هرمزگان سومين توليد کننده خرما در کشور
خرما از میوه های مهم مناطق گرمسیری است که در این فصل از سال ارقام مختلف آن به فراوانی در بازار یافت می شود . هرمزگان به لحاظ کشت نخیلات رتبه دوم و تولید محصول رتبه سوم کشوری پس از استان های کرمان و بوشهر دارد .
هرمزگان سومین تولید کننده خرما در کشور یک میلیون تن خرما سالانه در کشور از 224 هزار هکتار نخلستان برداشت می شود و 104 هزار تن آن به ارزش 139 میلیون دلار صادر می شود .
با شروع شدن فصل گرما و به اصطلاح جنوبی ها خرماپزان در جنوب کشور ، برداشت خرما از نخلستان ها آغاز می شود . خرما از میوه های مهم مناطق گرمسیری است که در این فصل از سال ارقام مختلف آن به فراوانی در بازار یافت می شود . هرمزگان به لحاظ کشت نخیلات رتبه دوم و تولید محصول رتبه سوم کشوری پس از استان های کرمان و بوشهر دارد .
این استان از جمله استان های کشور است که پنج ماه از سال را به برداشت انواع خرما سپری می کند . برداشت خرما در هرمزگان از تیر ماه با خرمای آل مهتری میناب آغاز شده است و آبان با پیارم حاجی آباد به پایان می رسد . آقای صالحی رئیس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید : کشت نخلستان های هرمزگان 33 هزار هکتار است که سالانه حدود 140 هزار تن خرما از این نخلستانها برداشت می شود . بیشترین کشت خرما با 11 هزار و 140 هکتار به شهرستان میناب اختصاص دارد . آقای حسینی مدیر باغبانی و نخیلات هرمزگان پیش بینی می کند تا آبان امسال ،148 هزار تن خرما برداشت شود . از آغاز فصل برداشت خرما تاکنون 75 هزار تن محصول از نخلستان های هرمزگان برداشت شده است که 5 هزار تن نسبت به پارسال افزایش دارد . پارسال 143 هزارتن خرما در هرمزگان برداشت شد . وی می افزاید : توسعه ، اصلاح و نوسازی باغ ها در هزار و 7 هکتار ، هرس کردن و مبارزه با آفات از مهمترین دلایل افزایش تولید خرما در سال جاری است . آقای محمد دیرباز مدیر صنایع کشاورزی جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید : در کشور بیش از 100 رقم خرما وجود دارد که 80 رقم آن در بازار هرمزگان یافت می شود . مضافتی ، خنیزی ، شاهانی ، پیارم ، خاصویی ، کریته ، مردا سنگ ، زرک و کلک سرخ از ارقام مرغوب خرما در هرمزگان است . ارزش غذایی خرما بیشتر از قند است و مانند قند کالری اضافه به بدن نمی رساند . آقای علیزاده کارشناس تغذیه و رژیم درمانی می گوید : هر 100 گرم خرما 125 کالری انرژی و هر 100 گرم قند 400 کالری انرژی تولید می کند .
