درمان معتادان به شيشه، دشوار اما امكان‌پذير

همسرش را با 3 كودك قد و نيم‌قد رها كرده، يادش نمي‌آيد كه تنها دخترش امسال تازه به مدرسه مي‌رود يا كلاس اول را تمام كرده، تنها چيزي كه يادش مانده چوب حراج زدن به طلاهاي دخترش بوده كه همه را براي درآوردن خرج مواد فروخته است.

يادش نمي‌رود كه وقتي دو پسر قد و نيم قدش از سر و كولش بالا مي‌رفتند، به جاي بازي، آنها را از روي شانه پرت كرده و فرصت بازي كودكانه را از آنها گرفته است.

حسين وقتي جوان بوده كراك مصرف مي‌كرده، خودش مي‌گويد كه يك پايش مهماني‌هاي شبانه بوده و يك پاي ديگرش پارك و... .

به اجبار مادرش ازدواج كرده تا شايد طعم زندگي زناشويي و شنيدن كلمه بابا، پسرش را از مواد خلاص كند اما غافل از اين‌ كه يك خانواده قرباني اعتياد پسرش شده و حالا ديگر نوه‌هايش حتي از گفتن كلمه بابا هم فراري و دلزده شده‌اند.

حسين بعد از ازدواج هم كراك مصرف مي‌كرده، اما به اصرار و همراهي همسرش چندين بار ترك كرده، هر بار هم دست از پا درازتر برگشته و دل به كار نداده، يك بار هم بعد از ترك با وسوسه‌هاي يكي از دوستانش شيشه را تجربه كرده، حالا ديگر تمايلي هم به مصرف كراك ندارد، انگار ديگر طعم شيشه به مذاقش خوش آمده، هر چه بيشتر شيشه مي‌كشد، خانواده 4 نفره‌اش را در بيشتر در منجلاب فرو مي‌برد.

سونامي به نام شيشه

سونامي شيشه در راه است، ديگر تنها نگراني‌مان قاچاق و مواد مخدر كشور افغانستان نيست، خطر پشت گوش خودمان است، مواد صناعي، روانگردان و شيشه حتي در يك آشپزخانه و با كمترين امكانات آماده مي‌شود و جوانان و خانواده‌هايشان را گرفتار مي‌كند.

اگرچه اعلام مي‌شود كه ميزان مصرف غالب در كشور همچنان كراك يا ترياك است، اما مصرف اين نوع مواد رو به كاهش بوده و ميزان رشد مصرف شيشه در كشور رو به افزايش است.

قانون جديد مبارزه با مواد مخدر كه به تازگي ابلاغ شده و براساس اين قانون، تهيه و توزيع تا 30 گرم شيشه و مواد روانگردان مجازات حبس و بيش از 30 گرم مجازات اعدام دارد، اما همه معتاداني كه براي ترك اعتياد مراجعه كنند بيمار محسوب مي‌شوند و تحت پيگرد قانوني قرار نمي‌گيرند، اما به طور حتم، مطابق با قوانين موجود و تلنگر‌ بي‌شمار و متعدد مسوولان مرتبط، با معتاداني كه لجاجت مي‌ورزند و براي ترك اعتياد خود اقدامي نمي‌كنند برخورد قضايي و انتظامي مي‌شود.

با اين شرايط هنوز مشخص نيست از آمار رسمي يك‌ميليون و 200 هزار نفر معتاد قطعي و 600 هزار نفر معتاد تفنني در كشور، چه تعداد مواد مخدر صناعي و محرك و چه تعداد مواد مخدر سنتي مصرف مي‌كنند.

آمار و ارقام‌ فوق كه منبع اصلي تصميم‌گيري و بررسي وضعيت اعتياد در كشور شده همچنان محل مناقشه كارشناسان و مسوولان است چراكه آمارها قديمي شده و خطر اعتياد نيز روز به روز جدي‌تر و چهره ديگري به خود مي‌گيرد، شايد انتظار تصميم‌سازان، كارشناسان، انجمن‌ها و مسوولان براي رونمايي از (PSA) سال 89 چندان هم بي‌دليل و بي‌جا نباشد.

