بحران تغییر اقلیم و آب رفتن کاسپین در قرن ۲۱

به گزارش «تابناک»، سمانه نگاه در گفت وگو با ایسنا، با بیان اینکه پدیده تغییر اقلیم پس از قرن ۱۸ میلادی و به دنبال انقلاب صنعتی و دگرگونی‌های خیلی بزرگ در صنعت و کشاورزی و... اتفاق افتاد، اظهار کرد: استفاده از ماشین به جای نیروی انسانی موجب افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی شد تا این ماشین‌ها را به کار بیاندازند.

وی با بیان اینکه انسان‌ها برای تامین سوخت ماشین‌ها به سوخت‌های فسیلی نیاز داشتند و شاهد افزایش روزافزون مصرف سوخت‌های فسیلی با شیب خیلی زیاد تا به امروز هستیم، تاکید کرد: پیامد استفاده از سوخت‌های فسیلی تولید زیاد گازهای گلخانه‌ای در جو زمین است که تغییرات دمایی مانند افزایش دما و افزایش میانگین دمایی کره زمین با شیب خیلی زیاد را موجب شده است.

این دکتری آب و هوا، با اشاره به پیشرفت انفجاری صنعت در دنیا به ویژه در دهه‌های اخیر و لزوم استفاده خیلی گسترده‌تر از انرژی و سوخت‌های فسیلی، تصریح کرد: ماهیت گازهای گلخانه‌ای این است که تابش‌های خورشیدی را از جو عبور می‌دهند تا به زمین برسد، اما برعکس، تابش‌های طول موج بلند که باید از زمین به فضا بازتابیده شود، توسط این گازها در جو زمین به دام می‌افتد و مانند یک گلخانه بزرگ عمل می‌کند، یعنی دمای داخل گلخانه افزایش پیدا می‌کند.

نگاه، با بیان اینکه تغییر اقلیم در دنیا پذیرفته و اثبات شده است و انسان‌ها در تلاش هستند تا با تغییر اقلیم سازگاری پیدا کنند، ادامه داد: بسیاری از کشورها می‌خواهند شیوه‌های زندگیشان را تا حد زیادی بهبود ببخشند تا کمتر از اثرات نامطلوب تغییر اقلیم آسیب ببینند، زیرا آسیب ناشی از تغییر اقلیم در هر منطقه می‌تواند منجر به مخاطرات و پدیده‌های حدی شود و در برخی از مناطق خشکسالی‌های گسترده و در برخی دیگر از مناطق سیل‌های گسترده را ایجاد کند.

وی با اشاره به تغییرات خیلی گسترده الگوهای بارشی و شرایط دمایی در اثر تغییر اقلیم در دنیا، خاطرنشان کرد: طی ماه‌های اخیر شاهد وقوع آتش‌سوزی‌های گسترده در آمریکای شمالی به ویژه جنگل‌های کانادا بودیم و بخش‌های زیادی از هاوایی در آمریکا و اسپانیا و استرالیا در آتش سوخت که ناشی از افزایش انفجاری دمای هواست.

این دکتری آب و هوا، با بیان اینکه در گیلان به عنوان بخشی از ایران و کره زمین نیز همین اتفاق افتاده و تا حد زیادی شاهد تغییر الگوها و رژیم‌های بارشی منطقه هستیم، یادآور شد: تیپ بارش‌ها از تیپ بارش‌های یکنواخت، مداوم و ملایم تبدیل شده به بارش‌های منقطع، رگباری و شدید؛ به عنوان مثال اگر در گذشته ۲۰۰ میلیمتر بارش در آبان در گیلان داشتیم، در طول یک ماه به فواصل متعدد اتفاق می‌افتاد که یکنواخت و مداوم بود، اما اکنون همان ۲۰۰ میلیمتر محقق می‌شود؛ البته در بازه زمانی کوتاه دو روز تا سه روز.

