مهاجرت دانشمندان فضایی به برزیل و ادعاهایی درباره آینده برنامه فضایی
پس از بیش از یک سال تأکید مقامات ارشد دولتی بر اینکه سازمان فضایی ایران به فعالیت خود زیر نظر رئیس جمهور ادامه خواهد داد، اکنون خبر‌ها از کنترل وزارت ارتباطات بر این سازمان و تجزیه برخی پژوهشگاه‌های آن حکایت دارد؛ اتفاقاتی که برخی رسانه‌های خارجی را به این گمانه‌زنی تأیید نشده رسانده که برنامه فضایی ایران در سراشیبی قرار گرفته است.
تصمیم‌گیری درباره ساختار اداری مسئول ادامه برنامه فضایی ایران در روزهای اخیر، علاوه بر برخی اختلافات داخلی، باعث گمانه‌زنی‌های برخی رسانه‌های خارجی نیز شده است.
به گزارش «تابناک»، سخنان چند روز اخیر محمد اسماعیل کفایتی، مسئول بسیج مهندسان صنعتی در خصوص تعطیلی پژوهشگاه فضایی ایران ـ که با طرح مسأله خروج چند دانشمند فضایی و مهاجرت آن‌ها به برزیل همراه بود ـ یکی از جدی‌ترین انتقادات به تصمیمات دولت یازدهم درباره آینده برنامه فضایی ایران است.
بنا بر این گزارش، در سال ۱۳۸۲، مجلس شورای اسلامی در ماده نهم تصویب قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات تصمیم گرفت، «به منظور انجام مصوبات شورای عالی فضایی کشور و امور مطالعاتی و پژوهشی و طراحی و مهندسی و اجرا در زمینه فن‌آوری‌های خدمات فضایی و سنجش از راه دور و تقویت شبکه‌های ارتباطی و فناوری فضایی در داخل و خارج از کشور و تجمیع فعالیت‌های حاکمیتی مرکز سنجش از راه دور ایران و وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات و با استفاده از امکانات و نیروی انسانی، اداره کل طرح و مهندسی و نصب ارتباطات ماهواره‌ای شرکت مخابرات ایران و اداره کل نگهداری ارتباطات ماهواره‌ای شرکت مخابرات ایران و سازمان فضایی ایران وابسته به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تشکیل دهد. سازمان مذکور دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی است و برابر اساس‌نامه خود اداره خواهد شد و رئیس سازمان معاون وزیر خواهد بود».
هفت سال بعد، شورای عالی اداری بنا به پیشنهاد معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس‌جمهور و با هدف اعلامی ارتقای فعالیت‌های فضایی، حضور فعال و منسجم در عرصه رقابت‌های فضایی و تمرکز اختیارات، امکانات و نیروهای متخصص در یک مجموعه واحد، تصمیماتی گرفت که عده‌ای آن را خلاف قانون مصوب مجلس دانستند؛ بنابراین مقرر شد که؛
سازمان فضایی ایران از مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات منتزع و با کلیه تعهدات، وظایف، اختیارات، مسئولیت‌ها، منابع مالی و انسانی و امکانات و تجهیزات وابسته به نهاد ریاست جمهوری اداره می‌شود.
پژوهشکده مهندسی جهاد کشاورزی با کلیه تعهدات، وظایف، اختیارات، مسئولیت‌ها، منابع انسانی و مالی و امکانات و تجهیزات موجود در «پژوهشگاه هوافضا» ادغام می‌گردد و وابسته به سازمان فضایی ایران اداره خواهد شد.
دولت احمدی‌نژاد بعدا یک تصمیم دیگر نیز گرفت و پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی ایران که از سال ۱۳۷۵ با نام پژوهشکده هوافضا فعالیت‌های خود را در زمینه تحقیقات هوافضایی آغاز کرده و در سال ۱۳۸۳ به پژوهشگاه هوافضا تغییر نام داده بود، در سال ۱۳۹۰، زیرمجموعه پژوهشگاه فضایی ایران قرار داد.
به این ترتیب، سازمان فضایی که طبق قانون سال ۱۳۸۲زیر نظر وزارت ارتباطات تشکیل شده بود، به زیرمجموعه نهاد ریاست جمهوری تبدیل شد و چندین پژوهشگاه مختلف نیز زیر مجموعه آن قرار گرفتند؛ تغییراتی که به موفقیت‌هایی نیز منجر شد، هرچند مخالفان احمدی‌نژاد وی را به بهره‌برداری تبلیغاتی از این دستاورد‌ها متهم می‌کنند.
