بازار جذاب ایران برای دلالان آمازون

در صورت حضور آمازون و برخی برندهای خارجی در ایران، شرکت‌های خرید آنلاین ایرانی باید با بازار خداحافظی کنند

خرید مستقیم از آمازون، eBay، علی‌بابا و هر جای جهان و تحویل در ایران، اینها بخشی از تبلیغاتی است که به‌طور گسترده‌ای در فضای مجازی دیده می‌شود. واقعیت چیست؟ آیا کاربران ایرانی می‌توانند به‌طور مستقیم از سایت‌های فروشگاهی معتبر دنیا خرید انجام دهند؟خرید مستقیم از آمازون، eBay، علی‌بابا و هر جای جهان و تحویل در ایران، اینها بخشی از تبلیغاتی است که به‌طور گسترده‌ای در فضای مجازی دیده می‌شود. واقعیت چیست؟ آیا کاربران ایرانی می‌توانند به‌طور مستقیم از سایت‌های فروشگاهی معتبر دنیا خرید انجام دهند؟

برای پاسخ به این سوال باید کمی به عقب‌تر برگردیم، مهر سال 94 بود که حسین مهری، مدیرعامل (سابق) شرکت پست جمهوری اسلامی ایران از امضای تفاهمنامه‌ای بین‌المللی با فروشگاه‌های ebay، آمازون و علی‌بابا خبر داد، اما انتظارها به سر نیامد و این تفاهمنامه‌ها به خاطر تحریم‌های آمریکا هیچ‌وقت اجرایی نشد. چنانکه چندی پیش پایگاه خبری «یو پی آی» در گزارشی مدعی شد شرکت آمازون به خاطر فروش کالایی به ارزش ۳۰۰ دلار به یک ایرانی به نقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران متهم شده است و امکان جریمه شدن این شرکت از سوی دولت آمریکا وجود دارد.  اما بالاخره ایرانی‌ها از چه روشی می‌توانند به‌طور مستقیم از فروشگاه‌های بین‌المللی خرید کنند؟ برای پاسخ به این سوال سراغ چند فروشگاه اینترنتی فعال در حوزه تجارت الکترونیکی بین‌المللی رفتیم که تعدادی از این شرکت‌ها در جدول یک ذکر شده است. 

«فرهیختگان» سراغ مدیران چند شرکت تسهیل‌گر خرید ایرانیان از آمازون و ebay و علی‌بابا رفت. ‌جز مدیر یک شرکت فعال در این حوزه، هیچ‌کدام حاضر به گفت‌وگو نشدند و برخی نیز درخواست داشتند هویت‌شان در گزارش ذکر نشود. 

در این زمینه مدیر روابط‌عمومی شرکت پست بین‌المللی PDE در پاسخ به این سوال «فرهیختگان» که امکان خرید مستقیم برای کاربران ایرانی در سایت فروشگاه‌های بین‌المللی وجود دارد یا نه، می‌گوید ما الان کارت‌بانکی در خارج از کشور نداریم که بتوانیم با این کارت از فروشگاه‌های بین‌المللی خرید انجام بدهیم.

وی درباره نحوه خرید شرکت‌های ایرانی از جمله شرکت PDE می‌گوید: «شرکت ما یک دفتر در دبی دارد که همه سفارش‌های خریداران ایرانی، پس از ثبت سفارش لینک محصول آمازون و... در سایت شرکت ما، محصول در دبی خریداری می‌شود و با پست به دفتر ما در این کشور ارسال و سپس به ایران فرستاده می‌شود.»  اما مدیر اجرایی یک شرکت فروشگاه فعال در حوزه تجارت الکترونیک که نخواست نامش ذکر شود گفته‌های مدیر روابط‌عمومی شرکت PDE را تایید می‌کند و می‌گوید ما هم مانند سایر شرکت‌های فعال در حوزه تجارت الکترونیکی در کشورهای عربی ازجمله امارات دفاتری داریم که پس از ثبت سفارش در داخل ایران، محصول را در امارات تهیه و سپس به ایران ارسال می‌کنیم.  از مجموع گفته‌های مدیران این فروشگاه‌های اینترنتی معلوم می‌شود آنچه به‌عنوان خرید مستقیم از آمازون تبلیغ می‌شود، درواقع یک بازار دلالی پرسودی است که برخی کالاها غیرضروری را با چندین واسطه به دست مشتریان خاص خود می‌رساند.

