در اوکراین چه می گذرد؟

به گزارش «تابناک»؛ پس از این ماجرا شنیده شده است که یاکونویچ رئیس جمهور مخلوع اوکراین اعلام کرده است که از اینکه از روس ها خواسته است در کریمه دخالت کند، پشیمان است و اشتباه کرده است. به هر حال موضوع اوکراین دوباره احتمال جنگ سرد جدید را میان روسیه و غرب را افزایش داده است. به نحوی که ناتو روابط خودش را با روسیه به حالا تعلیق درآورده است و امریکا و اتحادیه اروپا به دلیل آنچه نقض قوانین بین المللی از آن یاد می شود، این کشور را تحت تحریم های اقتصادی قرار داده است.

بر همین اساس «تابناک» ، در گفت و گو با دکتر بهرام امیر احمدیان کارشناس مسائل آسیای میانه و قفقاز تحولات اخیر اوکراین از جمله رفراندوم در کریمه و سیاست خارجی ایران را در قبال تحولات اوکراین را مورد بررسی قرار داده است.

در سال 1991 که اتحاد جماهیر شوروی ازهم فروپاشید، کرسی شوروی در سازمان ملل متحد به فدراسیون روسیه داده شد. روسیه به عنوان جایگزین اتحاد شوروی صاحب کرسی در مجمع عمومی سازمان ملل شد و در همان زمان مسئله شناسایی اوکراین در کنار دیگر جمهوری های تشکیل دهنده اتحاد شوروی مطرح شد. اکثریت اعضای مجمع عمومی از جمله فدراسیون روسیه به استقلال و تمامیت ارضی اوکراین رای مثبت دادند. در آن زمان اوکراین جزو کشورهای دارای سلاح هایی هسته ای بود. بر اساس معاهده ای که بین فدراسیون روسیه، ايالات متحده آمریکا و اوکرین امضاء شد، زرادخانه هسته ای اوکراین به روسیه منتقل شد و در ازای آن روسیه امنیت و تمامیت ارضی اوکراین را (با شبه جزیره کریمه که از سال 1964 از روسیه شوروی در ترکیب اوکراین قرار داشت) مورد شناسایی رسمی قرار داد و در این کشور روسیه سفارت خانه خود را دایر کرد. طی این 25 سال که از استقلال اوکراین می گذرد سفارت روسیه در آنجا مستقر است. در واقع روسیه حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین را شناسایی کرده است. اکنون با اشغال نظامی شبه جزیره کریمه، حاکمیت کشوری را که شناسایی کرده، نقض کرده است. 

به نظر می رسد هنگامی که در داخل یک کشور بخشی از ملت بخواهند طی رفراندوم جدا شوند و کشورها آن را به رسمیت بشناسند، دخالت نظامی کشوری دیگر و برگزاری رفراندوم در شرایط اشغال، رویه نادرستی است که می تواند باعث ناامنی در محیط بین الملل شود. اگر قدرت خارجی بیاید از اقلیتی در کشوری حمایت کند رویه ای درستی نیست. از این موارد در کشورهای مختلف زیاد وجود دارد. به عنوان مثال در قره باغ در جمهوری آذربایجان، در اوستیای جنوبی و همین طور آبخازیا در گرجستان با موارد جدایی طلبی و استقلال طلبی مواجه هستیم که در هر سه مورد روسها در آن دخیلند و از جدایی طلبان حمایت همه جانبه می کنند و حاکمیت ملی کشورها را نقض کرده اند. روسیه در زمان بحران کوزوو و جدایی آن از صربستان طلبی آلبانیایی تباران آن از صربستان را که از سوی غرب حمایت می شدند، مورد اعتراض قرار داده و هشدار داده بود که با این روندها مخالف است. در آن زمان در دوره فروپاشی فدراسیون یوگسلاوی و تشکیل کشورهای جدید الولاده اسلوونی، بوسنی و هرزه گوین، کرواسی، مقدونیه، مونته نگرو، موجب نارضایتی روسیه از فروپاشی متحد خود در اروپای شرقی بود و آن را دخالت غرب در حوزه نفوذ خود می دانست. بويژه جدایی کوزوو از صربستان و حمایت غرب از آن به شدت موجب اعتراض روسیه بوده است. اعتراض روسیه ره به جایی نبرده است و از این منظر روسها این موارد را زخمی کاری از سوی غرب به حوزه نفوذ خود ارزیابی می کنند. در حالی که روسیه با مخالفت با استقلال جدایی طلبان چچنی در داخل فدراسیون روسیه رویه ای دو گانه پیش گرفته است. از سویی از استقلال قره باغ، آبخازیا، اوستیای جنوبی حمایت می کند و شبه جزیره کریمه را اشغال نظامی می کند، در عین حال جدایی طلبان چچن را با ابزار نظامی سرکوب و هزاران چچنی را به قتل می رساند و این جمهوری خودمختار را به ویرانی می کشد. 