مسوولان ستاد مبارزه با مواد مخدر در گذشته و قبل از آن كه پروتكل درماني معتادان شيشه تهيه و اقدامات آزمايشي جهت درمان و ترك شيشه در كشور آغاز شود اعلام مي‌كردند كه هنوز روش درماني خاصي براي درمان شيشه در كشور وجود ندارد، اما در حال حاضر يك مركز ترك شيشه در حوالي روستاي وردآورد، در دامنه‌هاي جنوبي كوه‌هاي سر به فلك كشيده البرز عده‌اي نااميد را به زندگي بازمي‌گرداند و مركز ديگري نيز در شرق تهران براي حل اين معضل راه‌اندازي شده است.

براساس اين گزارش مصطفي محمد نجار وزير كشور و دبير كل ستاد مبارزه با مواد مخدر نيز از ابلاغ پروتكل درمان مخدرهاي صنعتي (شيشه) در آينده نزديك خبر داده است.

جايي براي دردهاي مشترك

مركز «ورديج» كپي برابر اصل اولين شيوه‌نامه درماني ماده محرك شيشه در كشور است كه در پيچ و خم كارهاي اداري و بررسي ستاد مبارزه با مواد مخدر، سازمان بهزيستي و وزارت بهداشت مانده است.

هم اكنون اين پروتكل درماني به وزارت بهداشت ارسال شده و اين وزارتخانه در حال انجام اصلاحاتي روي اين شيوه‌نامه است.تمام مسوولان منتظر نتايج اولين كمپ‌ درمان معتادان شيشه هستند، «مركز ورديج» برگرفته از نام يك روستا در كرج است و در چندين دوره 45 روزه، تعداد زيادي از معتادان به شيشه را ترك داده و كارنامه موفقي را براي خود ثبت كرده است.

17 تا 28 ساله‌ها، بيشترين مراجعان

اكثر مراجعه‌كنندگان به اين مركز‌ جوانان 17 تا 28 سال هستند كه در بدو ورود به اين كمپ ترك اعتياد به دليل قطع مصرف دچار احساس خواب آلودگي شديدي مي‌شوند، به طور‌ي‌كه پس از 4 تا 5 روز درگير حس خواب‌آلودگي شديد هستند و بعد از برطرف شدن نياز خواب در آنها، تصور مي‌كنند كه به طور كامل ترك كرده‌اند و پس از آن بهانه رفتن مي‌گيرند و حتي فكر فرار به سرشان مي‌زند.

گروه همتا در اين مركز نقش بسزايي دارند، اين گروه همان افرادي هستند كه طي 20 روز گذشته بهانه رفتن داشتند و حالشان وخيم بوده چراكه خودشان هم اثرات ماده مخدر شيشه را در رگ و خون خود حس كرده و در همين مركز ترك كرده‌اند، اين افراد حالا ديگر با تمام مراحل ترك آشنا هستند و به تازه‌واردها و افرادي كه روزي مثل خودشان بودند، دلگرمي مي‌دهند و آنها را براي ماندن و ترك مواد دلگرم مي‌كنند.

گروه همتا حتي به افرادي كه دلشان مي‌خواهد مركز را ترك كرده و حتي فرار كنند، فرصت خروج مي‌دهند و آنها را آزاد مي‌گذارند اما در نهايت معتاداني كه براي ترك مبارزه مي‌كنند، ماندن را به رفتن ترجيح مي‌دهند و با گروه همتا درد و دل مي‌كنند، گريه مي‌كنند، از فرزندانشان مي‌گويند، از پدر و مادر مي‌گويند كه چشم به راهشان است و حتي از نامزد يا همسرانشان مي‌گويند كه هنوز از وضعيت‌شان بي‌خبر هستند.

