از افزایش ۱۷۰ درصدی تا ثابت ماندن دستمزد برای چند سال متوالی! +نمودار‌های مقایسه‌ای
از افزایش ۱۷۰ درصدی تا ثابت ماندن دستمزد برای چند سال متوالی، نیم‌نگاهی به روند افزایش «حداقل دستمزد» در کشور، به نکات جالب توجهی منجر میشود.
به گزارش «تابناک»؛ در آستانه سال نو، بسیاری از مردم چشم انتظار تعیین حداقل حقوق و دستمزد سال آتی هستند؛ تصمیمی که هر ساله در این روزها گرفته میشود، مبنای بسیاری از تغییر قیمتها قرار می‌گیرد و مستقیم و غیرمستقیم بر امور مختلف در جامعه تاثیر می‌گذارد، تا جایی که برخی تاکید دارند یکی از عوامل زمینه‌ساز افزایش نرخ تورم در کشور، همین افزایش حقوق و دستمزد است.
نکته جالب توجه اما، افزایش اهمیت این مقوله در سال‌های اخیر و قرار گرفتن آن در کانون توجه عموم است تا جایی که گاه شاهد شدت گرفتن اختلافات در مذاکرات سه جانبه میان اعضای شورای عالی کار یعنی نمایندگان کارگران، نمایندگان کارفرمایان و دولت هستیم؛ اختلافاتی که در پایان سال ۱۳۹۸ به حدی اوج گرفت که برای نخستین بار تعیین حداقل مزد در آن سال به نتیجه نرسید و اواخر فروردین ماه سال ۱۳۹۹ بود که دستمزد کارگران برای آن سال تعیین و ابلاغ شد.
ماجرایی که بسیاری را به این باور رساند که باید شیوه تعیین حقوق و دستمزد قانون کار به شکل بنیادین تغییر کند و در نتیجه این نگاه است که امسال پیشنهاد رجوع به یک قانون معطل مانده؛ یعنی تعیین مزد منطقه‌ای توسط وزارت اقتصاد ارائه شد و بررسی آن در دستور کار کمیته‌های ویژه و بعد شورای عالی کار قرار گرفت؛ دستورکاری که در نهایت گفته شد به فرجام نرسیده و به آینده موکول شده است.
این در حالی است که از سال ۱۳۹۶، روند تعیین افزایش حقوق و دستمزد کارگران با یک تغییر مواجه شد که بر اساس آن، افزایش حقوق و دستمزد با دو نرخ متفاوت اعمال میشود؛ یک نرخ برای افزایش حقوق حداقلی که تنها شامل آن دسته از کارگران میشود که تازه وارد بازار کار می‌شوند و باید دستمزد دریافت کنند و نرخ دوم، شامل تمامی کارگران میشود که دست کم یک سال حقوق گرفته‌اند و در دسته «سایر سطوح دستمزدی» قرار می‌گیرند.
روندی که از آن سال به بعد ادامه یافته و بر اساس آن، میزان افزایش حقوق کارگران، متفاوت است؛ برای نمونه، اواخر سال گذشته (۱۴۰۱)، افزایش ۲۷ درصدی حقوق قانون کار برای حداقلی بگیران در سال ۱۴۰۲ تعیین و تصویب شد، در حالی که سایر سطوح دستمزدی (همه آن‌هایی که یک سال و بیشتر حقوق گرفته‌اند) مشمول افزایش ۲۱ درصدی شدند.
با یادآوری این نکات، بد نیست نگاهی به روند تعیین حداقل دستمزد در کشورمان در چند دهه اخیر بیندازیم و آمار و ارقامی را مرور کنیم که حاوی نکات جالبی است؛ مثل این که بیشترین میزان افزایش حقوق در سال ۱۳۵۸ اعمال به میزان شگفت آوری مصوب و اعمال شده است؛ افزایش ۱۷۰ درصدی به نسبت سال قبل که موجب شده حداقل مزد از ۶۳۰ تومان به هزار و ۷۰۱ تومان برسد!
اتفاقی که در زمان کوتاهی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در کشورمان رقم خورده و رکوردی را به ثبت رسانده که احتمالا در ابعاد جهانی کم نظیر و چه بسا بی همتا باشد؛ تصمیمی که البته در ادامه مسیر تا حد زیادی تعدیل شد چراکه در سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۳، چهار سال متوالی حداقل دستمزد کارگران هیچ گونه افزایشی نیافت و در مبلغ هزار و ۹۰۵ تومان ثابت ماند.
