقای العبادی: در ابتدا ائتلاف دولت قانون در مقابل انتخاب آقای العبادی ایستادگی کرد. ائتلاف دولت قانون و حداقل بخش وسیعی از این ائتلاف، به دنبال معرفی نوری المالکی بودند، اما به دلیل مشکلات و حساسیت هایی که در مورد نوری المالکی وجود داشت، این اتفاق رخ نداد.
العبادی با چالش های زیادی درعرصه ی سیاسی، روابط خارجی و امنیتی مواجه است. به نظر میرسد که رویکرد ایشان تشکیل یک کابینه وحدت ملی و مورد توافق همه طیف ها است تا همگرایی را در بین طیف های سیاسی عراق گسترش دهد.
آقای فواد معصوم برای پایان دادن به این اختلافات، آقای حیدر العبادی را انتخاب کرد. اکنون آقای عبادی سعی میکند رضایت ائتلاف دولت قانون را جلب کند و برای این امر به دنبال آن است تا پست هایی به این ائتلاف بدهد.
جریان آقای صدر و آقای عبادی: جریان صدر تلاش کرد آقای حیدر العبادی را به عنوان نخست وزیر معرفی کند. یعنی رایزنی هایی که آقای فواد معصوم با جریان صدر داشت، موجب انتخاب آقای العبادی شد. اکنون طیف صدر تلاش می کنند سهمی در کابینه آینده داشته باشند. آنها در تلاشند تا نخست راه را برای فعالیت حیدر العبادی باز کنند و اگر هم عملکرد او همانند نوری المالکی باشد، آنها قطعا مخالفت خود را ابراز خواهند کرد.
حکیم و آقای العبادی: اختلاف شدیدی بین عمارحکیم و حیدر العبادی وجود ندارد. سعی آقای حکیم این بود که شخصیتی از طیف مجلس اعلا (مثل عادل عبدالمهدی) به عنوان نخست وزیر معرفی شود. ولی آقای فواد معصوم تشخیص داد که حیدر العبادی که گرایشهای حزبی کمتری دارد به عنوان نخست وزیر معرفی شود. به نظر میرسد آقای فواد معصوم پس از مشورت با همه طیف های سیاسی کار بسیار عاقلانه ای انجام داده و شخصیتی نزدیک به همه ی احزاب سیاسی عراق را انتخاب کرده است که تنشی در این انتخاب به وجود نیاید. اکنون همه احزاب به دنبال سهم در کابینه اند و سعی می کنند که به آقای العبادی اجازه دهند تا کابینه خود را تشکیل و کار خود را شروع کند. در حقیقت این طیف ها سعی خواهند کرد اگر انتقاداتی داشته باشند مطرح یا اینکه با حیدر العبادی همکاری کنند.
روابط العبادی با جریانهای اهل سنت
جریانهای اهل سنت: احساس جریانهای اهل سنت این است که به حاشیه رانده شده اند و سهمی در ساختار قدرت ندارند و لذا شخص برای آنها مهم نیست. یعنی تفاوتی بین آقای العبادی نوری المالکی، عادل عبد المهدی و حتی ابراهیم جعفری برای اهل سنت نیست. مهم این است که آنها سهم بیشتری در ساختارقدرت داشته باشند. به نظر میرسد به دلیل گرایش اهل سنت به برخی کشورهای عرب منطقه، آن ها سعی می کنند سهم بالاتری داشته باشند یا حداقل تلاش شان این خواهد بود که کابینه یا دولت شیعه را ناکارآمد جلوه بدهند.
اتفاقاتی که طی ماههای اخیر رخ داد، نشان میدهد که طیف های اهل سنت مایل به مشارکت با شیعیان و کردها در ساختار قدرت نیستند و سعی می کنند که به تنهایی قدرت را در دست بگیرند. با توجه به اتفاقی که اخیرا در مسجد مصعب بن عمر در دیاله رخ داد، به نظر میرسد که تلاش اهل سنت این است که یا در کابینه شرکت نکنند، یا اگر شرکت کردند، پست های کلیدی به آنها داده شود. در واقع اکنون لذا راضی کردن اهل سنت بسیار دشوار تر از راضی کردن رهبران اقلیم کردستان می باشد.
