آب‌های ژرف واقعیتی که از آن غافلیم
گفتگو با دکتر حمید سرخیل
رضا رحیمی: بحران آب ایران به اوج رسیده و به همین دلیل گمانه زنی‌ها در مورد اکتشاف منابع و یا راهکار‌های جدید مقابله با این بحران در میان بسیاری از شهروندان جامعه افزایش یافته است؛ شهروندانی که از سویی نگران شرایط کنونی جامعه هستند و از سویی در مورد آینده فرزندان خود به دیده تردید نگاه می‌کنند. در این بین برخی گمانه زنی‌های ضد و نقیض در مورد منابع جدید آبی تحت عنوان آب‌های ژرف موضوع داغی است که در مورد آن متخصصان مسائل آب نظر واحدی ندارد.
به گزارش «تابناک»، کاهش شدید منابع آب سطحی در بخش‌های گسترده‌ای از جغرافیای ایران و آغاز تنشهای جدی در رابطه با تأمین منابع آب کافی در حوزه‌های مختلف به ویژه آب شرب، از جمله مسائلی است که پیش بینی می‌شود در آینده ایران را با چالش‌های جدی رو به رو کند؛ چالش‌هایی که در سال‌های اخیر و برای عدم رو به رو شدن با آن تلاش‌هایی از سوی مدیران اجرایی کشور آغاز شده است.
از جمله برنامه‌هایی که مدیران اجرایی و به ویژه متولیان منابع آب کشور برای خروج از بحران آب پیش گرفته‌اند، می‌توان به آغاز فعالیت‌های مطالعاتی و اکتشافی آن‌ها در حوزه آب‌های ژرف اشاره کرد؛ منابع آبی که گفته می‌شود در اعماق بیش از هزار متر زمین وجود دارد و دسترسی به آن‌ها می‌تواند یکی از راه‌های اصلی مقابله با بحران آب در آینده نزدیک باشد.
در حالی بسیاری از شهروندان و دغدغه‌مندان مسائل آب به بحث منابع آب ژرف به دیده تردید نگاه می‌کنند که از آنسو برخی متخصصان مسائل آب معتقدند منابع آب ژرف واقعیتی است که نه تنها نباید انکار شود، بلکه باید با جدیت بیشتری برداشت از این منابع در دستور کار قرار بگیرد.
دکتر حمید سرخیل، عضو هیأت علمی دانشکده محیط زیست از جمله کارشناسانی است که با برداشت از آب‌های ژرف به شدت موافق است برای این نظر دلایل قابل تأملی را مطرح می‌کند.
آنچه در ادامه می‌آید مشروح گفتگو با ایشان است:
-آقای دکتر سرخیل با تشکر از وقتی که ما دادید، لطفاً برای شروع نظر خودتان را در مورد وجود یا عدم وجود منابع آب ژرف در ایران بیان کنید؟
بر خلاف بسیاری از کارشناسان مسائل آب که برداشت از منابع آب را تکذیب می‌کنند، بنده به شدت با این اقدام موافق هستم. بنده به عنوان فردی که موضوع رساله دکتری ام در این حوزه انجام شد، معتقدم وقتی ما می‌توانیم در رابطه با برداشت منابع نفت تا عمق ۶ تا ۷ هزار متری زمین نفوذ کنیم و برای یک بازه زمانی کوتاه مثل ۵ سال اقدام به برداشت نفت کنیم، انجام چنین پروژه در حوزه منابع آب نیز برای ما ناممکن نیست.
مطالعات نشان داده است که در برخی مناطق کشور مثل بخش‌هایی از استان خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان گسل‌هایی مثل گسل نهبندان وجود دارد که حای منابع غنی آبی است و این منابع بعضاً در عمق ۵ هزار متری قرار گرفته اند.