البته همان گونه که در نمودار پیداست، با کمی فاصله، در سال‌های ۱۳۶۵ و ۱۳۶۸ هم میزان افزایش حداقل حقوق قانون کار در کشورمان صفر درصد بود و مزد کارگران مشمول افزایش نشد؛ روندی که در سال ۱۳۷۰ و با پایان جنگ تحمیلی به شدت تغییر کرد و موجب شکل گیری دومین قله نمودار با افزایش حدود ۶۷ درصدی حقوق قانون کار در آن سال شد؛ قله‌ای که آن هم تا حد زیادی دست نیافتنی به نظر می‌رسد.
از این روی می‌گوییم افزایش ۶۷ درصدی هم دست نیافتنی و تکرار نشدنی است که می‌دانیم بیشترین افزایش حقوق اعمال شده در یک دهه اخیر، آن هم بعد از پشت سر گذاشتن تورم‌های سنگین، افزایشی است که دولت سیزدهم در سال نخست فعالیتش اعمال کرد و میزان آن ۵۷.۴ درصد بود که در سال ۱۴۰۱ اعمال شد و در سال بعد به رقم تجربه تورم مشابه، تکرار نشد و به ۲۷ درصد کاهش یافت.
بدین ترتیب، سومین قله افزایش حقوق قانون کار در کشورمان اخیرا به ثبت رسیده و به نظر نمیرسد، در سال جاری هم قله‌ای دیگر در پیش داشته باشیم، به ویژه وقتی که می‌دانیم نرخ تورم سالانه برای امسال کمی بیش از ۴۰ خواهد بود که به نسبت نرخ تورم سال قبل و سال قبل از آن کاهش یافته است؛ نرخی که باید بنا بر آن، میزان افزایش دستمزد تعیین و تصویب شود، اما نیم نگاهی به نمودار زیر کافی است تا دریابیم در بسیاری از سال‌های گذشته این گونه نبوده و میزان افزایش حقوق از نرخ تورم سالانه جامانده است.
مقایسه‌ای که به تاکید برخی کارشناسان به وضوح نشان از وخامت اوضاع معیشتی کارگران دارد، به ویژه اگر بدانیم اغلب کارگران مشمول نرخ دوم افزایش حقوق می‌شوند که فاصله بسیار بزرگتری با نرخ تورم سالانه دارد و در نتیجه ترمیم حقوق ایشان بسیار ضروری‌تر است؛ نکته‌ای که باید منتظر ماند و دید دولتمردان چگونه و با چه طرح و تدبیری در خصوص آن اقدام خواهند کرد؟!
با سلام هیچ تدبیریتا زمانی که خاندوزی و منظور و مرتضوی وزیران اوضاع کارگران روز به روز بدتر میشه
| 
در سال 1402 دستمزد پرستاران معلمان بازنشستگان دوبار افزایش یافت ولی به کارگران علی رغم وعده های ابتدای سال هیچ تغییری اعمال نشد . جالبه که تعرفه پزشکان برای سال 1403 46 درصد تعیین شد (تورم زا نباشه؟) | ما کادر درمان فقط یک افزایش دستمزد در سال 1402 داشتیم 
| خلایق هر چه لایق | من معلمم و سال 402 فقط یک بار و آن هم همراه سایر کارمندان افزایش حقوق داشته ایم | ایران پنجمین کشور از لحاظ منابع طبیعی با ارزش در جهانه | با ۲۶سال سابقه کار،،مدرک لیسانس مهندسی متالورژی،یه سمند ۸۹ دارم،دوروز پیش واشرسرسیلندر سوزوند،امروز رفتم تحویل بگیرم،فاکتور داد دستم نه میلیون هشتصد هزار تومان!برای رئیسی دعای خیر کردم!؟ | نمودارها بسیار گویا هستند ولی بهتر بود علاوه بر نمودار هیستوگرام ، روند تجمعی یا کومولوتیو تورم و افزایش حقوقها را هم نشان میدادید تا امکان مقایسه اختلاف در رقم بهتر قابل فهم باشد. دراینصورت روند فزاینده شکاف بین تورم ( البته تورم واقعی هم نیست) با میزان ترمیم حقوقها دیدنی میشد !!! جوک سال:دولت محرومان