هرمزگانی ها از خرما رنگینک ، حلوا و شیرینی درست می کنند ؛ مردم این منطقه به همراه مصرف آبزیان از خرما استفاده می کنند زیرا غذاهای آبزیان سرد و طبع خرما گرم است . خرما به علت داشتن انواع مواد معدنی ، قند ، ویتامین های آ ، بی، سی ، ای و اسید آمینه از مغذی ترین مواد غذایی است که در بازسازی عضلات بدن و بهبود ناراحتی های سیستم گوارشی موثر است و به علت داشتن پتاسیم زیاد فشار خون را کنترل می کند . این میوه با داشتن آنتی اکسیدان ، سیستم ایمنی بدن را افزایش می دهد و از بروز سرطان جلوگیری می کند . نجمه محمدی بانوی 56 ساله بندرعباسی می گوید : در همه فصل سال خرما سر سفره مان هست و مانند یک چاشنی همراه غذا مصرف می کنیم . سرانه مصرف خرما در هرمزگان 14کیلو گرم در سال است که 4 کیلوگرم بیشتر از متوسط سرانه کشور است . آقای می افزاید : هر فرد باید روزانه حداقل سه عدد خرما معادل یک واحد میوه در برنامه روزانه خود بگنجاند . هر واحد میوه بطور متوسط معادل 100 تا 150 گرم است . از خرما فرآورده هایی مانند عسل ، قند ، شیره و چیبس تهیه می شود . از سوی دیگر خرمای هرمزگان ارزش صادراتی هم دارد . رئیس انجمن خرمای هرمزگان می گوید : 10 نوع خرمای هرمزگان صادراتی است . آقای پور حیدری می افزاید : امسال هزار و 200 تن خرما به ارزش 4 میلیون دلار از هرمزگان صادر می شود که 33 درصد بیشتر از پارسال است . این خرماها به کشورهای اروپایی ، آسیای مرکزی ، هندوستان ، چین و روسیه صادر می شود . پارسال 900 تن خرما از هرمزگان به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر شد که 2 میلیون و 870 هزار دلار ارز آوری داشت . از 500 تن خرمای صادراتی پارسال هرمزگان ، پیارم مهمترین گونه صادراتی و بقیه از ارقام مرغوب خرمای مضافتی ، کریته ، خاصویی و مردا سنگ بود . سالانه 10 هزار تن خرمای پیارم از 4 هزار و 300 هکتار نخلستان های حاجی آباد برداشت می شود .
ارزش هر کیلو خرمای پیارم در فصل برداشت 4 هزار و پانصد تومان و در بازارهای جهانی 18 دلار است . خرمای پیارم به علت خشک بودن دارای قابلیت نگهداری طولانی مدت است . اما این میوه پرطرفدار گرمسیری با مشکلاتی هم مواجه است . مدیر صنایع کشاورزی جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید : بسته بندی خرما بصورت سنتی مهمترین مشکل در زمینه صادرات خرمای استان است . آقای دیرباز می افزاید : هزینه زیاد و به صرفه نبودن بسته بندی پیشرفته ، وجود ارقام صنعتی و ترشیدگی سریع برخی ارقام و تقاضای زیاد خرید خرما در کشور از موانع پیش روی صادرات خرماست . رئیس انجمن خرمای هرمزگان هم نبود بازاریابی مناسب ،کمبود کارخانه های فرآوری و بسته بندی ، نبود کانتینر سردخانه دار برای حمل و نقل به موقع خرما و افت کیفیت در برداشت سنتی را از مهمترین مشکلات صادرات خرما اعلام می کند . آقای پورحیدری می افزاید : کارخانه فرآوری خرما در مجتمع بندری شهید رجایی بندرعباس با ظرفیت 40 هزار تن و سرمایه گذاری 11 میلیارد تومانی بخش خصوصی در دست ساخت است که تا سال آینده به بهره برداری می رسد . با بهره داری از این کارخانه برای 80 نفر بطور مستقیم شغل ایجاد می شود . اما موضوع خرمای نامرغوب در استان هرمزگان قابل تامل است . آقای صالحی رئیس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید : کشت خرمای نامرغوب استان اکنون 12هزار هکتار است که 40 درصد از خرمای تولیدی هرمزگان را تشکیل می دهد . خرمای نامرغوب خرمایی است که از نظر ظاهری ، طعم و ماندگاری از کیفیت مناسبی برخوردار نیست و سریع ، ترش و خراب می شود . اما رئیس انجمن خرمای هرمزگان می گوید : خرمایی که ذاتا نامرغوب باشد در استان وجود ندارد .