چرا خریداران ایرانی به‌طور مستقیم نمی‌توانند خرید کنند؟

یکی از مدیران اجرایی فروشگاه‌های فعال در حوزه تجارت الکترونیکی بین‌المللی در این ‌باره به «فرهیختگان» می‌گوید کارت‌های بانکی و سیستم شتاب در خارج از مرزهای کشور اعتباری برای خرید از سایت فروشگاه‌های بین‌المللی را ندارند، لذا ما مجبوریم از کارت‌هایی در کشورهای عربی یا ترکیه استفاده کنیم که برای شرکت‌های بین‌المللی اعتبار داشته باشد.  وی معتقد است بانک‌های ایرانی به‌صورت لوکال (محلی) فعالیت می‌کنند، یعنی کارت‌های بانکی که برای مشتریان بانک‌های ایرانی صادر می‌شود صرفا قابلیت استفاده در قالب شبکه شتاب بانک‌های داخلی را دارد، این درحالی است که وقتی شما به‌عنوان مشتری از بانک‌های خارجی کارتی را دریافت می‌کنید، این کارت به سیستم بانکی بین‌المللی متصل است و امکان خرید و تجارت الکترونیکی در همه جای جهان را فراهم می‌کند.   اما مدیری دیگر نیز در این ‌باره می‌گوید در حالت کلی دو مساله در تجارت الکترونیکی بین‌المللی برای کاربران و تولیدکنندگان ایرانی وجود دارد که اولی مساله تحریم نظام بانکی و عدم فراهم‌سازی زیرساخت‌های مربوط به اعتباربخشی به کارت‌های بانکی ایرانی و دومی عدم ارائه خدمات پستی و حمل‌ونقلی برای کاربران ایرانی از سوی شرکت‌های بین‌المللی پستی است.

بازار دلالی، قیمت نجومی را روی دست مشتری می‌گذارد

با توجه به اینکه خرید مستقیم از آمازون و سایر شرکت‌های فروشگاهی بین‌المللی برای ایرانیان امکان ندارد، سوال این است که آیا با افزایش واسطه‌ها یا دلالان خرید قیمت بالا نمی‌رود؟ یکی از مدیران اجرایی سایت‌های فروشگاهی در پاسخ به این سوال می‌گوید بالاخره اجباری برای خرید وجود ندارد، اما کسی که از این شرکت‌های بین‌المللی خرید می‌کند باید در نظر داشته باشد اجناسی را که سفارش می‌دهد چند هزینه دربر دارد؛ قیمت اولیه محصول، هزینه ارسال پستی به دفاتر دبی یا دفاتر سایر شهرها، هزینه حمل‌ونقل به ایران، هزینه گمرکی و حق‌الزحمه شرکت‌های فروشگاهی ایرانی که سفارش به آمازون را انجام می‌دهند.
امکان عرضه کالاهای ایرانی در سایت‌های آمازون و شرکت‌های دیگر وجود ندارد

یکی دیگر از چالش‌های تجارت الکترونیک ایران این است که امکان عرضه کالاهای ایرانی در سایت‌های آمازون و شرکت‌های دیگر وجود ندارد. مدیر روابط‌عمومی شرکت پست بین‌المللی PDE در پاسخ به این سوال «فرهیختگان» می‌گوید: «ما برای ارسال محصولات ایرانی هیچ‌مشکلی نداریم، اما مساله این است که نمی‌توانیم محصولات ایرانی را در خارج از مرزهای کشور به‌صورت الکترونیکی به فروش برسانیم، دلیلش هم این است که از لحاظ سیستم بانکی هنوز زیرساخت‌های لازم برای خرید برای کاربران در خارج از مرزهای کشور فراهم نشده است.»