موردی که اوکراین در شبه جزیره کریمه با آن مواجه است؛ این است که شبه جزیره کریمه برای روسیه از اهمیت استراتژیک برخوردار است و روسیه خود را مالک آنجا می داند. در طول تاریخ بعضی از اوقات که اوکراین ناسازگاری می کرد روسیه با اعلام اینکه ممکن است که کریمه را ضمیمه روسیه بکند این کشور را تهدید می کرد. شبه جزیره کریمه که خان نشین مستقل تاتارها متحد امپراتوری عثمانی بود، طی جنگهای معروف به جنگ کریمه به تصرف امپراتوری روسیه درآمد. در دوره امپراتوری روسیه و هم در دوره شوروی تا سال 1964 در ترکیب جمهوری فدراتیو شوروی سوسیالیستی قرار داشت تا اینکه در دوره دبیرکلی نیکیتا خروشچف که اوکرایینی بود، براساس مصوبه حزب کمونیست اتحاد شوروی در سال 1964به مالکیت جمهوری شوروی سوسیالیستی اوکراین در آمد. 

در کریمه 95 درصد گفته اند که خواهان استقلال و الحاق به روسیه هستند. این موضوع ممکن است از دیدگاه روسها اهمیت داشته باشد اما از نظر جامعه جهانی کاری است که وجاهت قانونی ندارد. اینکه کشوری حاکمیت کشوری دیگر را نقض کند و با اشغال نظامی آن بخواهد رفراندوم برگزار و استقلال آن را (به صرف کسب اکثریت آراء) به رسمیت بشناسد، از نظر حقوق بین الملل مردود است. طبیعی است که در سازمان ملل این استقلال مورد شناسایی قرار نخواهد رفت، همانند مورد آبخازیا و اوستیای جنوبی در گرجستان، که تنها از سوی روسیه و دو کشور آمریکای لاتین قرر گرفته است. الحاق کریمه باید  در مجمع عمومی سازمان ملل به رای گذاشته شود و اگر هم بخواهد به شورای امنیت نیز ارجاع شود اکثر اعضای شورای امنیت منهای روسیه با آن مخالفت خواهند کرد. تا به امروز روسیه با استفاده از حق وتوی خود بحران اوکراین را به نفع خود تغییر داده، به زعم اینکه خواهد توانست این شبه جزیره کریمه را ضمیمه خاک خود کند.

در حالی که طبق قراردادی که در آغاز فروپاشی اتحاد شوروی بین اوکراین، روسیه و آمریکا امضاء شد، اوکراین خلع سلاح هسته ای شد و در ازای به رسمیت شناخته شدن تمامیت ارضی اوکراین زرادخانه سلاحهای هسته ای اوکراین به روسیه منتقل شد. در شناسایی اوکراین به عنوان عضو جدید سازمان ملل در سال 1992، روسیه تمامیت ارضی اوکراین را به رسمیت شناخت و سفارتخانه خود را در آن دایر کرد. اکنون همین قرار داد و معاهدات بین المللی را نقض و بخشهایی از این کشور را اشغال کرده است و فردا ممکن است جاهای دیگر را اشغال کند.

روس تبارهایی که 13 درصد از جمعیت شرق اوکراین را تشکیل می دهند آن ها  هم ادعای استقلال خواهند کرد و خواهان پیوستن به روسیه هستند. اوکراین چند پارچه و با بحران هایی که موجود است می تواند اروپا را دچار تنش کند و به هین سبب ممکن است ناتو وارد ماجرا شده و در ضمن امریکا دخالت کند. زیرا می توانند استدلال کنند که مرزهای قلمرو ناتو تهدید نظامی می شود. به نظر می رسد که بحران اوکراین به وخامت بیشتری خواهد گرایید، به جهت اینکه هیچ نوع سازشی میان نیروهای درگیر برای وحدت ارضی وجود ندارد و این سبب چند پارگی این کشور خواهد شد.