آقای پورحیدری می افزاید : هرنوع خرما بر اساس آب ، خاک و محیط کشت با دیگری تفاوت دارد . وی همسان نبودن نخلستان ها و همجواری نخیلات در یک مکان با درختان مرکبات و نبود صنایع تبدیلی ، بسته بندی و سردخانه کافی را از عوامل دیگر تاثیر گذار بر کیفیت خرما می داند . در هرمزگان 22 کارخانه بسته بندی و صنایع تبدیلی با ظرفیت 40 هزار تن وجود داردکه با توجه به ظرفیت فرآوری 100هزارتن در استان ، سرمایه گذاری در این بخش ضروری است . حمدالله زاهدی باغدار مینابی می گوید : به علت گرمای هوا محصول را باید سریع به بازار انتقال دهیم تا قبل از ترش شدن به فروش برسد . رحیم صادقی باغدار دیگر می گوید : در فصل برداشت کارگر ماهر کم پیدا می شود و اگر در برداشت محصول رسیده کوتاهی کنیم ضرر می کنیم . رئیس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید : بیش از 30 درصد نخلستان های هرمزگان فرسوده است .
آقای صالحی می افزاید : عملکرد ارقام نامرغوب و پیر و فرسوده در هر هکتار از نصف متوسط عملکرد کمتر است و یا هیچ بازدهی ندارد . متوسط عملکرد در هر هکتار 4 و نیم تن است . وی اضافه می کند : با جایگزینی ارقام مرغوب در نخلستانهای استان در سال های 84 و85 بیش از 600 تن رقم برهی به تولیدات خرمای استان هرمزگان افزوده شد . آقای صالحی می گوید : یکی از مصوبه های دور سوم سفر هیئت دولت به استان ،اختصاص اعتبار به طرح حذف و جایگزینی نخیلات غیر مرغوب و فرسوده است که سازمان جهاد کشاورزی پیگیر این مصوبه برای اختصاص اعتبار است . درطرح در حال اجرای جایگزینی ارقام خرمای مرغوب ، کشت بافت در نخلستان های غیر بازده هرمزگان با استفاده از سلولهای مریسمی گیاه و تکثیر انبوه آن در آزمایشگاه ، به ارقام مرغوب و سالم خرما تبدیل می شود .
در روش سنتی برای تکثیر از نهال پاجوش استفاده می شود که بیشتر نخل های تولیدی این روش غیر مرغوبند . رئیس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید: تاکنون طرح جایگزینی ارقام خرمای مرغوب در هزار و 658 هکتار از نخلستانهای هرمزگان اجرا شده است که هزار و 7 هکتارآن به سال گذشته اختصاص دارد . آقای صالحی می افزاید : در اجرای این طرح که از سال 84 آغاز شده است ، ارقام مرغوب خرما جایگزین نخل های پیر و فرسوده می شود . زمان ثمردهی ارقام جایگزین شده در طرح کشت بافت پس از پنج سال و عملکرد آن 7 و نیم تن در هر هکتار است . مدیر امور صنایع کوچک شهرک های صنعتی هرمزگان هم از آغاز طرح خوشه صنعتی خرما با هدف توسعه کشت و افزایش کیفیت خرما در این استان خبر می دهد . خوشه صنعتی تجمعی از بنگاه های کسب و کار است که در یک گرایش صنعتی مشترک و در یک مکان جغرافیایی فعالیت می کنند و از فرصت های یکسان برای توسعه برخوردارند . آقای مهاجری می افزاید : در این طرح مشکلات و چالشهای صنعت خرما از زمان کشت ، بسته بندی ، تولید و بازاریابی در 2 سال و نیم بررسی و راه حل ارائه می شود . در اجرای این طرح نتایج طرح و مشکلات در کمیته راهبردی مطرح و با همکاری سازمانهای مربوط از جمله جهاد کشاورزی ، بازرگانی ، صنایع و معادن ، شهرک های صنعتی و استانداری هرمزگان برای رفع آن تلاش می شود . طرح مدل توسعه خوشه ای یکی از مدلهای توسعه صنعتی است که سازمان صنعتی ملل متحد (سازمان یونیدو) در کشورهای مختلف اجرا می کند .
سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان هم برای تولید محصول سالم خرما به نخل داران گواهی محصول سالم می دهد . محصول سالم محصولی است که سموم استفاده شده آن در حد استاندارد باشد. آقای ترابی زاده سرپرست مدیریت حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید: با ترویج تولید محصول سالم کشاورزی و بکارگیری حد مجاز سموم و کودهای شیمیایی ضمن حفظ سلامت مصرف کنندگان ، محیط زیست از آسیب های جدی حفظ می شود .
