انتخاب سخت شیخ تمیم بین ایران و عربستان

شورای همکاری خلیج (فارس) متشکل از شش کشور حاشیه جنوبی خلیج فارس در سال‌های آغازین جنگ تحمیلی ایران و عراق تشکیل شد و در همه سال‌های جنگ بیشتر از عراق ‌طرفداری و همواره از ادعاهای امارات علیه ایران حمایت کرد، ولی اکنون با شدت گرفتن اختلافات بین شش کشور عضو آن، بحث در مورد احتمال انحلال آن، موضوعی است که نشریه آمریکایی فارین افرز به آن پرداخته است.

به گزارش «تابناک» ‌به نقل از فراین افرز، ‌چهارشنبه پنجم ماه مارس، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین اعلام کردند که به دلیل نقض یکی از تعهدات منشور شورای همکاری مبنی بر ‌دخالت نکردن در امور داخلی دیگر اعضا، سفرای خود را از قطر فراخوانده‌اند؛ این اقدام که در تاریخ شورا بی‌سابقه است، احتمال تغییر در شورا و نیز موازنه قدرت در منطقه خلیج فارس را زیاد کرده است.

بنا بر این گزارش، مدت‌ها بود که اختلافات میان اعضا در حال تشدید ‌و همه منتظر زمانی برای انفجار آن بودند. در ماه دسامبر، عربستان سعودی و امارات تا آستانه برخورد با قطر بر سر حمایت این کشور از تروریسم در سوریه! و دیگر کشور‌ها رفتند، ولی در آخرین لحظات عربستانی‌ها برای حفظ شأن میزبانان کویتی خود از این کار خودداری کردند. آن‌ها ترجیح دادند در خلوت به قطری‌ها هشداری جدی دهند.

چند هفته پیش از آن، عربستانی‌ها در جریان دیدار‌ با شیخ تمیم، امیر جدید قطر در ریاض که به وسیله امیر کویت برنامه‌ریزی شده بود، شیخ جوان قطری را گیر آوردند و از وی خواستند که سیاست خارجی خود را به ویژه در موضوع حمایت از القاعده در سوریه به طور جدی تغییر دهد. گزارش‌ها حاکی از این است که شیخ تمیم برای بر‌آورده کردن این درخواست، از عربستانی‌ها ‌مهلت خواسته است.

تمیم دخالت کشورش در سوریه را کاهش داد، ولی با توجه به باختن بازی در سوریه، تصمیم گرفت که حمایت خود از اخوان‌المسلمین و گروه‌های وابسته به آن در منطقه و از جمله حماس را افزایش دهد. وی همچنین تصمیم گرفت، روابط خود با ترکیه و ایران را بهبود بخشد، از جنبش حوثی‌ها در یمن حمایت ‌و بهبود روابط با حزب‌الله لبنان را امتحان کند. این کار خرد کردن اعصاب عربستانی‌ها به معنی واقعی کلمه و به صدا در آمدن زنگ هشدار برای آن‌ها بود.

به همین سبب است که متهم شدن قطر و احضار سفرای سه کشور از آن چندان عجیب نیست؛ اما این حوادث چه تأثیری بر آینده قطر دارد. شیخ تمیم دو گزینه دارد که هیچ کدام گزینه آسانی نیست. وی می‌تواند درخواست‌های عربستان را برآورده سازد‌ که این با مخالفت شدید مقامات قدیمی دولت قطر و از جمله پدر وی روبه‌رو خواهد شد. گزینه دیگر آنکه به دوستان قدیمی پدرش گرایش یابد و یک بار ‌برای همیشه خود را از عربستان و شورای همکاری رهایی دهد.

تمیم نمی‌تواند از گزینه اول جان سالم به در برد، زیرا رویارویی با پدر و نیز با نخست وزیر پرنفود سابق یعنی حمد بن جاسم آل ثانی کار آسانی نیست. گزینه دوم نیز آسان نیست. این سناریو به نحو شدیدی وی را به متحد ایران تبدیل خواهد کرد و باعث خواهد شد که قطر از نظر اقتصادی و سیاسی به عمان نیز که روابط خوبی با ایران دارد، نزدیک شود. این کار البته بی‌هزینه نخواهد بود. عمان اکنون به دلیل همراهی نکردن با دیگر اعضای شورای همکاری علیه ایران، با بازیگر نامطلوب در آن تبدیل شده ‌و اگر قطر نیز به عمان بپیوندد، آن‌گاه راه دیگری برای شورای همکاری رقم خواهد خورد.

دوستانه‌تر شدن قطر با ایران، نشانه‌ای از مرگ شورای همکاری و شکل‌گیری مناسبات جدید در منطقه خواهد بود. این امر، طرح‌های آمریکا در منطقه خاورمیانه را نیز دچار پیچیدگی‌های بیشتری ‌خواهد کرد. مدت‌ها بود که امارات به دنبال همکاری بیشتر اعضا در موضوعات امنیتی بود و با توجه به تغییرات جدید و این طلاق احتمالی، هدف اماراتی‌ها غیرواقع‌بینانه‌تر خواهد بود. نگرانی آمریکا از ناتوانی متحدانش در همکاری باعث تردید این کشور در خارج کردن جای پاهای سیاسی و نظامی خود در منطقه خواهد شد.

اختلافات قطر با عربستان و امارات می‌تواند مدیریت روابط با این سه کشور را برای آمریکا نیز سخت کند. شاید بخش‌هایی از وزارت خزانه‌داری و وزارت خارجه آمریکا به بهانه نقش قطر در تأمین مالی تروریسم آماده برخورد با آن باشند، پنتاگون به دلیل اهمیت پایگاه هوایی العدید به قطری‌ها نیاز دارد.

در روزهای آینده، خروج سفرا از قطر احتمالا باعث تشدید مشورت‌های اعضای شورای همکاری برای رسیدن به راهکاری سیاسی خواهد شد. ممکن است که این مشورت‌ها به یک راه حل برسد، ولی نمی‌توان انکار کرد که دوره جدیدی آغاز شده‌ که عربستانی‌ها هر چقدر هم که تلاش کنند، نمی‌توانند دیگران را با خود هماهنگ سازند.