در کریمه اکثریت با روس تبارها است. روس هایی که در انجا ساکن هستند پاسپورت روسی دارند و نزدیک به 57 درصد هستند. در این رفراندوم نزدیک به 65 درصد از واجدین شرایط شرکت کردند. البته ممکن است نزدیک به 20 هزار نفر از نیروی نظامی روس که در این جزیره حضور دارند در انتخابات دخالت کرده باشند.

از لحاظ نرم بین المللی این رفراندوم قابل پذیرش نیست. با وجود پاسخ مثبت اکثریت شرکت کنندگان در این رفراندوم، اساس این انتخابات غیرقانونی بود. به همین سبب است که بحران اوکراین ادامه خواد داشت و با رفراندوم موضوع حل نخواهد شد. اقدام روسیه در اعزام 20 هزار نیروی نظامی بدون یونیفرم به اوکراین و اشغال نظامی غیرقانونی شبه جزیره کریمه و لشکرکشی، نقض حاکمیت ملی اوراین است که روسیه این حاکمیت و تمامیت ارضی آن را پیشتر تضمین کرده و بدان متعهد بوده است. 

اگر روسیه روی اینکه برکناری یاکونویچ غیر قانونی است پافشاری می کرد یا اگر یک سازشی بین امریکا، روسیه و اتحادیه اروپا در مورد اوکراین و انتخابات آزاد برگزار شده بود؛ راه حل بهتری برای پایان بحران اوکراین بود. ولی اگر این اقدام روسیه در روابط بین الملل تبدیل به رویه شود، برای کشورهای دیگر خطر ایجاد می کند. تبدیل شدن به یک رویه سیاسی از طرف قدرت های بزگ خطرناک است. مثلا چین می تواند با بهر گیری از آن تایوان را اشغال و آن را ضمیمه خاک خود کند. در این صورت ایران هم می توان بحرین را اشغال و آن را به خاک خود ضمیمه کند. آیا ایران هم می تواند هرات را باز پس بگیرد؟ قفقاز را چطور؟ یا سایر کشور که ادعای حاکمیت دارند از این طریق عمل کنند. روسیه از قدرت نظامی خود و بحران در همسایگی سوء استفاده کرده است و این کار باید محکوم شود. 

در روابط بین الملل هرگونه دخالت نظامی برای کمکهای بشر دوستانه یا جلوگیری از کشتر و نسل کشی، و تامین نظم باید در چارچوب نظام نامه سازمان ملل و با مجوز شورای امنیت سازمان ملل انجام گیرد. روسیه که در دوره اشغال افغانستان و عراق به علت ناتوانی در ایفای نقش یک دولت قدرمند، ناتوان بود، اکنون با روی کار آمدن دوباره آقای پوتین، می خواهد به عنوان یک ابرقدرت به ایفای نقش بپردازد، در حالی که فاقد ویژگی های یک ابرقدرت است. با توجه به این واقعیت، روسیه با مخالفت با جهان تک قطبی، اکنون که نمی تواند هم چون دوره جنگ سرد یک قطب از دو قطب قدرت باشد، کوشش می کند جهان را بسوی شکل گیری جهان چند قطبی با منظومه هایی از قدرت باشد و خود یک منظومه را تشکیل و رهبری کند. دخالت نظامی کشوری در یک کشور دیگر به هیچ عنوان قابل قبول نیست مگر اینکه آن کشور خود درخواست کند که این نیز خود مسائل بسیار پیچیده حقوقی دارد که باید آنها رعایت شود. بعد از اینکه آقای یاکونویچ برکنار شد و از سمت خود کنار گذاشته شد، به روسیه گریخت و در آنجا اعلام کرد که از نیروهای نظامی روسیه درخواست کمک کرد. این اقدام وجاهت قانونی ندارد. در داخل روسیه نیز برخی جریانهای مستقل سیاسی با اقدام نظامی در اوکراین مخالفت کرده اند.

روسیه بهای سنگینی را خواهد پرداخت. طبیعی است که تحریم های علیه روسیه آغاز شده است. اخیرا اتحادیه اروپا تصمیم گرفت تا علیه روسیه تحریم را اعمال کند. باید فراموش نکنیم که روسیه صادر کننده انرژی و مواد خام صنعتی و کشاورزی به اروپا و بقیه نقاط جهان است. از این منظر روسیه طرف اصلی تجاری اتحادیه اروپا است و اگر اتحادیه اروپا بخواهد تحریم های بیشتری را علیه روسیه اعمال کند روسیه در تنگنا قرار خواهد گرفت و این امر باعث کاهش ارزش روبل و درآمدهای ارزی روسیه خواهد شد. روسیه پول های زیادی را در بانک های اروپایی ذخیره کرده است و ممکن است بلوکه شود. تعداد زیادی از مقامات روسیه از جمله مقامات نزدیک به رئیس جمهور، برای سفر به اروپا تحریم شده اند.