با توجه به نقش خرما در تغذیه و درآمد مردم هرمزگان ، تولید و فروش این محصول به حمایت بیشتر نیازمند است تا خرمایی با کیفیت تر برای مصرف و صادرات تولید شود .
با شروع شدن فصل گرما و به اصطلاح جنوبی ها خرماپزان در جنوب کشور ، برداشت خرما از نخلستان ها آغاز می شود . خرما از میوه های مهم مناطق گرمسیری است که در این فصل از سال ارقام مختلف آن به فراوانی در بازار یافت می شود . هرمزگان به لحاظ کشت نخیلات رتبه دوم و تولید محصول رتبه سوم کشوری پس از استان های کرمان و بوشهر دارد .
این استان از جمله استان های کشور است که پنج ماه از سال را به برداشت انواع خرما سپری می کند . برداشت خرما در هرمزگان از تیر ماه با خرمای آل مهتری میناب آغاز شده است و آبان با پیارم حاجی آباد به پایان می رسد . آقای صالحی رئیس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید : کشت نخلستان های هرمزگان 33 هزار هکتار است که سالانه حدود 140 هزار تن خرما از این نخلستانها برداشت می شود . بیشترین کشت خرما با 11 هزار و 140 هکتار به شهرستان میناب اختصاص دارد . آقای حسینی مدیر باغبانی و نخیلات هرمزگان پیش بینی می کند تا آبان امسال ،148 هزار تن خرما برداشت شود . از آغاز فصل برداشت خرما تاکنون 75 هزار تن محصول از نخلستان های هرمزگان برداشت شده است که 5 هزار تن نسبت به پارسال افزایش دارد . پارسال 143 هزارتن خرما در هرمزگان برداشت شد . وی می افزاید : توسعه ، اصلاح و نوسازی باغ ها در هزار و 7 هکتار ، هرس کردن و مبارزه با آفات از مهمترین دلایل افزایش تولید خرما در سال جاری است . آقای محمد دیرباز مدیر صنایع کشاورزی جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید : در کشور بیش از 100 رقم خرما وجود دارد که 80 رقم آن در بازار هرمزگان یافت می شود . مضافتی ، خنیزی ، شاهانی ، پیارم ، خاصویی ، کریته ، مردا سنگ ، زرک و کلک سرخ از ارقام مرغوب خرما در هرمزگان است . ارزش غذایی خرما بیشتر از قند است و مانند قند کالری اضافه به بدن نمی رساند . آقای علیزاده کارشناس تغذیه و رژیم درمانی می گوید : هر 100 گرم خرما 125 کالری انرژی و هر 100 گرم قند 400 کالری انرژی تولید می کند .
هرمزگانی ها از خرما رنگینک ، حلوا و شیرینی درست می کنند ؛ مردم این منطقه به همراه مصرف آبزیان از خرما استفاده می کنند زیرا غذاهای آبزیان سرد و طبع خرما گرم است . خرما به علت داشتن انواع مواد معدنی ، قند ، ویتامین های آ ، بی، سی ، ای و اسید آمینه از مغذی ترین مواد غذایی است که در بازسازی عضلات بدن و بهبود ناراحتی های سیستم گوارشی موثر است و به علت داشتن پتاسیم زیاد فشار خون را کنترل می کند . این میوه با داشتن آنتی اکسیدان ، سیستم ایمنی بدن را افزایش می دهد و از بروز سرطان جلوگیری می کند . نجمه محمدی بانوی 56 ساله بندرعباسی می گوید : در همه فصل سال خرما سر سفره مان هست و مانند یک چاشنی همراه غذا مصرف می کنیم . سرانه مصرف خرما در هرمزگان 14کیلو گرم در سال است که 4 کیلوگرم بیشتر از متوسط سرانه کشور است . آقای می افزاید : هر فرد باید روزانه حداقل سه عدد خرما معادل یک واحد میوه در برنامه روزانه خود بگنجاند . هر واحد میوه بطور متوسط معادل 100 تا 150 گرم است . از خرما فرآورده هایی مانند عسل ، قند ، شیره و چیبس تهیه می شود . از سوی دیگر خرمای هرمزگان ارزش صادراتی هم دارد . رئیس انجمن خرمای هرمزگان می گوید : 10 نوع خرمای هرمزگان صادراتی است . آقای پور حیدری می افزاید : امسال هزار و 200 تن خرما به ارزش 4 میلیون دلار از هرمزگان صادر می شود که 33 درصد بیشتر از پارسال است . این خرماها به کشورهای اروپایی ، آسیای مرکزی ، هندوستان ، چین و روسیه صادر می شود . پارسال 900 تن خرما از هرمزگان به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر شد که 2 میلیون و 870 هزار دلار ارز آوری داشت . از 500 تن خرمای صادراتی پارسال هرمزگان ، پیارم مهمترین گونه صادراتی و بقیه از ارقام مرغوب خرمای مضافتی ، کریته ، خاصویی و مردا سنگ بود . سالانه 10 هزار تن خرمای پیارم از 4 هزار و 300 هکتار نخلستان های حاجی آباد برداشت می شود .