شروع دولت یازدهم از همان روزهای رأی اعتماد به کابینه با مخالفت مقامات دولتی نسبت به تصمیمات دولت قبل همراه بود. کاتب از نمایندگان مجلس و واعظی وزیر پیشنهادی ارتباطات از جدایی سازمان فضایی از نهاد ریاست جمهوری و بازگرداندن آن به وزارت ارتباطات حمایت کردند و به نقل از رئیس جمهور نیز اقدامات دولت قبل را غیرقانونی دانستند.
روحانی در ابتدای شهریور، اکبر ترکان را در کنار چند مسئولیت دیگر، به سرپرستی سازمان فضایی نیز منصوب کرد. وی در روزهای ابتدایی و در شرایطی که میزان اطلاع خود از این سازمان را در حد یک چای خوردن می‌دانست، از بازگشت سازمان فضایی به وزارت ارتباطات ابراز بی‌اطلاعی کرد.
آذرماه سال جاری، نشانه‌های بیشتری از تغییر در تصمیمات دولتی دیده شد. ابتدا متن نامه رئیس جمهور به ستاری، معاون علمی و فن‌آوری ایشان منتشر شد که به استناد اصول ۱۲۴ و ۱۲۶ قانون اساسی، به ترتیب اداره جلسات شورای عالی فضایی و ایجاد مرکز ملی فضایی را بر عهده او گذاشته بود.
اخبار روزهای اخیر نشان می‌دهد، بر خلاف اظهارات مقامات دولتی تا مهرماه امسال که بر یکپارچگی سازمان فضایی زیر نظر رئیس جمهور تأکید داشتند، قرار است ساختار جدید سازمان فضایی ایران به شکل قدیمی خود باز‌گردد و بار دیگر زیر نظر وزیر ارتباطات اداره شود. هر یک از بخش‌هایی که پیش از این زیر نظر رئیس جمهور متمرکز شده بودند نیز به یکی از وزارتخانههای دولت منتقل خواهد شد.
سازمان فضایی ایران و پژوهشکده تحقیقات فضایی ایران، زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فن‌آوری خواهند شد، پژوهشگاه فضایی ایران نیز منحل و اجزای آن شامل پژوهشگاه هوافضا به وزارت علوم تحقیقات و پژوهشکده مهندسی به جهاد دانشگاهی سپرده خواهد شد.
مرکز ملی فضایی ذیل شورای‌عالی فضایی کشور به عنوان نهاد بالادستی و حاکمیتی ایجاد خواهد شد که مسئولیت آن را معاونت علمی فن‌آوری ریاست جمهوری عهده‌دار خواهد بود.
همین تحولات و اخبار مربوط به آن همراه با پرتاب نشدن چندین ماهواره‌ای که مدت‌هاست کار تکمیل آن به پایان رسیده، برخی تحلیلگران را در رسانه‌های خارجی به این نتیجه رسانده که تغییراتی جدی در برنامه فضایی ایران در راه است و شاید این برنامه در پایان راه خود باشد.
جاسم السالمی که مسائل نظامی و فضایی ایران را در رسانه‌هایی از جمله دیلی‌بیست پوشش می‌دهد، در این باره در مطلبی در وب‌سایت مدیوم نوشته: بعد از شش سال هزینه و تبلیغات زیاد، اتفاقات نهمین روز سال جدید میلادی به معنای تعطیل شدن بی‌سر و صدای برنامه فضایی ایران است. دولت ایران تصمیم گرفته است با انحلال سازمان فضایی ایران، نیروی انسانی و امکانات این سازمان را به چهار وزارتخانه و از جمله وزارتخانههای ارتباطات و دفاع باز‌گرداند.
ایران برنامه فضایی خود را در دهه ۱۹۷۰ آغاز کرد و در سال ۲۰۰۲، سید محمد خاتمی رئیس جمهور وقت ایران به وزرای علوم و مخابرات دستور داد تا برنامه فضایی ایران را برای دستیابی به قابلیت‌های فضایی و به ویژه طراحی و تولید ماهواره با همکاری روسیه بنا کنند، ولی سازمان فضایی ایران با شکل فعلی ایران، در واقع در سپتامبر ۲۰۱۰ ایجاد شد وقتی که محمود احمدی‌نژاد شورای ملی فضایی و چند مؤسسه تحقیقاتی کوچک را تحت نظر نهاد رئیس‌جمهوری قرار داد.