وی با اشاره به ثبت بارش ۳۷۰ میلیمتری طی ۲۴ ساعت در ایستگاه املش، اضافه کرد: امروزه رکورد بارش در بازه‌های چند ساعته شکسته می‌شود که نشان می‌دهد تغییر اقلیم اثرش را حداقل بر بارش‌ها گذاشته؛ از نظر دمایی هم شاهد ثبت رکورد هستیم و موج‌های گرمایی به شدت افزایش پیدا کرده است. در زمستان‌ها هم هوای استان به جای شرایط زمستانه، شبیه بهار و پاییز است که حتی بر روی پوشش گیاهی اثر گذاشته و در برخی از مواقع شاهد شکوفه دادن برخی از گل‌ها و درختان هستیم؛ متاسفانه شرایط دمایی بهمن و اسفند هم کاملا به هم خورده و با کمبود بارش مواجهیم.

نگاه متذکر شد: حتی اگر میزان بارش‌های ما هم مانند بلندمدت باشد، دیگر الگوی سابق را ندارد و دچار نوسانات شدیدی شده است.

کاهش ۱۱ درصدی بارش در سال آبی گذشته

این هواشناس، رسالت سازمان هواشناسی را تولیدِ داده، اندازه‌گیری کمیت‌های جوی، صدور پیش‌بینی و هشدار و در نهایت حفاظت از جان و مال مردم از طریق اطلاع‌رسانی دانست و بیان کرد: مهم‌ترین رسالت هواشناسی آگاه کردن مردم از طریق در اختیار قرار دادن داده‌ها و رکوردهاست. امروز اقدام به جمع آوری داده‌ها در دورافتاده‌ترین ایستگاه‌های هواشناسی می‌کنیم تا از طریق رسانه‌ها و فضای مجازی در اختیار مردم قرار گیرد، زیرا هرچقدر مردم آگاه‌تر باشند، به محدود کردن مصرف انرژی کمک می‌کنند.

نگاه، با بیان اینکه هرچقدر استفاده از منابع انرژی محدودتر شود، نیاز به تولید آن نیز کمتر و محدودتر خواهد شد، گفت: هرچقدر استفاده از انواع سوخت‌های فسیلی را که منجر به تغییر اقلیم شده، کمتر کنیم، با چالش‌های کمتر آب و هوایی مواجه خواهیم شد لذا باید مردم را نسبت به تغییرات اقلیم و شرایط دمایی و بارشی استان و کشور و حتی دنیا آگاه کنیم. همه ما در سال‌های اخیر پدیده‌هایی را در استان گیلان تجربه کرده‌ایم که تا ۱۰ سال قبل کسی باور نمی‌کرد چنین چیزی در گیلان رخ دهد.

وی با اشاره به وقوع پدیده گرد و خاک در استانی مانند گیلان، ادامه داد: منابع مختلف گرد و خاک در حوضه دریای خزر و حتی بیابان‌های دورتر به راحتی به گیلان می‌رسد، یعنی ما هم از پدیده‌ها و مخاطرات تغییر اقلیم متضرر هستیم؛ در سواحل بندرانزلی پدیده گردباد دریایی را داریم که پیش از این تصور می‌شد فقط مختص آب‌های گرم در عرض‌های جنوبی است، اما به دلیل افزایش دمای دریای خزر، به پدیده محلی تبدیل شده که ناشی از افزایش دماست و کاربران باید آگاهی لازم را درباره این پدیده داشته باشند.

این دکتری آب و هوا، با بیان اینکه از ابتدای سال آبی یعنی مهرماه ۱۴۰۱ لغایت شهریور ماه ۱۴۰۲، متوسط بارندگی استان نسبت به مدت مشابه ۱۱ درصد کاهش داشته است، تصریح کرد: در سال آبی گذشته ۸۱۵ میلیمتر بارندگی در استان اتفاق افتاده و در شرایط مشابه سال قبل‌تر، ۹۱۱ میلیمتر بارش داشتیم که نشان دهنده کاهش ۱۰۰ میلیمتری است.