| اگه بخواهید واقعیت را بفرمائید و یا دید اکثریت مردم و کارگران را بفرمایید باید بفرمائید دولت محروم کنند کارگران و کارمندانببین چند ساله که دارند حقوق کارگران بیچاره و کارمندان را برای پائین نگه داشتن نرخ تورم افزایشی چندانی نمیدن ولی چرا تورم چندان کم نشده اما تا دلت بخواد کارگر و کارمند فقیر و بدبخت شده و دارند به فساد کشیده میشن
| بفرمایید دولت ۴ درصدی واردات خودرو و ارز مسافری همه چیز را رو کرد | بیشتر مدافع مناقع پولدارها هستند تا محرومان نمونه اش اختصاص ارز سوبسید دار برای سفرهای تفریحی خارجی هست | خوب مشخص شد دنبال یکطرفه کار کردن هستی با سانسوری که می کنید کیست امضای مرا جلع کند ؟ چهار هزار و دویست متر تو شمال تهران چقدر می ارزد . شماها سرچی دعوا می کنید . شرایط خیلی سخته. بعنوان پدر واقعا شرمندم. | حق داری خدایی ولی دیگه مجبوری و باید به بچه هات برسی.شرمندگی واسه بچه ها نون و آب نمیشه. | باز خدا پدر مادر عبدالملکی را بیامرزه که دو سال قبل ۵۰ درصد افزایش حقوق داد که البته همین هم باعث استیضاح اش شد. من نمی دونم چرا افزایش ۱۷۰ درصدی حقوق در دهه اخیر را میبینید ولی تورم ۲۰۰۰ درصدی دهه اخیر را نمی بینید وصعیت معیشت کارگران همگی زیر خط فقر | افزایش حقوق کارگری در این ده سال 1100 درصد بوده، 170 درصد رو از کجا آوردی؟ تمام همت و کوشش اکثر وزاری هر دولتی برای نفع زیر مجموعه خودش میباشد ولی وزیر به اصطلاح رفاه و تامین اجتماعی که باید اسمش را بزارن وزیر توسعه فقر فلاکت اجتماعی فقط برای نابودی زیر مجموعه اش قدم برمی‌داره و از رفاه ما کارگران و بازنشستگان نگران و ناراحت میشه و اگر بهش بگن کلاه کارگران و بازنشستگان را بیار، کلاهما را با سرمان میاره حتی واحد پولی دستمزد مردم با مسئولین هم فرق داره مال مردم ریاله و مال مسئولین همت
| صدهمت سال دیگه تورم ۵۰ درصد
افزایش مالیات ۵۰ درصد
افزایش تعرفه های پزشکی ۴۶ درصد
افزایش حقوق کارمند و کارگر ۲۰ درصد
واقعا باعث تاسفه
| ازقلم انداختی افزایش قیمت داروحداقل دویست درصد افزایش قیمت لوازم پزشکی ۲۰۰ درصد چون دیگربه آنها ارزاختصاصی تعلق نمیگیرد بد ترین بلای اقتصادی از دوران سیاه و تاریک احمدی نژاد و یارانش در جبهه پایداری ها بر سر کارگران و بازنشستگان آوار گردید وقتی که صندوقهای متعدد بازنشستگی را با پرداخت مبالغ هنگفت به نهادها و بنیادهای پر قدرت و نابلد و فاسد دادند و اکثر ثروت های آنها نابود شدند
و یا سازمان تامین اجتماعی را تحویل قاضی مرتضوی داد و او هم همان بلا را بسر صندوق تامین اجتماعی آورد و در نتیجه فقر و فلاکت و بدبختی را به دهها میلیون نفر از کارگران و بازنشستگان تامین اجتماعی و خانواده هایشان تحمیل کردند
