شنبه 25 خرداد 1392 پس از پايان شمارش آراي يازدهمين انتخابات رياست جمهوري، «حجت الاسلام حسن روحاني» براي يك دوره چهارساله رييس جمهور ايران شد. هرچند دوره هاي رياست جمهوري در ايران چهار ساله است اما تجارب دوره هاي قبلي نشان مي دهد روساي جمهور قبلي همچون: آيت الله هاشمي رفسنجاني، حجت الاسلام سيدمحمد خاتمي و دكتر محمود احمدي نژاد هر كدام به مدت هشت سال مسووليت اين قوه را به عهده داشته اند و به نظر مي رسد دكتر روحاني هم از چنين قاعده يي مستثني نباشد. روساي دولت در ايران شيوه هاي مختلفي براي ارتباط با مخاطبان دارند و رسانه ها يكي از اين ابزارهاي برقراري ارتباط با مخاطبان است. در كنار رسانه هايي همچون: روزنامه ايران، خبرگزاري ايرنا، ايسنا و... كه مسوولان آنها با نظر مستقيم دولتمردان انتخاب مي شوند، در دولت دهم حجم فراواني از سايت هاي خبري نيز متولد شدند كه قاعدتا به دولت بعدي به ارث مي رسد اما مهم ترين رسانه يي كه دولت جديد مي تواند در اطلاع رساني برنامه ها و فعاليت هاي خود از آن استفاده كند «صدا و سيما» است. در مطلبي كه پيش روي شماست، چند توصيه به رييس جمهور جديد درباره نحوه استفاده از اين رسانه مطرح شده است. اين توصيه ها از يك طرف حاصل بررسي شبكه هاي مختلف راديويي و تلويزيوني در طول سال هاي گذشته و از طرف ديگر حاصل شناخت ظرفيت هاي اين رسانه است. رسانه يي كه بهره برداري درست و اصولي از آن مي تواند به يكي از عوامل و عناصر تضمين كننده موفقيت برنامه هاي دولت يازدهم تبديل شود.
1- پالس هاي مثبت ارسالي را جدي بگيريد
عملكرد تلويزيون در يازدهمين دوره انتخابات رياست جمهوري با همه فراز و فرودهاي آن عملكردي مثبت و مثال زدني بود كه حتي تا يك هفته بعد از پايان انتخابات نيز ادامه يافت. بعد از اعلام نتايج انتخابات و پيروزي حسن روحاني، تلويزيون صحنه هاي شادي مردم در خيابان ها را در بخش هاي مختلف خبري خود پخش كرد و تقريبا از تمامي زوايا به اين رويداد پرداخت. تعاملي كه اين روزها در صدا و سيما نسبت به كانديداي پيروز شكل گرفته، اتفاقي كم سابقه و مثال زدني است كه تاكنون در هيچ دوره يي به اين صورت تكرار نشده است. با در نظر گرفتن چنين فضايي مي توان با قاطعيت گفت امكان ارتباط موثر ميان قوه مجريه و صدا و سيما فراهم است و بايد با تدبير راهكارهاي اجرايي، مسير رسيدن به تعامل هاي بهتر و موثر را تقويت كرد.
2- رويكرد مثبت، منفي، واقعي؟
قوه مجريه به دليل حيطه گسترده فعاليت هاي اجرايي ممكن است با انتقادهاي فراواني از سوي مردم، كارشناسان و اقشار مختلف مردم مواجه شود. مي گويند بخش عمده يي از تماس هاي تلفني رييس سازمان صدا و سيما به اين مساله اختصاص دارد كه مسوولان دولت از وي درباره پخش يا عدم پخش خبر يا برنامه يي خاص «التماس دعا» دارند! صدا و سيما نيز بسته به نظر و راي كلي دولت، مي تواند گرايشي خاص را در پيش بگيرد. مثلااز كليه برنامه هاي دولت حمايت كند يا اينكه با نقد منصفانه و اطلاع رساني درست، حركتي مثبت را در پيش بگيرد.
به نظر مي رسد رييس جمهور جديد كشورمان مي تواند فضايي را فراهم كند تا تلويزيون به فعاليت اصلي و واقعي خود بپردازد و اگر هم ابهامي وجود داشت، با حضور مسوولان اين امر توضيح داده شود. به عبارت ساده تر دولت تدبير و اميد بايد آماده استقبال از هر نوع انتقاد و نظر كارشناسي باشد و اين موضوع را تهديدي براي خود تلقي نكند. در غير اين صورت ممكن است براي چهار سال يك فضاي رسانه يي كاملامثبت در جريان باشد اما در رقابت هاي انتخاباتي سال 1396، ناگهان مخاطبان با فضايي كاملاانتقادي از برنامه هاي چهار ساله دولت مواجه شوند و حرف هاي گفته نشده طي چهار سال، به شكلي انفجاري بيان شود. به عبارت ساده تر تلويزيون نه يك «بوق تبليغاتي» بلكه رسانه يي است كه بايد با مقتضيات خاص آن از آن بهره گرفت.
مشخصا در دوره حضور دكتر محمود احمدي نژاد در رياست جمهوري، رويه حاكم بر صدا و سيما حمايت صددرصد و رويكرد كاملامثبت بود و درباره برنامه هاي كلاني مانند «هدفمندي يارانه ها» حتي يك برنامه انتقادي نيز ساخته نشد تا تبعات اجراي اين قانون را به شكل صحيح به مردم گوشزد كند بلكه تمامي برنامه هاي ساخته و توليد شده درباره اين مساله صرفا جنبه هاي مثبت اجراي اين قانون را مورد نظر قرار داده بود. بديهي است رييس جمهور مي تواند به صدا و سيما اجازه دهد به صورت مستقل فعاليت كند و حال اگر جايي نياز به توضيح بود، اين توضيح از سوي دولت ارائه شود.