سازمان جدید فضایی از سرمایه‌گذاری جدی دولتی بهره برد و تمرکزش را بر پرتاب‌کننده‌ها قرار داد. حداقل سه مؤسسه بزرگ از این برنامه حمایت می‌کردند. مرکز فضایی امام خمینی در سمنان مسئول ساخت و پرتاب راکت‌ها بود. مرکز تحقیقات فضایی در تهران بر تولید زیرسیستم‌ها نظارت داشت و مرکز رصد فضایی امام صادق در اراک، کار رهگیری ماهواره‌های ایرانی و خارجی را بر عهده داشت. ده‌ها دانشگاه نیز کار حمایت از این سه مرکز اصلی را بر عهده داشتند.
برنامه مورد فضایی ایران از شش سامانه پرتاب تشکیل می‌شد که سه مورد آن و نمونه‌های مربوط به آن توسط آژانس فضایی تکمیل شد.
اولین روش، سیستم کاوشگر بود که بر پایه موشک زلزال ۳ یا فراگ ۷ ساخته شده و دارای یک کپسول جداشونده است که با استفاده از یک چتر به زمین برمی‌گردد. همین سیستم بعضی از موجودات زنده مانند کرم، لاک‌پشت و میمون را به فضا برد. آخرین نمونه این سیستم، راکت پژوهش بود که به جای سامانه‌های سوخت جامد، بر پایه موشک سوخت مایع شهاب 2 ساخته شد.
دومین نوع سیستم تکمیل شده، ماهواره‌بر سفیر بود که بر پایه سیستم موشکی شهاب ۳ ساخته شده است. سفیر متنوع‌ترین و موفق‌ترین سیستم ایرانی تاکنون است که سه پرتاب موفق داشته است. سیستم سفیر، ماهواره‌ای ایرانی امید و رصد را در مدار قرار داد.
سیمرغ، آخرین دستاورد برنامه فضایی ایران در واقع مشابه یک سامانه کره شمالی است. سیمرغ از بزرگ شده چهار موتور موشک‌های اسکاد استفاده می‌کند تا ماهواره‌ای به وزن صد کیلوگرم را به فضا ببرد. تهران امید داشت نمونه‌ای شانزده موتوره از سیمرغ را تولید کند که توانایی بردن دو انسان به فضا را داشته باشد ولی سیمرغ تاکنون هیچ پرتاب موفقی نداشته است.
سلامی پس از مرور کوتاهی بر برنامه فضایی ایران پس از سال ۲۰۱۰، مدعی فرار سریع مغز‌ها و خروج دانشمندان جوان از برنامه فضایی ایران شده و به نقل از مسئول بسیج مهندسین صنعتی به مهاجرت دو نفر به برزیل اشاره کرده است.
به گزارش «تابناک»، سخنان چند روز اخیر محمد اسماعیل کفایتی، مسئول بسیج مهندسان صنعتی در خصوص تعطیلی پژوهشگاه فضایی ایران ـ که با طرح مسأله خروج چند دانشمند فضایی و مهاجرت آن‌ها به برزیل همراه بود ـ یکی از جدی‌ترین انتقادات به تصمیمات دولت یازدهم درباره آینده برنامه فضایی ایران است.
بنا بر این گزارش، در سال ۱۳۸۲، مجلس شورای اسلامی در ماده نهم تصویب قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات تصمیم گرفت، «به منظور انجام مصوبات شورای عالی فضایی کشور و امور مطالعاتی و پژوهشی و طراحی و مهندسی و اجرا در زمینه فن‌آوری‌های خدمات فضایی و سنجش از راه دور و تقویت شبکه‌های ارتباطی و فناوری فضایی در داخل و خارج از کشور و تجمیع فعالیت‌های حاکمیتی مرکز سنجش از راه دور ایران و وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات و با استفاده از امکانات و نیروی انسانی، اداره کل طرح و مهندسی و نصب ارتباطات ماهواره‌ای شرکت مخابرات ایران و اداره کل نگهداری ارتباطات ماهواره‌ای شرکت مخابرات ایران و سازمان فضایی ایران وابسته به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تشکیل دهد. سازمان مذکور دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی است و برابر اساس‌نامه خود اداره خواهد شد و رئیس سازمان معاون وزیر خواهد بود».
هفت سال بعد، شورای عالی اداری بنا به پیشنهاد معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس‌جمهور و با هدف اعلامی ارتقای فعالیت‌های فضایی، حضور فعال و منسجم در عرصه رقابت‌های فضایی و تمرکز اختیارات، امکانات و نیروهای متخصص در یک مجموعه واحد، تصمیماتی گرفت که عده‌ای آن را خلاف قانون مصوب مجلس دانستند؛ بنابراین مقرر شد که؛
سازمان فضایی ایران از مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات منتزع و با کلیه تعهدات، وظایف، اختیارات، مسئولیت‌ها، منابع مالی و انسانی و امکانات و تجهیزات وابسته به نهاد ریاست جمهوری اداره می‌شود.