جریانهای بعثی و تکفیری و نگاه به دولت العبادی : جریانهای تکفیری و بعثی نگاه مثبتی به العبادی ندارند. آنها نمیتوانند بپذیرند که شیعیان در راس دولتی باشند. آنها به شخص خاصی نظر ندارند. لذا کار شکنی تکفیری ها در مسیر حرکت دولت ادامه دارد . نظر آنها این است که شیعیان و کردها سهم بالایی در ساختار قدرت نداشته باشند و عراق را به سال قبل از 2003 و زمان حضور صدام بازگردانند تا وضعیت عراق به دوران گذشته باز گردد و تنها اقلیت سنی ساختار قدرت را در دست گیرند. لذا راضی کردن تکفیری ها ، سلفی ها و بعثی ها بسیار مشکل است. آنها همچنان سعی میکنند اوضاع عراق را ناامن کرده تا از مسیر حرکت دولت شیعی جلوگیری کنند.
وضعیت و رویکرد بازیگران منطقه و همسایه
ایران: جمهوری اسلامی ایران به عنوان همسایه بزرگ عراق، نگاه مثبتی به این انتخاب دارد. ایران به انتخاب آقای فواد معصوم (به اعتبار اینکه ایشان یک متفکر اسلامی و دارای دیدگاههای باز است) احترام گذاشته است. ضمن اینکه آقای العبادی هم مشکلی با ایران ندارد.
همسایگان عربی عراق و نگاه به دولت آقای العبادی: حیدر العبادی هم یکسری گرایشهای ملی گرایی دارد و تمایل دارد مشکلات عراق را با کشورهای اطراف عراق همانند اردن، کویت و کشورهای حوزه خلیج فارس بهبود ببخشد و شرایطی را فراهم کند که این کشورها، عراق را به رسمیت بشناسند و سفارت خانه های خود را بازگشایی کند.
با این حال عربستان، اردن، کویت و کشورها ی حاشیه خلیج فارس نگاه مثبتی نسبت به دولت و نظام فعلی عراق ندارند. آنها احساس مکنند که اگر یک نظام دموکراتیک پارلمانی در عراق تاسیس شود، ممکن است به اعتبار جایگاه عراق در سطح منطقه، این نظام برای سایر ملت ها منطقه الگو قرار بگیرد و مشکلاتی برای رژیم های دیکتاتوری عرب همچون عربستان، کویت، اردن و امارات ایجاد کند.
بنابراین هدف این دولت های مرتجع آن است تا اقلیت عراق بر اکثریت حاکم باشد. همچنین کشورهای عرب منطقه نسبت به کردها و شیعیان نگاه منفی دارند و نمی خواهند که دو طیف شیعیان و کردها، حداکثر مشارکت را در ساختار سیاسی عراق داشته باشند. سعی این بازیگران بازگرداندن وضعیت عراق به قبل از 2003 است. نگاه آنها فرد محور نیست و به اشخاص کاری ندارند بلکه به سیستم جدید عراق کار دارند. از نگاه آنان اکثریت این سیستم باید در اختیار اقلیت سنی قرار بگیرد.
بنابراین حیدر العبادی، نوری المالکی و... مهم نیست. این کشورها بدلیل اینکه آمریکا از تعیین العبادی به عنوان نخست وزیر استقبال کرده، اکنون سکوت کرده اند تا در آینده برنامه جدیدی برای ناکارآمد جلوه دادن دولت حیدر العبادی پایه ریزی کنند. لذا همچنان که برای دولت نوری المالکی مشکل سازی کردند، در مسیر حرکت دولت حیدر العبادی هم کارشکنی خواهند کرد.