وی گیلان را استان اول در کاهش بارش دانست و متذکر شد: امسال نوسانات بارشی ما در ماه‌های مختلف متفاوت بود و در برخی از ماه‌ها ۶۰ تا ۷۰ درصد و در برخی از ماه‌ها بیش از ۵۰ درصد نسبت به شرایط بلندمدت کاهش بارش داشتیم؛ البته در بهار امسال اتفاق خوبی افتاد و به بخش کشاورزی استان کمک کرد. در واقع بارش در گیلان تا پایان فروردین ماه بغرنج بود و ذخیره سد سفیدرود نسبت به سال‌های گذشته کاهش چشمگیری پیدا کرده بود که نشان می‌داد سال زراعی سختی داریم، اما شاهد وقوع بارش‌های به هنگام در ماه‌های اردیبهشت و خرداد و تیر بودیم که موجب افزایش قابل ملاحظه و چشمگیر ذخیره آبی استان شد.

نگاه، با بیان اینکه در تیرماه امسال ۷۰ درصد افزایش بارش را نسبت به شرایط بلندمدت تجربه کردیم، گفت: در اردیبهشت ماه نیز بارش‌ها دو برابر شرایط بلندمدت بود و به بخش کشاورزی استان به ویژه زراعت برنج که وابسته به آب است، کمک کرد تا راحت به سرانجام برسد.

این هواشناس، با اشاره به کاهش ۱۱ درصدی بارش‌ها در گیلان در سال آبی گذشته (مهر ۱۴۰۱ لغایت شهریور ۱۴۰۲) نسبت به بلندمدت، خاطرنشان کرد: بارش‌های ۱۰۰ میلیمتری ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تیر در برخی ایستگاه‌ها موجب شد که متوسط بارش استان ۲۶ درصد بالاتر از میانگین بلندمدت باشد؛ در مناطق جلگه‌ای هم شاهد افزایش ۳۵ درصدی بارش‌ها بودیم.

وی با بیان اینکه از ابتدای فروردین ماه لغایت شهریور ماه در گیلان ۳۰۳ میلیمتر بارش اتفاق افتاده است، عنوان کرد: میانگین بارش‌ها در بلندمدت ۲۴۰ میلیمتر است که افزایش بیش از ۶۰ میلیمتری را نشان می‌دهد.

گیلان بسیار از دریای خزر تاثیرپذیر است

نگاه، با اشاره به وضعیت بارش‌ها در پاییز امسال گیلان، گفت: طبق پیش‌بینی‌ها بارش‌های ماه‌های اولیه پاییز در حد نرمال بوده و دما بالاتر از نرمال است، یعنی پاییز گرمی داریم؛ نه اینکه موج‌های بارشی خنک نخواهیم داشت و انتظار داریم موج‌های بارشی همراه با توده هوای خنک را تجربه کنیم که موجب کاهش دما در فواصل زمانی مختلف می‌شود، اما در مجموع دو ماه پاییز، میانگین دما یک تا دو درجه بالاتر از نرمال خواهد بود.

وی با بیان اینکه بارش‌ها در حوضه آبریز خزر طی نیمه مردادماه لغایت نیمه آبان ماه در محدوده نرمال بوده و موج‌های بارشی برای پاییز خواهیم داشت، اظهار کرد: رژیم بارش‌ها در استان نسبت به گذشته تغییر کرده و از فاز بارش‌های مداوم و ملایم و ابرناکی‌های طولانی خارج شده؛ به گونه‌ای که در گذشته ۲۰ روز در یک ماه روز ابری داشتیم، اما اکنون شرایط تغییر کرده است. اگر به رژیم بارش‌ها نگاه کنیم، ۳۰۰ میلیمتر بارش در ماه بین ۳۰ روز توزیع می‌شد و همین بارش مداوم و ملایم، مخاطره کمتری را رقم می‌زد. این در حالی است که موج‌های بارشی اکنون به موج‌های فرین و حدی تبدیل شده و طی یک تا دو روز می‌بارد. همین بارش شدید در بازه زمانی کوتاه پتانسیل وقوع مخاطره را دارد و تبدیل به سیلاب و روان آب می‌شود و به سازه‌ها و زیرساخت‌ها آسیب وارد می‌کند.