از سویی دیگر لغو مذاکرات مربوط به تسهیل روادید بین اتحادیه اروپا و روسیه متوقف شد. در دوره ای که روسیه عضو گروه 7 شده و آن را تبدیل به گروه 8 کرد، در همان موقع  نخست وزیر و وزیر خارجه انگلستان گفته بودندکه روسیه یک کشور صنعتی نیست، با این وجود این عضویت امتیازی برای روسیه است که بتواند با جامعه جهانی هماهنگ شود. پس از سرمایه گذاری 50 میلیارد دلاری روسیه در سوچی(در ساحل دریای سیاه در روسیه) قرار بود که اجلاس آتی گروه 8 در سوچی برگزار شود، که در پی تحرمها و لغو عضویت روسیه در این گروه، اعضای گروه 7 کشور صنعتی جهان این نشست را بدون روسیه در منطقه ای دیگر برگزار خواهند کرد. 

روسیه کشوری صنعتی نیست و هر گاه که ناسازگاری کرد، امتیازات از این کشور گرفته می شود. روسیه برای به کرسی نشاندن ادعای خودش ابزار کمی را در اختیار دارد و زمان خواهد برد. بحران اوکراین فروکش نخواهد کرد و اوکراین با تنش هایی زیادتری مواجه خواهد شد. در اثر اشغال و الحاق شبه جزیره کریمه ممکن است محبوبیت آقای پوتین بالا رفته باشد اما هزینه این تحریم ها ممکن است محبوبیت پوتین را در آینده ای نزدیک که تحریمها بر روی اقتصاد روسیه تاثیر منفی خواهند داشت،کاهش یابد. از هم اکنون کاهش نرخ برابری روبل در برابر ارزهای قوی آشکار شده است. جامعه جهانی نیز بازتابی منفی نسبت به این اقدام روسیه نشان داده است.

دیدار باراک اوباما از عربستان سعودی در 10 فروردین می تواند هشداری باشد برای روسیه. روسیه اکنون بزرگترین صادر کننده نفت جهان خارج از سازمان اوپک است. عربستان به سبب رعایت سهمیه اوپک، نتوانسته است از ظرفیت خالی خود بهره گیرد. عراق و لیبی نیز وارد چرخه صادرات شده اند. آقای اوباما مقامات عربستان را راضی کرده است تا با افزایش صادرات خود رقابت با روسیه را آغاز کنند که در نهایت کاهش قیمت نفت را به دنبال خواهد داشت. کاهش صادرات نفت روسیه(با تحریم اتحادیه اروپا) و جایگزینی آن با نفت عربستان، کاهش درآمدهای ارزی روسیه و بحران اقتصادی آن را به دنبال خواهد داشت. یاد آوری می شود که ذخایر اثبات شده نفت خام روسیه حدود 80 میلیارد بشکه است که در برابر عربستان که حدود بیش از 200 میلیارد بشکه است، قابل تامل است. در عین حال ایران با ذخایر اثبات شده بیش از 140 میلیارد بشکه، اهمیت بیشتری از روسیه دارد که در صورت ادامه روند کنونی مذاکرات هسته ای ایران و لغو برخی تحریمها، و افزایش تولید و صادرات ایران، روسیه در مخمصه درآمدهای ارزی گرفتار خواهد شد. هر چند ذخایر ارزی فراوان آن کفاف نیازهای آتی این کشور را نخواهد داد. افزایش هزینه نظامی روسیه در عملیات کریمه در کنار صرف 50 میلیارد دلار در برگزاری المپیک زمستانی سوچی، بر بحران اقتصادی روسیه تاثیر منفی و ادامه داری خواهند داشت.  