کشورهای عرب منطقه نسبت به کردها و شیعیان نگاه منفی دارند و نمی خواهند که دو طیف شیعیان و کردها، حداکثر مشارکت را در ساختار سیاسی عراق داشته باشند. سعی این بازیگران بازگرداندن وضعیت عراق به قبل از 2003 است.
ترکیه: نگاه ترکیه، نگاه نوعثمانی است. با پیروزی رجب طیب اردوغان به عنوان رئیس جمهور و آقای داوود اوغلو به عنوان نخست وزیر، تفکر حاکم بر جامعه ترکیه تفکر نوعثمانی افراطی است. این رویکرد نگاه برتری جویانه ای نسبت به بقیه کشورها مثل عراق دارد و سعی می کند از طریق اقلیم کردستان راه به عراق پیدا کند.
از این رویکرد نگاه ترکیه به عراق، یک نگاه منفعت جویانه است و هدف آن مسلط شدن بر نفت شمال عراق و خرید نفت و گاز عراق با قیمت پایین و انجام بیشترین حجم صادرات به عراق است. لذا نگاه ترکیه استعمار گونه است و اهمیت نمی دهند که چه شخصی در عراق حاکم باشد. مهم این است که منافع ترکیه تضمین شده باشد. ضمن اینکه ترکیه سعی میکند با اقلیم کردستان رابطه قابل قبولی داشته باشد تا این رابطه، تاثیر خود را بر کردهای ترکیه بگذارد. یعنی به نوعی از اقلیم به عنوان حلقه اتصال با کردهای ترکیه و آرام کردن آنان استقاده کند.
مصر: از آنجا مقر اتحادیه عرب در مصر می باشد، لذا مصر دارای اهمیت فراوانی است. در این بین، نگاه مصر به عراق، پان عربی است. مصر به هیچ وجه شیعیان را در محور جامعه عرب قرار نمیدهد. مصری ها به دلیل تفکرات پان عربیستی که از دوره جمال عبدالناصر به ارث رسیده، هیچ حاکمیتی را که دارای گرایشهای شیعه است، نمی پذیرند. لذا مصر سعی می کند خیلی به عراق ورود پیدا نکرده و اگر ورود پیدا کند، برای تحکیم قدرت اقلیت سنی باشد.
العبادی و بازیگران بین المللی
اتحادیه اروپا و آمریکا: آمریکا و کشورهای اروپایی دیدگاه مثبتی به انتخاب حیدر العبادی دارند.ایشان تحصیلکرده غرب است و تحت تاثیر ادبیات غرب قرار دارد. لذا آمریکا وغرب سعی میکنند این فرصت را برای حیدر العبادی فراهم کنند و نفوذ خود را اعمال کنند. عراق منافع زیادی مثل نفت و موقعیت مهمی درمنطقه دارد و در همسایگی با ایران است، بنابراین طبیعی است که آنان نگاه استراتژیک به عراق داشته باشند و سعی کنند که جایگاه خود را در سطح منطقه حفظ کند. در واقع آمریکا و غرب سعی می کنند که پایگاه و محل حضورشان را در خاورمیانه متنوع کنند.
نگاه روسیه و چین به العبادی: نگاه چینی ها به عراق بر محوریت فرد گرایی است. چینی ها طبیعتا نگاهی اقتصادی به عراق دارند و سعی می کنند نفت عراق را خریداری و وارد کنند و یک نوع تنوع اقتصادی داشته باشند. اما روسها نگاه نظامی به عراق دارند. در گذشته عراق پایگاه روسیه به شمار میرفت و ارتباط رژیم بعثی و صدام با روسیه موجب تقویت جایگاه روسیه شده بود. هرچند نگاه مثبتی در دولت جدید عراق نسبت به روسیه وجود ندارد، ولی روسها به دنبال آن هستند که از طریق تعامل نظامی با عراق، بار دیگر به عراق باز گردند و جایگاه خود را دوباره بازسازی کنند.