نكته: باغباني و پرورش گل و گياه، يكي از اقدامات رفتار درماني براي معتادان است به طوري كه حس مسووليت و تعهد به اين طريق در اين افراد احيا مي‌شود. هر فردي كه براي ترك مواد محرك مصمم است، با كاشتن يك نهال كوچك و مراقبت از آن،‌ حس مسووليت را در خود احيا و تقويت مي‌كند

در مركز «ورديج» معتادان به مواد محرك را در يك فضاي سرسبز و بدون استفاده از داروي شيميايي درمان مي‌كنند، استفاده از هر گونه دارو براي معتادان ممنوع است حتي سيگاري‌ها نيز اجازه ورود به اين كمپ را ندارند چراكه تابلوي ورود اين مركز اقامتي اين هشدار را مي‌دهد كه افراد نيكوتيني اجازه ورود ندارند.

محيط اين مركز مانند يك ده كوچك اوقات فراغتي براي معتادان به شيشه ندارد بلكه تمام اوقات تنهايي، بيكاري و فراغتشان با برنامه‌هاي از پيش تعيين شده درگير شده است.

پس از طي شدن دوران خواب‌آلودگي در معتادان، در هفته دوم و سوم برنامه مربوط به مداخلات رفتاري براي مراجعه‌كنندگان آغاز مي‌شود به طوري كه مسوولان كمپ سعي مي‌كند در باورها و نگرش‌هاي افراد معتاد اصلاحاتي ايجاد كنند.

بيكاري اينجا سم است

برنامه‌ريزي كمپ كه تا هفته دوم تا ششم ادامه دارد، بسيار ويژه است، معتادان نبايد بيكار بمانند، كلاس‌هاي ورزشي، معرق، سفال و... همزمان با مداخلات رفتاري آغاز مي‌شود، استفاده از حمام در اين مدت از سوي مسوولان كمپ توصيه مي‌شود.

معتاداني كه براي ترك آمده‌اند، قبل از آغاز برنامه‌هاي رفتاري با خودشان يك قرارداد مشروط مي‌بندند مبني بر اين كه براي شركت در برنامه‌ها كه مبناي محرك و پاسخ دارد، يك ژتون امتياز دريافت كرده و در پايان هفته با افزايش ژتون‌ها، برايشان پاداشي در نظر گرفته مي‌شود، اين قرارداد مشروط با امضاي بيمار و مدديار آغاز مي‌شود.

روش ابداعي ورديج (مسير بيداري) يك روش شش مرحله و مبتني بر ارتقاي كيفيت زندگي و رفع اضطراب بوده و طي برنامه‌هاي رفتار درماني عملياتي مي‌شود، سپس در بازي «كودك آزاد» شركت مي‌كنند به اين ترتيب كه بدون هراس از نقد، تحليل، توبيخ شدن و فارغ از مورد آزار قرار گرفتن، حس طبيعي خود را با حرف زدن تخليه مي‌كنند، اينجا معتادان در طي درمان، سرزنش نمي‌شوند.

مرحله بعد قدم گذاشتن معتادان به مرحله «مهرگان» است، وابستگان به مواد محرك با كلام اميدبخش، دوستان خود را نوازش مي‌كنند و با انتقال احساسات محبت‌‌آميز، شيوه بيان احساسات را تمرين مي‌كنند.

ضرورت به روز شدن شيوه‌هاي درمان

وابستگان به مواد محرك در اين مركز با خالق خود راز و نياز مي‌كنند و به طور ملموس به نسخه فارسي‌زبان دعاي عرفه دسترسي دارند و مسوولان كمپ اين دعا را ميانشان توزيع كرده‌اند، نيايش و دعا آن هم در خلوت و سكوت آخرين مرحله از برنامه‌هاي رفتار درماني است كه تاثير بسزايي بر نتايج درمان ايفا مي‌كند.باغباني و پرورش گل و گياه، يكي از اقدامات رفتار درماني براي معتادان است به طوري كه حس مسووليت و تعهد به اين طريق در اين افراد احيا مي‌شود. هر فردي كه براي ترك مواد محرك مصمم است، با كاشتن يك نهال كوچك و مراقبت از آن،‌ حس مسووليت را در خود احيا و تقويت مي‌كند.