ارزش هر کیلو خرمای پیارم در فصل برداشت 4 هزار و پانصد تومان و در بازارهای جهانی 18 دلار است . خرمای پیارم به علت خشک بودن دارای قابلیت نگهداری طولانی مدت است . اما این میوه پرطرفدار گرمسیری با مشکلاتی هم مواجه است . مدیر صنایع کشاورزی جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید : بسته بندی خرما بصورت سنتی مهمترین مشکل در زمینه صادرات خرمای استان است . آقای دیرباز می افزاید : هزینه زیاد و به صرفه نبودن بسته بندی پیشرفته ، وجود ارقام صنعتی و ترشیدگی سریع برخی ارقام و تقاضای زیاد خرید خرما در کشور از موانع پیش روی صادرات خرماست . رئیس انجمن خرمای هرمزگان هم نبود بازاریابی مناسب ،کمبود کارخانه های فرآوری و بسته بندی ، نبود کانتینر سردخانه دار برای حمل و نقل به موقع خرما و افت کیفیت در برداشت سنتی را از مهمترین مشکلات صادرات خرما اعلام می کند . آقای پورحیدری می افزاید : کارخانه فرآوری خرما در مجتمع بندری شهید رجایی بندرعباس با ظرفیت 40 هزار تن و سرمایه گذاری 11 میلیارد تومانی بخش خصوصی در دست ساخت است که تا سال آینده به بهره برداری می رسد . با بهره داری از این کارخانه برای 80 نفر بطور مستقیم شغل ایجاد می شود . اما موضوع خرمای نامرغوب در استان هرمزگان قابل تامل است . آقای صالحی رئیس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید : کشت خرمای نامرغوب استان اکنون 12هزار هکتار است که 40 درصد از خرمای تولیدی هرمزگان را تشکیل می دهد . خرمای نامرغوب خرمایی است که از نظر ظاهری ، طعم و ماندگاری از کیفیت مناسبی برخوردار نیست و سریع ، ترش و خراب می شود . اما رئیس انجمن خرمای هرمزگان می گوید : خرمایی که ذاتا نامرغوب باشد در استان وجود ندارد .
آقای پورحیدری می افزاید : هرنوع خرما بر اساس آب ، خاک و محیط کشت با دیگری تفاوت دارد . وی همسان نبودن نخلستان ها و همجواری نخیلات در یک مکان با درختان مرکبات و نبود صنایع تبدیلی ، بسته بندی و سردخانه کافی را از عوامل دیگر تاثیر گذار بر کیفیت خرما می داند . در هرمزگان 22 کارخانه بسته بندی و صنایع تبدیلی با ظرفیت 40 هزار تن وجود داردکه با توجه به ظرفیت فرآوری 100هزارتن در استان ، سرمایه گذاری در این بخش ضروری است . حمدالله زاهدی باغدار مینابی می گوید : به علت گرمای هوا محصول را باید سریع به بازار انتقال دهیم تا قبل از ترش شدن به فروش برسد . رحیم صادقی باغدار دیگر می گوید : در فصل برداشت کارگر ماهر کم پیدا می شود و اگر در برداشت محصول رسیده کوتاهی کنیم ضرر می کنیم . رئیس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید : بیش از 30 درصد نخلستان های هرمزگان فرسوده است .