-شما در حالی به وجود منابع آب ژرف تأکید دارید که مسئولان آب و آبفای وزارت نیرو صریحاً وجود جنین واقعیتی را آن هم پس از ۷ الی ۸ سال مطالعه به صورت قاطع تأیید نمی‌کنند؟
واقعیت این موضوع آن است که مسئولان آب نیرو عقیده دارند که در رابطه با آب‌های ژرف منابع مطالعاتی قدیمی وجود دارد که نشان می‌دهد از گذشته این باور در میان کارشناسان حوزه وجود داشته است.
فارغ از مطالعات قدیمی که در دوران پیش از انقلاب اسلامی با کمک روسیه در کشور صورت گرفته است، اکنون برخی کشور‌های جهان مثل روسیه، آمریکا، ژاپن و فرانسه با استفاده از تکنولوژی VLF قادر هستند وجود منابع آب را تا عمق ۵ هزار متری رصد کرده و شناسایی کنند.
مطالعات مسئولان وزارت نیرو در این حوزه محدود بوده است. من در یکی از جلسات تخصصی که در رابطه با مسائل آب برگزار شد، از یکی از مسئولان وزارت نیرو پرسیدم که در مورد منابع آب ژرف چه اقداماتی را در دست دارید که وی در پاسخ به من گفت: ما این توانمندی را برای آیندگان حفظ کنیم.
-ضرورت ورود ما به آب‌های ژرف چیست؟
از سویی ما در حال حاضر امکان حفاری زمین تا عمق ۵ هزار متری و بیشتر را داریم و از سوی دیگر به واسطه بحران آبی که در بسیاری از مناطق کشور وجود دارد، باید به این حوزه ورود کنیم و از این منابع غنی بهره برداری کنیم.
-این تأکیدات شما در حالی است که بسیاری از کارشناسان برداشت از منابع آب ژرف را متضمن خسارت‌های سنگین زیست محیطی و طبیعی، چون فرونشست زمین و زلزله می‌دانند؟
این منابع در اعماق زمین در جریان هستند و به واسطه عمق زیاد و قرارگیری در گسل‌های سخت زمین چندان خسارتی را متوجه سطح زمین نخواهد کرد. ضمن اینکه در مناطقی که ما تأکید بر برداشت منابع آب ژرف داریم شاهد طبیعت خشکی هستیم که جمعیت کمی نیز در آن زندگی می‌کنند و خسارت زیادی متوجه آن‌ها نخواهد شد.
-نظر شما در مورد این استدلال که منابع آب ژرف را باید برای آیندگان باقی بگذاریم، چیست؟
واقعیت این است که آب‌های ژرف حالت ایستا ندارند و به سمت خلیج فارس و دریای عمان در جریان هستند. در این شرایط عدم برداشت از این منابع معنایی جز از دست رفتن آن ندارد و نمی‌توانیم با توجیه اینکه به آیندگان زیان وارد می‌شود، از برداشت این منابع عظیم صرف نظر کنیم.
-برخی می‌گویند به جای آب‌های ژرف باید به سمت مدیریت اصولی منابع آب برویم. نظر شما در این باره چیست؟
هر چند مدیریت منابع آب ایران مطلوب ارزیابی نمی‌شود و شایسته است که اصلاحاتی جدی در این حوزه رخ دهد، اما این دو مهم نافی یک دیگر نیستند و ما می‌توانیم به ویژه در مناطقی که با بحران شدید منابع آب رو به رو هستیم از آب‌های ژرف بهره برداری کنیم.
-از وقتی که ما دادید، سپاسگزارم، در پایان اگر سخنی باقی مانده است بفرمایید؟
من عقیده دارم مسئولان ارشد وزارت نیرو نسبت به وجود آب‌های ژرف آگاهی کامل دارند، اما برای نهایی کردن برداشت از این منابع اقدام شایسته‌ای نمی‌کنند. به نظر من آنچه که در این سال‌ها از سوی مسئولان وزارت نیرو برای مطالعه و اقدام عملی برای برداشت از آب‌های ژرف دنبال شده موثر و کافی نبوده و باید متولیان این حوزه با بهره گیری از مطالعات و توانمندی کشورهایی، چون ژاپن، فرانسه و روسیه ورود موثرتری به این حوزه داشته باشند.