پژوهشکده مهندسی جهاد کشاورزی با کلیه تعهدات، وظایف، اختیارات، مسئولیت‌ها، منابع انسانی و مالی و امکانات و تجهیزات موجود در «پژوهشگاه هوافضا» ادغام می‌گردد و وابسته به سازمان فضایی ایران اداره خواهد شد.
دولت احمدی‌نژاد بعدا یک تصمیم دیگر نیز گرفت و پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی ایران که از سال ۱۳۷۵ با نام پژوهشکده هوافضا فعالیت‌های خود را در زمینه تحقیقات هوافضایی آغاز کرده و در سال ۱۳۸۳ به پژوهشگاه هوافضا تغییر نام داده بود، در سال ۱۳۹۰، زیرمجموعه پژوهشگاه فضایی ایران قرار داد.
به این ترتیب، سازمان فضایی که طبق قانون سال ۱۳۸۲زیر نظر وزارت ارتباطات تشکیل شده بود، به زیرمجموعه نهاد ریاست جمهوری تبدیل شد و چندین پژوهشگاه مختلف نیز زیر مجموعه آن قرار گرفتند؛ تغییراتی که به موفقیت‌هایی نیز منجر شد، هرچند مخالفان احمدی‌نژاد وی را به بهره‌برداری تبلیغاتی از این دستاورد‌ها متهم می‌کنند.
شروع دولت یازدهم از همان روزهای رأی اعتماد به کابینه با مخالفت مقامات دولتی نسبت به تصمیمات دولت قبل همراه بود. کاتب از نمایندگان مجلس و واعظی وزیر پیشنهادی ارتباطات از جدایی سازمان فضایی از نهاد ریاست جمهوری و بازگرداندن آن به وزارت ارتباطات حمایت کردند و به نقل از رئیس جمهور نیز اقدامات دولت قبل را غیرقانونی دانستند.
روحانی در ابتدای شهریور، اکبر ترکان را در کنار چند مسئولیت دیگر، به سرپرستی سازمان فضایی نیز منصوب کرد. وی در روزهای ابتدایی و در شرایطی که میزان اطلاع خود از این سازمان را در حد یک چای خوردن می‌دانست، از بازگشت سازمان فضایی به وزارت ارتباطات ابراز بی‌اطلاعی کرد.
یک ماه بعد و در مهرماه سال ۹۲، مقامات دولتی از تصریح رئیس‌جمهور بر حفظ یکپارچگی سازمان فضایی و ادامه فعالیت آن زیر نظر معاون اجرایی خبر دادند.
یک سال بعد از این اعلام‌نظر شریعتمداری، در مهرماه سال جاری نیز، باز شریعتمداری بر حفظ یکپارچگی سازمان فضایی و کار آن زیر نظر رئیس‌جمهور تأکید داشت؛ تغییری که در لحن مقامات دولتی صورت گرفت، اشاره به کوچکتر شدن این ساختار برای چابک شدن آن بود.
آذرماه سال جاری، نشانه‌های بیشتری از تغییر در تصمیمات دولتی دیده شد. ابتدا متن نامه رئیس جمهور به ستاری، معاون علمی و فن‌آوری ایشان منتشر شد که به استناد اصول ۱۲۴ و ۱۲۶ قانون اساسی، به ترتیب اداره جلسات شورای عالی فضایی و ایجاد مرکز ملی فضایی را بر عهده او گذاشته بود.
اخبار روزهای اخیر نشان می‌دهد، بر خلاف اظهارات مقامات دولتی تا مهرماه امسال که بر یکپارچگی سازمان فضایی زیر نظر رئیس جمهور تأکید داشتند، قرار است ساختار جدید سازمان فضایی ایران به شکل قدیمی خود باز‌گردد و بار دیگر زیر نظر وزیر ارتباطات اداره شود. هر یک از بخش‌هایی که پیش از این زیر نظر رئیس جمهور متمرکز شده بودند نیز به یکی از وزارتخانههای دولت منتقل خواهد شد.
سازمان فضایی ایران و پژوهشکده تحقیقات فضایی ایران، زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فن‌آوری خواهند شد، پژوهشگاه فضایی ایران نیز منحل و اجزای آن شامل پژوهشگاه هوافضا به وزارت علوم تحقیقات و پژوهشکده مهندسی به جهاد دانشگاهی سپرده خواهد شد.
مرکز ملی فضایی ذیل شورای‌عالی فضایی کشور به عنوان نهاد بالادستی و حاکمیتی ایجاد خواهد شد که مسئولیت آن را معاونت علمی فن‌آوری ریاست جمهوری عهده‌دار خواهد بود.