به واردات بی رویه اتباع برا سرکوب دستمزد و حقوق هم باید اشاره شود کمترین افزایش حقوق ها در همین دولت رخ داده؛ این اعداد و ارقام از کجا اومدن راستش من نمیدونم؛ اینو میدونم کاملا خلاف قانون تو این چند سال عمل شده اونم توسط دولتی که دم از قانونمداری میزنه؛ حداقل قبلی ها نزدیک به نصف نرخ تورم بودن این بنده خدا زده رو دست همه؛ نرخ تورم پارسال به گفته ی حالا خودشون نردیک به ۵۰ درصد افزایش ۱۰ درصد!!!؛ قرار شد تحمل کنیم اوضاع خوب ش بدتر هم شد؛ خداییش مگه چند سال ما زندگی میکنیم؛ خدایی از رئیس جمهور بگیر و نماینده مجلس و غیره میتونن درک کنن با ۱۵ میلیون زندگی کردن یعنی چی؟ رئیس جمهور چقدر حقوق میگیره؛ یعنی با مزایا و اضافه کار کمتر از ۵۰۰ میلیون در ماه میگیره؟ بعد آدمی که ۵۰ برابر ی کارگر حقوق میگیره میتونه درک کنه کارگر باید چطور زندگی کنه؟! | چون این دولت دولت محرومانه! باید میزان دستمزد با افزایش تورم برابر باشد مثل ترکیه | چاپ پول کنی برای افزایش حقوق و دلالی هم آزاد باشد می شود تورم 70 درصدی ترکیه!! | فقط باید دست از لجبازی های کودکانه و توهم های بیمار گونه خود شیفته گی یک اقلیتی غیر منتخب و غیر پاسخگو که تمام قدرت و ثروت کشور را در اختیار دارند کنار بگذارند و با توافق با دنیا و عادی سازی روابط با همه کشورها
دست از ماجراجویی های چند صد میلیارد دلاری بردارند
تا اینکار را نکنند اوضاع و احوال اسفبار و فلاکت بارتر کشور و مردم روز به روز بدتر از روز قبل میگردد
افزایش حقوق=افزایش تورم=افزایش دلار=زایش | سیاست های مالی دولت تورم رو دامن میزنهبی انظباطی مالی
موسسه ها
بانک ها
| نظرت چیه به جای افزایش حقوق کارگران همه کارگران رو در کوره آدم سوز خاکستر کنن تا مشکل تورم حل بشه شما هم راضی بشی؟تو که کاسب یا رانتی هستی سالی 20 مرتبه قیمت اجناست رو میبری بالا بعد افزایش حقوق کارگر باعث تورم میشه؟
بدیهیست هرچه حقوق بالا رود بیشترازدوبرابرآن تورم افزایش میابد یعنی دوماه بعدازافزایش حقوق کارمندیاکارگروامثالهم ناتوان ترازقبل میشود واین فریبی هست که حقوق بکیر دوست داردبخورد دولت هم چاره ای نداردوقتی تولید کم است ارزی واردکشورنمیشود سرمایه گذاری بعلت عدم ثبات وناامنی دربازارسرمایه صورت نمیگیرد لذادولت برای بستن دهان متقاضیان مجبوربه چاپ اسکناسی میشودکه درعمل قیمت کاغذآن از ارزش پول ان بیشتراست اگرمتقاضیان افزایش حقوق اینهمه تلاشی که برای بالابردن حقوقشان میکردند باعنایت به این واقعیت تلاششان رامعطوف به تقاضای کاهش قیمتها ویاحداقل ثبات قیمتها میداشتند بمراتب بهتربود ولی حیف که مادوست داریم خودمان رافریب بدهیم صدبارهم فریب میدهیم وبازهم تکرارمیکنبم روزی نه جندان دوربایکهفته حقوق یکماه زندگی میکردیم امروزبایک ماه حقوق یک هفته راحت نمیشودزندگی کردهرچند حقوقمان بیش از ده برابرشده ولی خرجمان صدبرابرشده اینهم ازبرکات افزایش حقوق | خوب این هم از بی عرضگی دولته افزایش حقوق و باعث تورم و نابسامانی میشود با ثابت بودن حقوق در چندسال دیگر شاهد تورم نخواهیم بود .البته من خودم یک کارمند هستم و تورم تمام مشکلات را دامن میزند.
| یا کارمند بانکی با صدها مزایا و یا پول کلان میگیری | همیشه تورم افزایش پیدا میکنه بعد حقوق نخبهدر دولت هم نخبه هایی مثل تو هستند که تورم هم هست
جالبب نیست زمان جنگ تقریبا افزایش حقوق نداشتیم یعمی ممکلت با شدید ترین بحران مواجه بوده ولی نه تورم بالا نه مشکلات اقتصادی و... اما الان با این همه درآمد .....
