کلیات
استقلال به لحاظ لغوی به معنای آزادی و خودمختاری است. این واژه اکنون و در ادبیات رسانه ای و ورزشی جامعه در غالب موارد برای معرفی تیم استقلال تهران بکار می رود. استقلال تهران که سابق بر این با نامهای تاج و دوچرخه سواران شناخته می شد، با ابتکار چهار جوان به نام میرزایی، نواب، خشایار و جانانپور در سال 1323 تأسیس شد. علاوه بر آنها خاکزاد، گیتی، گریش، کلانی، مهدیون و حسینی نیز دیگر اعضای باشگاه بودند که به دلیل علاقمندیشان به دوچرخه سواری نام باشگاه را دوچرخه‌سواران گذاشتند. این تیم فوتبال اکنون یکی از تیم های حاضر در مهم پایتخت و حاضر در لیگ برتر است.
تاریخچه
در ابتدای آغاز به کار باشگاه، تنها رشته فعال باشگاه دوچرخه سواری بود، اما بعد‌ها رشته‌های والیبال، پینگ پنگ، بسکتبال، وزنه برداری، کشتی، شنا و فوتبال نیز فعالیت خود را آغاز کردند. طی مذاکراتی که مسئولان باشگاه دوچرخه سواران با علی دانائی فرد موسس وقت باشگاه تور انجام دادند، موافقت شد که باشگاه تور با نام دوچرخه‌سواران وارد عرصه رقابت در فوتبال شود.
رقابت اصلی در فوتبال کشور تا پیش از سال ۱۳۲۵ بین سه تیم دارایی، شاهین و سرباز بود، اما با ورود تیم دوچرخه سواران که از همان ابتدا با پیراهن آبی وارد میدان شد، مثلث قدرت مربع شد و قطب چهارم فوتبال نیز شکل گرفت.
تیم دوچرخه‌سواران در سال ۱۳۲۵ و با حضور پرویز عمو اوغلی، گرائیلی، دانائی و سید آقا جلالی در هیئت مدیره تشکیل و روانه رقابت‌ها شد. حاصل کار نایب قهرمانی در سال‌های ۲۵ و ۲۶، نایب قهرمانی و قهرمانی جام حذفی در همان سال‌ها بود. در سال ۱۳۲۸ نام باشگاه دوچرخه سواران به تاج تغییر یافت و در همین سال قهرمان باشگاه‌های تهران شد.
به دلیل اهمیت باشگاه تاج از ردیف بودجه اختصاصی برخوردار شد. رنگ لباس باشگاه نیز پیراهن آبی با آستین سفید، شورت سفید و جوراب سفید بود. علی دانائی فرد برای تقویت این تیم، تیم‌های تورج، افسر، دیهیم، کورش و اتم را تاسیس کرد. تاج در سراسر کشور گسترش یافت و در شهر‌های اهواز و رشت بیش از دیگر نقاط ایران پایگاه مردمی یافت.
اولین قهرمانی در آسیا
در فروردین سال ۱۳۴۹ و در باشگاه لبریز از تماشاگر امجدیه (شهید شیرودی)، تیم‌های تاج از ایران و هاپوئل رژیم صهیونیستی فینال جام باشگا‌های آسیا را برگزار کردند.
در این دیدار تیم تاج تا دقیقه ۸۳ یک بر صفر عقب بود که در این دقیقه غلام وفاخواه که به مرد جام‌ها معروف بود، گل تساوی را وارد دروازه حریف کرد و کار به وقت اضافه کشید که تیم تاج با گل مسعود معینی مدافع پیش تاخته خود در وقت اضافه قهرمان آسیا شد.
تغییر نام به استقلال و دومین قهرمانی در آسیا
با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ باشگاه تاج به استقلال تغییر نام پیدا کرد. استقلال در سال ۱۳۷۰ برای دومین بار قهرمان آسیا شد. استقلال در فینال باشگاه‌های آسیا توانست تیم لیائولینگ چین را با نتیجه دو بر یک شکست دهد و جام را برای دومین بار به خانه بیاورد.
مربیان خارجی
زدراکو رایکوف، ولادمیر جکیج، بونژاک، یوگنی سوکومور خوف، جکیچ دلیچ، لئونید بیلفسکی و رولند کوخ و وینفرد شفر از جمله مربیان خارجی بودند که با استقلال کار کردند. در این میان رایکوف بیشترین سابقه حضور را دارد که به مدت هشت سال مربی استقلال بود و طی این دوره با استقلال قهرمان ایران در سال ۴۹، قهرمان جام میلز هند، دو دوره قهرمانی باشگا‌های آسیا و قهرمانی جام اتحاد را در کارنامه خود دارد.