اکنون فصل بهار است و مصرف انرژی کم می شود. فرض کنیم اگر روسیه بخواهد که صدور گاز را به اروپا قطع کند چه اتفاقی می افتد؟ روسیه درآمد ارزی نخواهد داشت و احتمال بلوکه شدن اموال روسیه نیز وجود دارد. بنابراین روسیه بیشتر ضرر خواهد کرد. هر چند برخی کشورهای اروپای غربی که تا حدود 30-40 درصد گاز طبیعی خود را از روسیه وارد می کنند، جایگزین کوتاه مدتی برای تامین واردات گاز طبیعی ندارند، روسیه نمی تواند صدور گاز را به آنها قطع کند زیرا خود بیشتر از کشورهای وارد کننده، به ارزهای ناشی از صادرات گاز نیازمند است. از طرفی ظرفیت صادرات گاز این کشور به آسیا هم محدود است و ژاپن هم به جرگه تحریم کنندگان رو.سیه پیوسته است. در آسیا چین به عنوان مصرف کننده عمده هم حضور دارد که گاز وارداتی خود خود را بیشتر از آسیای مرکزی تامین می کند. درآمدهای روسیه به در امدهای نفتی متکی است. در صورتی که نفت خاورمیانه می تواند جایگزین مناسبی برای روسیه در تحریم نفتی باشد، ابزار روسیه برای اعمال نفوذ کمتر خواهد شد. وقتی روسیه تحریم شود بیشتر به خودش تا به اتحادیه اروپا ضرر می خورد.

 در شریط کنونی دوباره باید خط لوله انتقال گاز ناباکو مطرح شود، چون این بار تنها روسیه نیست که این مشکل را به وجود می آورد. در منشور امنیت انرژی اروپا، کشورهای خاورمیانه (در همان چارچوب ناباکو) یعنی ایران، عراق و قطر که به عنوان اعضای عمده تامین کننده گاز صادراتی به اروپا در نظر گرفته شده بودند، می توانند فعال شوند و اروپا یقینا به همین ابتکار پی ببرد. با توجه به مذاکرات رو به پیشرفت ایران در گروه 1+5 به نظر می رسد که اروپا در این زمینه برای امنیت انرژی خود به ایران توجه داشته باشد.  ایران در صورت سرمایه گذاری خارجی توانایی تامین گاز مطمئن و دراز مدت را برای اروپا داراست، به شرطی که با عکس العمل خشن روسیه مواجه نشود. ایران بارها گفته است که به دنبال سلاح هسته ای نیست به دلیل اینکه در اسلام کشتار جمعی منع شده است. بنابراین ایران می تواند اطمینان بدهد اگر سرمایه گذاران روی گاز ایران سرمایه گذاری کنند؛ گاز اروپا را تامین نماید. ذخایر گاز اثبات شده ایران به اندازه نصف روسیه است ولی نفت ایران دو برابر روسیه است به همین سبب ما باید از این فرصت استفاده کنیم. 

عمدتا بین 30 تا 40 درصد گاز وارداتی برخی از کشورهای اروپای غربی از روسیه تامین می شود. ایران می تواند در این عرصه وارد شود و اطمینان بدهد که به عنوان یک قدرت منطقه ای می تواند انرژی اروپا را تامین کند. اگرچه ایران با روسیه همکاری نزدیک دارد، اما در رفتارهای بین المللی استقلال دارد و همان طور که روسیه مانع صدور گاز ایران به گرجستان شد و تمام تاسیسات گازی ارمنستان را تصاحب کرده و اختیارات ارمنستان را از خطوط لوله انتقال سلب کرد، ایران هم باید به دنبال کسب منافع ملی خود به عنوان یک قدرت منطقه ای باید باشد که تمام پتانسیل هایش را دارد و اگر بخواهد می تواند وارد معادله شود و موضع گیری کند و این موضوعی است که از نظر تمام میهن دوستان ایرانی باید مطرح شود.

ایران باید بر اصل عدم دخالت در امور داخلی دیگران تاکید کند. همان طور که در تحولات داخلی خودمان اگر هر کشوری بخواهد دخالت کند جلوی آن کشور می ایستیم، به همین ترتیب مسئله اوکراین نیز که مسئله داخلی است، نباید اعلام موضع کنیم. این مردم اوکراین هستند که باید انتخاب کنند.

اما در مقابل تجاوزات غیر قانونی همانطور که تروریزم را محکوم می کنیم، در مسئله اوکراین نیز باید اشغال غیرقانونی بخشی از یک کشور مستقل(اوکراین) محکوم شود. ما تجاوز امریکا به عراق و افغانستان را محکوم کردیم. ما کشوری دارای سیاست خارجی مستقل هستیم. طبیعی است که با باید با نرم های بین المللی برخورد کنیم. گفته می شود تجاوز به سایر کشورها محکوم است. ما با روسیه روابط داریم اما ما به دنبال تامین و تایید منافع روسیه نیستیم، بلکه به دنبال منافع ملی خودمان در چارچوب حقوق بین اللمل هستیم. هر کجا حقوق مردم یک کشور تضییع شود، باید به آن واکنش نشان داده شود.