رويا نوري، مسوول كمپ ورديج به جام‌جم مي‌گويد: كسب مهارت‌هاي جديد مثل كنترل خشم و برقراري رفتار مناسب، اعاده حسن انسجام و ساير مهارت‌ها از اهداف اصلي پروتكل است.

وي با بيان اين كه در اداره اين كمپ از معتادان پاك شده استفاده مي‌شود و شهريه نيز براي هر فرد 100 هزار تومان است ادامه مي‌دهد: محبت، وابستگي و عشق تنها فاكتورهايي هستند كه در درمان ابداعي جمعيت تولدي دوباره براي درمان افراد معتاد به مواد محرك تجويز مي‌شود، چراكه اگرچه اعلام مي‌شود كه مواد مخدري‌ها بايد رانده شوند، اما راندن معتادان به شيشه و ساير مواد محرك صناعي، تنها به پرخاشگري فرد منجر مي‌شود.

از آنجايي كه مركز ترك اعتياد شيشه در كشورمورد استقبال جوانان و خانواده‌هايشان قرار گرفته و اين مركز 4 برابر ظرفيت پذيرش، مراجعه‌كننده داشته است به همين دليل مركز ديگري در شرق تهران با نام «آهنگ» راه‌اندازي شده است.مركز دوم ترك اعتياد مواد صناعي شيوه‌نامه جديدي دارد، اين برنامه و شيوه‌نامه، نگاه پزشكي دارد و تمركز اصلي مركز روي مراقبت‌هاي پزشكي و روان‌پزشكي است، اما همچنان مانند مركز اول از دارو به عنوان درمان استفاده نمي‌شود.

اولين مركز ترك اعتياد شيشه كارنامه قابل قبولي داشته چراكه ميزان ماندگاري در درمان «مانايي» در ميان افراد ترك كرده 7 درصد افزايش داشته و مابقي پروسه ترك در فرد به حمايت‌هاي پس از درمان، پيگيري‌هاي پس از ترخيص، حل مشكل اشتغال، حمايت‌هاي خانواده و... نياز دارد.به گفته دست‌اندركاران پيش‌بيني مي‌شود كه نياز درمان كشور تا 3 سال آينده درمان غيردارويي باشد به همين دليل لازم است تا مدل‌هاي درماني متنوعي در كشور داشته باشيم و همچون ساير كشورهاي پيشرفته كه ده‌ها مدل درماني براي ترك اعتياد و مواد محرك دارند، مدل‌هاي درماني را گسترش دهيم همچنين بايد نوع درمان معتادان در مراكز و كمپ‌ها از حالت سنتي تغيير كند چراكه امروزه با وجود مواد محرك شيوه‌هاي درماني گذشته نمي‌تواند كمكي براي درمان معتادان باشد.

مي‌خواهيم تا زمان بيرون آمدن نتايج مركز «ورديج» در درمان معتادان به مواد صناعي و آخرين نتايج دومين مركز و آغاز فعاليت آن، همچنين ابلاغ پروتكل درماني مخدرهاي صنعتي، اميد وابستگان به مواد و خانواده‌هايشان براي رهايي از اعتياد را به نااميدي تبديل نكنيم.

هنوز اميد هست!

پدري كه چشم انتظار فرزندش بوده و مادري كه ديده‌اش به راه برگشت فرزندش گريان است، آنها اميدوار به ترك گل‌هاي زندگيشان هستند، ما هم اميدوار و منتظر مي‌مانيم.