مهمترین چالش های فراروی العبادی
آقای عبادی در حال حاضر در حال رایزنی برای تشکیل کابینه است و قرار است در فرصت مقرر کابینه خود را معرفی کند. به نظر میرسد اگر این کابینه معرفی شود، شرایطی ایجاد می شود که نوعی همگرایی در میان طیف های مختلف عراقی به وجود خواهد آمد و آقای حیدر عبادی خواهد توانست شرایط موجود را به نفع عراق بهبود ببخشد.
او با چالش های زیادی درعرصه ی سیاسی، روابط خارجی و امنیتی مواجه است. به نظر میرسد که رویکرد ایشان تشکیل یک کابینه وحدت ملی و مورد توافق همه طیف ها است تا همگرایی را در بین طیف های سیاسی عراق گسترش دهد.
از سویی، شکاف بین طیف ها ی سنی و شکاف بین طیف های شیعه و همچنین اختلاف نظرهایی که بین طیف های کُرد وجود دارد، تا حدودی تشکیل کابینه را با مشکل روبرو می سازد. آقای عبادی تلاش میکند همگرایی را افزایش دهد ولی این کار دشواری است. در بعد دیگری به خاطر برخی مشکلات امنیتی پیش آمده(حمله به مسجد مصعب بن عمر در دیاله که منجر به کشته شدن 70 نفر نمازگزار سنی شد و اتهام زنی هایی متوجه شیعیان شده است .)، شکاف بین شیعه و سنی افزایش یافته و به نظر میرسد تشکیل کابینه به آسانی صورت نخواهد گرفت.
چالش های زیاد دیگر فرا روی آقای حیدر عبادی قرار دارد که مسئله بازسازی سیاست خارجی، ارتباط دولت آینده با کشورهای عرب منطقه، رابطه عراق با کشورهای بزرگ، مسئله امنیت عراق، توافقات امنیتی واشنگتن - بغداد، رابطه با جمهوری اسلامی ایران و ترکیه، مسئله اقلیم کردستان و وجود گسست میان اهل سنت و شیعه و سایر چالش های که دولت نوری المالکی با آن روبرو بود، دولت آقای حیدر العبای را هم تهدید میکند. در واقع دولت حیدر عبادی فرصت زیادی نیاز دارد تا بر تمام این مشکلات فائق آید. این امر به همکاری و همدلی همه طیف های سیاسی نیاز دارد.
بعید است آقای حیدر العبادی بتواند برتمام این مشکلات در کوتاه مدت فائق آید، زیرا مسئله وضعیت داخلی، منطقه ای و بین المللی و مهم تر از آن امنیت عراق و دخالت کشورهای غربی در مسائل داخلی عراق و... موجب خواهد شد که آقای حیدر عبادی در یک فرایند زمانی کوتاه نتواند بر آنها فائق شود.
اولویت آقای عبادی برقراری امنیت و تعامل با همسایگان عراق و هم چنین برقراری رابطه تنگاتنگ با اقلیم کردستان و اهل سنت است. داعش صرفا توسط عراق سرکوب نخواهد شد. یک اراده ی بین المللی با پشتوانه سازان ملل و همه کشورها، داعش را در سوریه و عراق سرکوب می کند. در غیر این صورت داعش به عنوان مجموعه ای تروریستی مزاحم در منطقه باقی خواهد ماند. یعنی اگر اراده ی جدی نباشد، ممکن است داعش یک روز در لبنان، یک روز در سوریه و روزی دیگر در اقلیم کردستان و عراق دست به ناامنی بزند. این گروهک ضد انسانی در حقیقت به دلیل سرعت تحرک و ابزارهای جنگی پیشرفته، باعث مزاحمت است. لذا تا زمانی که کمک مالی وتسلیحاتی به داعش ادامه پیدا کند، این گروهک مزاحم بقا خواهد داشت. اگر آمریکا، غرب و کشورهای منطقه اراده کنند که یک ائتلاف جهانی بر ضد داعش ایجاد کنند، قطعا این گروهک سرکوب خواهد شد. در غیر این صورت داعش برای مدتها باقی خواهد ماند.