یکی بگه سایر سطوح تورمشون کمتره ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟چرا آخهکسایی که فهمی ندارن باید مسئولیت بگیرن توی این مملکت ؟
یا این جداول مسخره هست یا زندگی ما ...بر اساس این جداول تو 90 درصد این چهل و اندی سال گذشته میزان افزایش حقوق از میزان تورم بیشتر بوده ، بجز چند سال اخیر .
اما چرا تو زندگی روزمره مون هر روز فقیرتر میشم و قدرت خرید مون به زیر صفر رسیده و ......
خداوند هر وقت به ایران و مسئولینش نگاه میکنه واقعا شک میکنه که خلایق خودش هستن یا یک جزیره مستقل....کارگر ایرنی مساوی است با یک برده نوین با این چندرقاز حقوق از آقای غنی نژاد و دوستان باید پرسید نظرشان در مورد سرکوب دستوری دستمزدها در ایران چیست؟آیا این هم همانند موضوع فرزند آوری ( به سمت ۲۰۰ میلیون نفر ظرف ده سال) یک طرح تعمد1 حسابشده در جهت منافع استکباری - استعماری بنظر نمیرسد؟
دلیل اصلی مربوط بودن تورم به حقوق، خود دولت هست که به عنوان بزرگترین کارفرما با ایجاد تورم مصنوعی کسری منابع ناشی از حقوق کارگر را تامین می کند رئیسی نیز بگذرد ظاهرا کارگران چاره ای ندارند بغیر از اینکه حقشان را در کف خیابان بگیرند از ما گفتن | هر وقت کارگرا برای گرفتن مطالبات سایر گروه ها اومدن کف خیابون دیگران هم برای گرفتن حق کارگرا اعتراض میکنن. از سند چشم‌انداز بیست‌ساله چ خبر ؟ حداقل حقوق باید حداقل سبد معیشتی تعیین شود و برای سایر سطوح هم باید حداقل میزان افزایش همین رقم باشه و امکان افزایش حداکثری هم توسط کافرمایان داده بشه.هدف دولت گدا پروری است!
آقای وزیر مژده داده 500 هزار تومان در ازای افزایش ناچیز حقوق ها به عئله مندی اضاف می کنه. پس شادی کنید!
قبل از افزایش بیرویه حقوق کارگران زیاده خواه، باید امنیت اقتصادی بنگاه های اقتصادی اقازاده های مومن و انقلابی حفظ بشود. خدا رحم کرد ما رئیس جمهور نشدیم که دلار بشه پنج هزار تومن در یک کلام دولت در سه سال اخیر بسیار ضعیف و ناکارآمد عمل کرده. به عبارتی شخص آقای رییسی و نفرات اقتصادیش این کاره نیستند. | آره حسن خوب بود دلارو ده برابر کرد ایران پنجمین کشور از لحاظ منابع طبیعی با ارزش در جهانه . سلام با احترام به نظر تمام کاربران گرامی دولت ما همین که الان این امنیت برقرار است خدا را شکر می‌کنم بعد من هم 25سال کارگرم شرکتیم تمام این حرفها وبلاها از بخش خصوصی نه دولت آیا دولت دوست دارد مردمانش درفقر بدبختی باشند یک نگاه کنید به فلسطین ومردم بی‌گناهی که در این ماه مبارک زیر گوله واتس بسر میبرند پس کمی طلاقت وتحمل خوبه دولت خودش برخورد میکنه بااختلاص گران وحق خوردن کارگران وزیر تو اسمت با خودته میگن رفاه وتامین اجتماعی نهمیگن وزیر قلع و قمع چرا افتاده ای به قلع و قمع حقوق این بدبختانی که هیچ پناهی ندارن مگر وعده نداده بودی حقوق کارمندان و که اضافه کردیم حقوق کارگران را هم اضافه میکنیم خب نکردی ب درک الان چرا وعده الکی میدی وزیر دیگه حنات پیش کارگران رنگی نداره از سوزاندن بی رویه مازوت بدون استفاده از گوگردزدای دودکش چ خبر ؟ چرا نرخ تورم سالانه از ۵۷ رو نزدید تا در مجموع اونها رو مقایسه کنید و ببینید چقدر دستمزد ظالمانه هستحقوق کارگران ایران جزو پایین ترین حقوقهای دنیا هست