مربیان استقلال از آغاز تا کنون
مرحوم علی دانائی‌فرد، محمود بیاتی، مرحوم رسول مدد نوعی، محمد رنجبر، حشمت مهاجرانی، پرویز ابو طالب، مجتبی کرد نوری، کمائی، مرحوم جاهد، مصطفی شرکا، حسن حبیبی، حسن عضدی، رضوی، اصغر شرفی، کامبیز جمالی، محمد صلاحی، منصور پورحیدری، غلامحسین مظلومی، بیژن ذوالفقارنسب، ناصر حجازی، رضانعلچگر، عبداللهی، بهتاش فریبا، اصغرحاجیلو، پرویزمظلومی، حمید ملک احمدی، منصور رشیدی، جواد زرینچه و امیر قلعه‌نویی، صمد مرفاوی و فیروز کریمی و علیرضا منصوریان و وینفرد شفر مربیانی بودند که تا کنون به عنوان سرمربی رهبری این تیم را برعهده داشته‌اند.
نمادها
نام و نشان‌واره پیشین باشگاه، با الهام از تاج پهلوی، تاج بود و در بیشینه مدت فعالیت باشگاه تا پیش از انقلاب ایران، این تیم همین نام را داشت و هواداران این تیم نیز به تاجی معروف بودند. بعد از انقلاب، بازیکنان، دست‌اندرکاران و نزدیکان باشگاه مجبور شدند برای جلوگیری از انحلال باشگاه نام تیم را عوض کنند و از میان نامهای استفاده شده در شعار‌های انقلابی آن سال، واژه استقلال را برگزیدند.
آمار و رکوردها
باشگاه استقلال با مجموع ۳۶ عنوان قهرمانی رسمی استانی، کشوری و قاره‌ای، پرافتخارترین تیم باشگاهی فوتبال ایران است. نخستین قهرمانی رسمی باشگاه استقلال، قهرمانی در مسابقات جام حذفی باشگاه‌های تهران ۱۳۲۶ و جدیدترین قهرمانی استقلال، قهرمانی در جام حذفی ایران ۹۷–۱۳۹۶ می‌باشد.
استقلال در میان تیم‌های حاضر در برترین سطح فوتبال ایران باسابقه‌ترین تیم است و تنها تیمی‌ست که از دهه ۱۳۲۰ تاکنون همچنان در بالاترین سطح فوتبال ایران فعال است و همچنین تنها تیمی‌ست که از ابتدای برگزاری جام‌های باشگاهی سراسری در ایران در دهه ۱۳۴۰ در هر دهه خورشیدی حداقل یک بار قهرمان ایران شده‌است.
استقلال تنها قهرمان هر پنج سیستم لیگ ایران، جام منطقه‌ای، جام تخت جمشید، لیگ قدس، جام آزادگان و لیگ برتر خلیج فارس نیز هست. در لیگ برتر بعد از برگزاری هفده دوره، این باشگاه در کنار تیم‌های پرسپولیس، سپاهان و ذوب آهن تنها تیمی است که در تمامی ادوار این لیگ حاضر بوده و در مجموع با ۹۲۹ امتیاز، ۷۷۳ گل زده و ۲۵۵ برد در تمامی این زمینه‌ها رکورددار است و در رتبه اول جدول کلی لیگ برتر قرار دارد. غلامحسین مظلومی بازیکن وقت تاج در سال ۱۳۴۹ موفق شد به عنوان نخستین ایرانی آقای گل جام باشگاه‌های آسیا شود.
در فصل ۸۸–۱۳۸۷ استقلال موفق شد ۷۰ گل بزند که رکورد تعداد گل زده در یک فصل فوتبال ایران می‌باشد. پر گل‌ترین پیروزی تاریخ باشگاه در ششم دی ماه ۱۳۳۶ و از مسابقات جام باشگاه‌های تهران رقم خورد. در این بازی تاج با ۱۸ گل تیم داریوش را شکست داد. تاج نخستین تیم ایرانی بود که در رقابت‌های بین‌المللی موفق به کسب قهرمانی شد، قهرمانی تاج تهران در مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا ۱۳۴۹ نخستین قهرمانی یک تیم ایرانی در مسابقات بین‌المللی بود. همچنین استقلال پرافتخارترین و باسابقه‌ترین باشگاه ایرانی در لیگ قهرمانان آسیا است. تیم تاج در سال ۱۳۴۹ برای نخستین بار در سومین دوره مسابقات جام باشگاه‌های آسیا شرکت کرد و موفق شد بدون شکست خوردن در بازی‌ها مقام قهرمانی را کسب کند.