این هواشناس، تغییر اقلیم را همراه با پدیده‌های مخرب بیشتر در گیلان دانست و اضافه کرد: بارش‌ها متاثر از دو موضوع گردش عمومی جو و تعداد سامانه‌هایی است که می‌تواند در طول سال به منطقه ما نفوذ کند؛ البته این مسئله جهانی است و تا حد زیادی به گردش عمومی و کلی جو بر می‌گردد، یعنی پاییزها و زمستان‌هایی داریم که با فراوانی نفوذ سامانه‌های بارشی و پدیده باد گرم و... مواجه هستند.

نگاه، گیلان را استان ساحلی دانست که یک فاکتور اقلیمی بسیار مهم به نام «دریای خزر» دارد و یادآور شد: گیلان بسیار از دریای خزر تاثیرپذیر است که هم ناشی از شرایط دمایی آب دریا و هم ناشی از شار رطوبت به جو است. در واقع هرگونه تغییر در شرایط دریای خزر اعم از دمایی و تبخیری، می‌تواند بر بارش‌های استان تاثیر بگذارد.

وی با بیان اینکه گیلان شرایط شکننده دارد، خاطرنشان کرد: شاید مانند خیلی از استان‌ها با خشکسالی فراگیر و چندین ساله مواجه نباشیم، اما شرایط شکننده‌ای داریم و اگر این شرایط بارشی به ویژه در فصل کشاورزی که وابسته به وقوع بارش‌های به هنگام هستیم، ادامه پیدا نکند، نه تنها در بخش کشاورزی، حتی در تامین آب شرب و آب مورد نیاز صنعت هم دچار مشکل خواهیم شد.

این دکتری آب و هوا، با اشاره به وقوع پدیده گرد و خاک در گیلان از ۱۵ سال قبل، تاکید کرد: وقتی برای اولین بار وقوع پدیده گرد و خاک را اعلام کردیم، مردم باورشان نمی‌شد که استانی سرسبز مانند گیلان متاثر از گرد و خاک باشد، زیرا در استان چشمه‌های تولید گرد و خاک نداریم و بارش باران و پوشش گیاهی هیرکانی و مرتعی موجب شده با تولید گرد و خاک در داخل استان مواجه نباشیم، اما چشمه‌ها و منابع گرد و خاک غرب کشور شامل عراق و سوریه می‌تواند با جریان هوا تا هزاران کیلومتر حرکت کند و به منطقه ما برسد و از جنوب رشته کوه البرز، گیلان را تحت تاثیر قرار دهد.

وی یکی از مشکلات گرد و خاک جنوب کشور در گیلان را دانه ریز بودن دانست و عنوان کرد: دانه‌های درشت در مسیر ته‌نشین می‌شود و دانه‌های ریز به ما می‌رسد؛ بنابراین شرایط نفوذپذیری بیشتری به درون ریه انسان دارد؛ همچنین گونه‌های گیاهی ما بومی منطقه خزری هستند و در برابر شرایط گرد و خاک تاب آوری ندارند؛ در واقع پوشش گرد و خاک بر روزنه‌های گیاهان و درختان می‌تواند آسیب جدی به منابع غنی جنگل‌های هیرکانی بزند، در حالی که این آسیب در مناطق غربی کمرنگ‌تر بوده و گیاهان سازگارتری وجود دارد.