همین تحولات و اخبار مربوط به آن همراه با پرتاب نشدن چندین ماهواره‌ای که مدت‌هاست کار تکمیل آن به پایان رسیده، برخی تحلیلگران را در رسانه‌های خارجی به این نتیجه رسانده که تغییراتی جدی در برنامه فضایی ایران در راه است و شاید این برنامه در پایان راه خود باشد.
جاسم السالمی که مسائل نظامی و فضایی ایران را در رسانه‌هایی از جمله دیلی‌بیست پوشش می‌دهد، در این باره در مطلبی در وب‌سایت مدیوم نوشته: بعد از شش سال هزینه و تبلیغات زیاد، اتفاقات نهمین روز سال جدید میلادی به معنای تعطیل شدن بی‌سر و صدای برنامه فضایی ایران است. دولت ایران تصمیم گرفته است با انحلال سازمان فضایی ایران، نیروی انسانی و امکانات این سازمان را به چهار وزارتخانه و از جمله وزارتخانههای ارتباطات و دفاع باز‌گرداند.
ایران برنامه فضایی خود را در دهه ۱۹۷۰ آغاز کرد و در سال ۲۰۰۲، سید محمد خاتمی رئیس جمهور وقت ایران به وزرای علوم و مخابرات دستور داد تا برنامه فضایی ایران را برای دستیابی به قابلیت‌های فضایی و به ویژه طراحی و تولید ماهواره با همکاری روسیه بنا کنند، ولی سازمان فضایی ایران با شکل فعلی ایران، در واقع در سپتامبر ۲۰۱۰ ایجاد شد وقتی که محمود احمدی‌نژاد شورای ملی فضایی و چند مؤسسه تحقیقاتی کوچک را تحت نظر نهاد رئیس‌جمهوری قرار داد.
سازمان جدید فضایی از سرمایه‌گذاری جدی دولتی بهره برد و تمرکزش را بر پرتاب‌کننده‌ها قرار داد. حداقل سه مؤسسه بزرگ از این برنامه حمایت می‌کردند. مرکز فضایی امام خمینی در سمنان مسئول ساخت و پرتاب راکت‌ها بود. مرکز تحقیقات فضایی در تهران بر تولید زیرسیستم‌ها نظارت داشت و مرکز رصد فضایی امام صادق در اراک، کار رهگیری ماهواره‌های ایرانی و خارجی را بر عهده داشت. ده‌ها دانشگاه نیز کار حمایت از این سه مرکز اصلی را بر عهده داشتند.
برنامه مورد فضایی ایران از شش سامانه پرتاب تشکیل می‌شد که سه مورد آن و نمونه‌های مربوط به آن توسط آژانس فضایی تکمیل شد.
اولین روش، سیستم کاوشگر بود که بر پایه موشک زلزال ۳ یا فراگ ۷ ساخته شده و دارای یک کپسول جداشونده است که با استفاده از یک چتر به زمین برمی‌گردد. همین سیستم بعضی از موجودات زنده مانند کرم، لاک‌پشت و میمون را به فضا برد. آخرین نمونه این سیستم، راکت پژوهش بود که به جای سامانه‌های سوخت جامد، بر پایه موشک سوخت مایع شهاب 2 ساخته شد.
دومین نوع سیستم تکمیل شده، ماهواره‌بر سفیر بود که بر پایه سیستم موشکی شهاب ۳ ساخته شده است. سفیر متنوع‌ترین و موفق‌ترین سیستم ایرانی تاکنون است که سه پرتاب موفق داشته است. سیستم سفیر، ماهواره‌ای ایرانی امید و رصد را در مدار قرار داد.
سیمرغ، آخرین دستاورد برنامه فضایی ایران در واقع مشابه یک سامانه کره شمالی است. سیمرغ از بزرگ شده چهار موتور موشک‌های اسکاد استفاده می‌کند تا ماهواره‌ای به وزن صد کیلوگرم را به فضا ببرد. تهران امید داشت نمونه‌ای شانزده موتوره از سیمرغ را تولید کند که توانایی بردن دو انسان به فضا را داشته باشد ولی سیمرغ تاکنون هیچ پرتاب موفقی نداشته است.
سلامی پس از مرور کوتاهی بر برنامه فضایی ایران پس از سال ۲۰۱۰، مدعی فرار سریع مغز‌ها و خروج دانشمندان جوان از برنامه فضایی ایران شده و به نقل از مسئول بسیج مهندسین صنعتی به مهاجرت دو نفر به برزیل اشاره کرده است.