استقلال در سومین حضور خود در جام باشگاه‌های آسیا در فصل ۹۱–۱۹۹۰ باز هم بدون شکست موفق به فتح جام شد تا تنها تیم ایرانی باشد که موفق شده بیش از یک بار یک جام بین‌المللی را فتح کند. استقلال با ۱۶ بار حضور در لیگ قهرمانان آسیا، دو عنوان قهرمانی، دو عنوان نائب قهرمانی، دو عنوان سومی، ۱۰۷ بازی، ۵۳ برد و ۱۷۲ گل زده پرافتخارترین تیم ایرانی و سومین تیم پر افتخار در این بازی‌ها است.
در مجموع رقابت‌های آسیایی و با در نظر گرفتن مسابقات جام برندگان جام آسیا، استقلال با ۱۲۵ بازی، ۶۱ برد و ۲۰۹ گل زده در میان تیم‌های ایرانی رکورددار است. همچنین استقلال نخستین تیم ایرانی‌ست که بیش از ۱۰۰ بازی در آسیا انجام داده، بازی برگشت استقلال و بوریرام تایلند در مرحله یک چهارم نهایی لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۳ صدمین بازی این تیم بود. از میان رکورد‌های شخصی بازیکنان استقلال در زمان حضورشان در باشگاه می‌توان به ترانسفر بیوک جدی‌کار در سال ۱۳۳۷ به تیم ویکتوریا ۱۸۸۹ آلمان اشاره کرد، وی نخستین لژیونر تاریخ فوتبال ایران و آسیا می‌باشد.
نخستین گل ایران در ادوار جام جهانی را نیز ایرج دانایی‌فرد، بازیکن وقت تیم تاج به ثمر رساند، دیگر گل ایران در جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین هم توسط یک بازیکن تاج، حسن روشن به ثمر رسید. این دو بازیکن در دیدار خداحافظی پله به تیم منتخب جهان هم دعوت شدند. مهدی پاشازاده دیگر بازیکن استقلال است که در زمان بازی در این تیم به تیم منتخب جهان هم دعوت شده بود. دو بازیکن استقلال نیز موفق به کسب عنوان آقای گلی در مسابقات بین‌المللی شده‌اند، غلامحسین مظلومی با پنج گل در مسابقات جام باشگاه‌های آسیا ۱۹۷۰و صمد مرفاوی با شش گل در مسابقات فصل ۹۱–۱۹۹۰ موفق به کسب عنوان آقای گل مسابقات جام باشگاه‌های آسیا شدند.
در سال ۲۰۱۰ میلادی نیز بر اساس نظرسنجی سایت فدراسیون بین‌المللی تاریخ و آمار، فرهاد مجیدی کاپیتان آن زمان استقلال به عنوان محبوب‌ترین بازیکن جهان در سال ۲۰۱۰ شناخته شد. حسین حسینی دروازه‌بان استقلال نیز با بسته نگه‌داشتن دروازه‌اش به مدت ۸۷۲ در این زمینه در میان دروازه‌بان‌های تاریخ فوتبال ایران رکورددار است.
استقلال در جام حذفی ۷ بار قهرمانی را در سال های ۵۷–۱۳۵۶، ۷۵–۱۳۷۴، ۷۹–۱۳۷۸، ۸۱–۱۳۸۰، ۸۷–۱۳۸۶، ۹۱–۱۳۹۰، ۹۷–۱۳۹۶ به دست آورد و نائب قهرمانی را نیز ۴ بار در سال های۷۰–۱۳۶۹، ۷۸–۱۳۷۷، ۸۳–۱۳۸۲، ۹۵–۱۳۹۴ تجربه کرد.
در قاره آسیا نیز استقلال در لیگ قهرمانان آسیا ۲ بار در سال های ۱۹۷۰، ۹۱–۱۹۹۰ قهرمان شد و نیز نائب قهرمانی را ۲ بار در سال های ۱۹۹۱، ۹۹–۱۹۹۸ تجربه کرد. این تیم همچنین دو بار مقام سومی را در سال های ۱۹۷۱، ۰۲–۲۰۰۱ به دست آورد.