چشمه‌های تولید شده شن و ماسه و نمک در اطراف خزر

نگاه، با اشاره به وجود بیابان‌هایی در اطراف دریای خزر به ویژه شرق و شمال شرق و بخش‌هایی از آذربایجان و جنوب روسیه، اضافه کرد: بخش‌های شرقی دریای خزر شامل ترکمنستان و قره قوم تا آسیای میانه، متاسقانه طی سال‌های اخیر به شدت متاثر از گرمایش جهانی بوده و دمای هوا به شکل انفجاری افزایش پیدا کرده که ناشی از عدم مدیریت و دست اندازی به منابع آب و سدسازی بوده است؛ پیامد افزایش دما و کاهش بارش‌ها، خشک شدن خاک بوده که مستعد خیزش با یک باد است، در واقع با افزایش جزئی سرعت باد، به راحتی ذرات از زمین کنده شده و به مناطق دورتر منتقل می‌شوند.

وی رشته کوه مرتفع و قطور البرز را سدی در برابر غبارهای جنوب دانست و یادآور شد: اگر گرد و خاک به عمق جو نفوذ نکرده باشد، رسیدن آن به دامنه‌های البرز دشوار است، اما متاسفانه گرد و خاک‌های اطراف دریای خزر مانع طبیعی ندارند و با انواع جریانات شمالی به منطقه ما نفوذ می‌کنند؛ در واقع گرمایش جهانی و لخت شدن پوشش گیاهی حاشیه دریای خزر و پس روی آب دریا به ویژه در مناطق شمالی سواحل روسیه اثرات منفی دارد و با ادامه این روند، باید منتظر اتفاقات بد در شرایط جوی و زیست محیطی و بهداشت و سلامت استان باشیم و در آینده نزدیک، هوای با کیفیت مناسب نخواهیم داشت.

این هواشناس، با بیان اینکه رفتار گرمایش جهانی در حوضه‌های بسته مانند دریای خزر با حوضه‌های اقیانوسی و دریاهای آزاد متفاوت است، خاطرنشان کرد: آب شدن یخ‌های قطبی موجب افزایش سطح آب در دریاهای آزاد می‌شود، اما در حوضه‌های بسته مانند دریای خزر تغییر اقلیم و گرمایش جهانی، موجب افزایش دمای سطح آب و افزایش تبخیر می‌شود و متاسفانه شاهد پس روی در سواحل این حوضه آبی نیز هستیم.

وی رودخانه ولگا را تامین کننده بیش از ۷۰ درصد آب دریای خزر دانست که هم‌اکنون با محدودیت ورودی مواجه شده و بیان کرد: با توجه به مطالعات دانشمندان در سال ۲۰۲۰، تا پایان این قرن حدود ۱۸ متر سطح تراز دریای کاسپین کاهش می‌یابد که ناشی از افزایش تبخیر است؛ البته کاهش دبی رودخانه ولگا، این کاهش تراز را چشمگیرتر خواهد کرد.

نگاه، با بیان اینکه در صورت تداوم افزایش تبخیر و اجحاف در حق‌آبه خزر از ولگا باید منتظر کاهش تراز در بخش‌های گسترده‌ای از سواحل خزر باشیم، بیان کرد: کاهش تراز دریا، خشک شدن بخش‌های ساحلی را به دنبال دارد و لذا بخشی از خاک در معرض باد قرار می‌گیرد و با توجه به شمالی بودن غالب بادهای منطقه، شاهد وزش از شمال به جنوب دریا خواهیم بود و طبیعتا چشمه‌های تولید شده شن و ماسه و نمک در اطراف خزر به سمت منطقه ما خواهد آمد لذا نیازمند تصمیم‌گیری‌های کلان و بین‌المللی هستیم تا از این فاجعه زیست محیطی جلوگیری کنیم.

این دکتری آب و هوا، تغییر اقلیم و گرمایش جهانی را در منطقه آسیای میانه چشمگیر دانست و اظهار کرد: افزایش چشمگیر دما در حوضه آبریز خزر، هم باعث شده رژیم بارش‌ها تغییر کند و هم با افزایش تبخیر، تراز آب دریا دستخوش کاهش شده است.