عوض اینکه توی سر کارگر بزنید یک فکری برای قدرت خرید ویران شده او فکری بکنید
تابناک تورو به خدا پیگیری کن این وزیر چرا حرف غیر قانونی میزنه مگه قانون نمیگه بر اساس تورم پس چرا توجلسه میگه نه نظر نماینده کارگرا قبوله نه هیچ کس فقط اونی که من میگم یعنی چی چقد ظالمه این .... تورم سال ۴۰۱ را به گردن افزایش حداقل دستمزد کارگران انداختند، در حالی که ۱۰۰ هزار میلیارد تومان خلق نقدینگی با فشار مجلس برای رتبه بندی معلمان و افزایش بودجه سایر دستگاه‌ها را ندیدند. اگر کارگران را سرخورده کنید، مجبور میشوید چند سال دیگر خودتان بیل به دست بگیرید افزایش تعرفه پزشکی ۵۰ درصد و افزایش حقوق کارگران ۲۰ درصد. دمت گرم سید محرومان!!!!! بجای اینکارها واحد پولی را به دلار تغییر دهید | مگه غربگدایم مقل شما برای دستمزها باید نسبت درآمد به هزینه را در نمودار آوردیعنی ۵ و یا ۱۰ قلم از کالای اساسی را جمع مبلغش را بدست آورد و درآمد را تقسیم بر آن کرد و در تمام محاسبات درآمد و هزینه برای اقلام و یا فرد حقوق بگیر ثابت باشد
مثلا اگر درآمد ۵ سال پیش مال فرد یا گروه الف است درآمد همان فرد یا گروه در نظر رفته شود و همین طور اقلام هم باید ثابت باشد
این نمودار به فهم بسیاری از مسائل و حل آنها و تصمیم گیری و اجرای عدالت کمک میکند
هر افغانی ۹۰۰تومان سال ۸۲هر دلار ۹۰ تومان و هر ریال معادل ۳۰افغانی بود کجا ها رو فتح کردیم ملت خبر ندارن ؟؟ آیا قله ای هست که مسئولان فتح نکرده باشن
| مقصر غربگداهای دلار پرستن که حتی دلارو کالای سرمایه ای کردن نتیجه اقتصاد گداپرورییک ذره تفکر هم خوب است
همه کشورها از ثروتی که دارند دو برابر می کنند و نصف دوبرابر را خرج مردمشان می کنند و بقیه را سرمایه گذاری مجدد می کنند
در کشورما هم چندین برابر همین ثروتی که دارند یا ارژپاشی می کنند و یا مصرف هزینه هایی می کنند که دو ریال ارزش ندارد و وظیفه دولت نیست و یا به جیب آقازاده ها ریخته می شود و یا به باد هوا می دهند و مصرف گدا پروری می کنند و با کمبود منابع پول چاپ می کنند و تورم های سنگین و کمرشکن به کشور تحمیل می کنند
در حالی که اروپا با تحریم منفی دست پنجه می کند ما باید شاهد تورم بالای ۳۰ باشیم
گفته شده که عصر کنونی به اسم عصر ارتباطات ( نه گوشی و اینترنت) یعنی ارتباط بین دولت و ملت و همچنین بین کشورهاست. اینکه کاری کنی تحریم الجهانی بشی و وابسته الچین، نهایتا میشه یه پاتو ورچین.وقتی قیمت یک جنسی مثل دلار افزایش میشه تا رفتار مسئولان درست نشه و‌درک درستی نداشته باشند بشکل اتوکاتالیزی افزایش تشدید میشهسال دیگه دلار ۲۵۰ هزار تومن شد تعجب نکنید. خیالتون راحت از نظر آقای رییس این افزایش قیمت دلار خودش یک موفقیت و فتح قله حساب میشه.
سال 1401 حقوق کارمندان 10درصد افزایش یافت اما قیمت مرغ و روغن و گوشت و...بطور میانگین 3برابر شدند یعنی 300درصد