آمارهای گل‌وبلبلی و تجارت الکترونیکی که حال خوشی ندارد!

نتایج کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل یا UNCTAD  یکی از مهم‌ترین و جامع‌ترین مطالعات در زمینه سرمایه‌گذاری و تجارت الکترونیک است که کشورهای جهان را از نظر شاخص «آمادگی» در توسعه تجارت الکترونیک رده‌بندی می‌کند.  این رده‌بندی که بر اساس چهار شاخص ضریب نفوذ کارت اعتباری، وجود سرورهای امن، تعداد و درصد کاربران اینترنتی و اعتبار سیستم پستی امتیازدهی می‌شود، پیشرفت ایران را در سال‌های اخیر مطلوب ارزیابی کرده است، به‌طوری‌ که ایران در بین 144 کشور در سال 2014 در رتبه 69، در سال 2015 در رتبه 52، در سال 2016 در رتبه 77 و در سال 2017 در رتبه 47 جهان قرارگرفته است. 

بر اساس گزارش سال 2017 آنکتاد، سیستم پستی ایران از 100 نمره، 86 را دریافت کرده است. در این گزارش ضریب نفوذ کارت اعتباری در بین کاربران ایرانی 92 درصد، وجود سرورهای امن برای خرید در ایران 45 درصد و تعداد کاربران اینترنتی ایران 53 میلیون نفر است که مجموع این وضعیت، ایران را در رتبه 47 جهان به لحاظ آمادگی در تجارت الکترونیک سال 2017 قرار می‌دهد؛ اما بر اساس آنچه در گزارش آمده این آمادگی صرفا در سیستم تجارت الکترونیک داخل کشور مطلوب است و صرف وجود کمیت‌هایی چون تعداد کاربران یا کارت‌های اعتباری نتوانسته است در سیستم تجارت الکترونیکی بین‌المللی نقش موثری ایفا کند و با وضعیت پیشرفت خیره‌کننده تجارت الکترونیک در دنیا، جایگاه کشور به‌شدت سیر قهقرایی را طی خواهد کرد.

احتمال ورشکستگی برندهای ایرانی

بر اساس آنچه گفته شد، گرچه رتبه ایران در آمادگی برای تجارت الکترونیک در سال‌های اخیر نسبتا بهتر شده، این آمادگی و زیرساخت‌ها نه‌تنها نتوانسته است کالاهای ایرانی را در خارج از مرزهای کشور به خریداران ارائه کند، بلکه شرکت‌ها و واسطه‌هایی نیز در داخل کشور شکل‌گرفته‌اند که با ایجاد دفاتر واسطه‌ای در کشورهای عربی و ترکیه، زمینه انتقال کالاهای غول‌های تجارت الکترونیک بین‌المللی چون آمازون، eBay، علی‌بابا و... را به کشور فراهم می‌کنند.   این واسطه‌گری در سال‌های آتی می‌تواند با ایجاد شرایط «دامپینگ» در یک شرایط نابرابر فروشگاه‌های داخلی آنلاین چون دیجی کالا، بامیلو، شیکسون، زنبیل، تهران کالا و... را از نفس بیندازد و بازار تجارت الکترونیک کشور را در دست بگیرد.  این شرکت‌های بین‌المللی پس از کنار زدن فروشگاه‌های داخلی قطعا شرایط ویژه‌ای را برای بازار و کالاهای آن تعیین خواهند کرد و درنهایت بازنده این واسطه‌گری مشتریان و تولیدکنندگان ایرانی خواهند بود.