آقای صالحی می افزاید : عملکرد ارقام نامرغوب و پیر و فرسوده در هر هکتار از نصف متوسط عملکرد کمتر است و یا هیچ بازدهی ندارد . متوسط عملکرد در هر هکتار 4 و نیم تن است . وی اضافه می کند : با جایگزینی ارقام مرغوب در نخلستانهای استان در سال های 84 و85 بیش از 600 تن رقم برهی به تولیدات خرمای استان هرمزگان افزوده شد . آقای صالحی می گوید : یکی از مصوبه های دور سوم سفر هیئت دولت به استان ،اختصاص اعتبار به طرح حذف و جایگزینی نخیلات غیر مرغوب و فرسوده است که سازمان جهاد کشاورزی پیگیر این مصوبه برای اختصاص اعتبار است . درطرح در حال اجرای جایگزینی ارقام خرمای مرغوب ، کشت بافت در نخلستان های غیر بازده هرمزگان با استفاده از سلولهای مریسمی گیاه و تکثیر انبوه آن در آزمایشگاه ، به ارقام مرغوب و سالم خرما تبدیل می شود .
در روش سنتی برای تکثیر از نهال پاجوش استفاده می شود که بیشتر نخل های تولیدی این روش غیر مرغوبند . رئیس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید: تاکنون طرح جایگزینی ارقام خرمای مرغوب در هزار و 658 هکتار از نخلستانهای هرمزگان اجرا شده است که هزار و 7 هکتارآن به سال گذشته اختصاص دارد . آقای صالحی می افزاید : در اجرای این طرح که از سال 84 آغاز شده است ، ارقام مرغوب خرما جایگزین نخل های پیر و فرسوده می شود . زمان ثمردهی ارقام جایگزین شده در طرح کشت بافت پس از پنج سال و عملکرد آن 7 و نیم تن در هر هکتار است . مدیر امور صنایع کوچک شهرک های صنعتی هرمزگان هم از آغاز طرح خوشه صنعتی خرما با هدف توسعه کشت و افزایش کیفیت خرما در این استان خبر می دهد . خوشه صنعتی تجمعی از بنگاه های کسب و کار است که در یک گرایش صنعتی مشترک و در یک مکان جغرافیایی فعالیت می کنند و از فرصت های یکسان برای توسعه برخوردارند . آقای مهاجری می افزاید : در این طرح مشکلات و چالشهای صنعت خرما از زمان کشت ، بسته بندی ، تولید و بازاریابی در 2 سال و نیم بررسی و راه حل ارائه می شود . در اجرای این طرح نتایج طرح و مشکلات در کمیته راهبردی مطرح و با همکاری سازمانهای مربوط از جمله جهاد کشاورزی ، بازرگانی ، صنایع و معادن ، شهرک های صنعتی و استانداری هرمزگان برای رفع آن تلاش می شود . طرح مدل توسعه خوشه ای یکی از مدلهای توسعه صنعتی است که سازمان صنعتی ملل متحد (سازمان یونیدو) در کشورهای مختلف اجرا می کند .
سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان هم برای تولید محصول سالم خرما به نخل داران گواهی محصول سالم می دهد . محصول سالم محصولی است که سموم استفاده شده آن در حد استاندارد باشد. آقای ترابی زاده سرپرست مدیریت حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید: با ترویج تولید محصول سالم کشاورزی و بکارگیری حد مجاز سموم و کودهای شیمیایی ضمن حفظ سلامت مصرف کنندگان ، محیط زیست از آسیب های جدی حفظ می شود .
با توجه به نقش خرما در تغذیه و درآمد مردم هرمزگان ، تولید و فروش این محصول به حمایت بیشتر نیازمند است تا خرمایی با کیفیت تر برای مصرف و صادرات تولید شود .