3- حضور سخنگويان و كارشناسان دولت در صدا و سيما
شبكه هاي مختلف تلويزيوني در سال هاي اخير ركورد عجيبي از حضور مسوولان دولت در شبكه هاي مختلف راديويي و تلويزيوني را به ثبت رسانده اند. وزرا، معاونان، مديران كل و... زيادي به حضور در شبكه هاي مختلف تلويزيوني در اين سال ها تمايل نشان داده اند و هر بار نيز با حضور در استوديوي يك برنامه تلويزيوني يا راديويي، به جاي آنكه به يك بحث و گفت وگوي آزاد تمايل نشان دهند، فضاي برنامه را به سمت و سوي «ارائه گزارش كار» سوق داده اند. مجريان نيز معمولاتمايلي به چالش نشان نداده اند زيرا گاهي طرح يك چالش، باعث دردسرهاي بعدي براي مجريان مي شده است. در دولت هاي قبلي و در ميان معاونان معمولا«معاون سينمايي» چهره شناخته شده يي بود كه علت اين مساله هم سر و كار داشتن شخص معاون با مقوله يي تصويري و عام به نام «سينما» بود كه سبب مي شد چهره وي در انظار عمومي كاملاشناخته شده باشد اما در دوره فعلي، اغلب معاونان دولت امكان حضور در تلويزيون را به شكل گسترده پيدا كردند و حالاديگر چهره اغلب آنها آنقدر براي مخاطبان شناخته شده است كه با ديدن آنها در مكاني عمومي مثل يك فروشگاه بتوان آنها را به آساني شناسايي كرد!
آقاي رييس جمهور منتخب! اين شيوه استفاده از تلويزيون بسيار غير حرفه يي و ناكارآمد است. اينكه وزيري به بهانه برگزاري يك نمايشگاه كتاب، در طول 10 روز از شبكه يي به شبكه ديگر در رفت و آمد باشد و هربار هم آماري نجومي ارائه كند و استقبال مردم از كتاب هاي كمك آموزشي را به استقبال مردم از كتاب تعبير كرده و آمار افرادي كه صرفا از سر وقت گذراني وارد نمايشگاه مي شوند را با افتخار به عنوان آمار مخاطبان كتاب اعلام كند و پاسخي هم براي اين سوال كه چرا شمارگان كتاب 1100 نسخه و گاه 500 نسخه شده است نداشته باشد، يك ضد تبليغ درست و حسابي است. پيشنهاد مي كنيم در دولت جديد اگر مسوولي در يك برنامه حضور مي يابد، يك كارشناس و منتقد نيز حضور داشته باشد تا آن برنامه به عرصه يي براي بحث و تبادل نظر تبديل شود. باور كنيد مردم سال هاست برنامه هاي خنثي و گزارش كاري را تماشا نمي كنند و مخاطب اين برنامه ها صرفا روابط عمومي سازمان ها و نهادها هستند اما شخص شما مي توانيد با بهره گيري درست از فضايي كه تلويزيون در اختيار يك مسوول قرار مي دهد، هم دغدغه هاي دولت خود را دنبال كنيد و هم مخاطبان را با برنامه هايي با كيفيت و تماشايي مواجه كنيد.
4- قدم هاي اوليه براي تاسيس شبكه هاي خصوصي
رييس جمهور جديد مي تواند در قالب ارائه لايحه به مجلس شوراي اسلامي، زمينه يي براي راه اندازي شبكه هاي خصوصي در كشور را فراهم كند. بخش هاي فرهنگي- هنري فراواني در كشور وجود دارند كه امكان توليد برنامه با موضوع و محتواي فرهنگي- هنري را دارند. اين بخش ها مي توانند در پروسه يي كم هزينه تر از پروسه فعلي صدا و سيما اقدام به توليد برنامه كنند. البته صدا و سيما همچنان مي تواند انحصار پخش برنامه هاي مذكور را داشته باشد و به محصول توليد شده توسط اين بخش ها اجازه پخش دهد. اين روزها برخي نهادها نيز به دنبال دستيابي به اين امكان هستند و رييس جمهور جديد مي تواند چنين رويه يي را تسهيل كرده و براي همه بخش هاي تواناي كشور اين امكان را فراهم كند.
5- خبرنگاران صدا و سيما، مديران روابط عمومي نباشند
در سال هاي اخير بخش عمده يي از خبرنگاران صدا و سيما به عنوان مديران و مسوولان روابط عمومي سازمان ها و نهادهاي مختلف مشغول به فعاليت شدند. نيت عمومي از چنين اقدامي، نه توانايي رسانه يي مجريان مذكور بلكه ايجاد زمينه يي براي بهره گيري از امكان حضور در تلويزيون بود. اقدامي كه چندان حرفه يي نيست. روابط عمومي يك فضاي كاري خاص است و خبرنگاري، تخصصي ديگر است. بهتر است رييس جمهور جديد با آزاد كردن ظرفيت هاي مذكور، اجازه دهد تا خبرنگاران مذكور به وظيفه اصلي خود در بخش هاي خبري صدا و سيما بپردازند و افرادي عهده دار اين مسووليت شوند كه توانايي رسانه يي دارند. در يك رابطه درست و اصولي ميان دولت و رسانه ها، نيازي نيست تا دولت براي انعكاس اخبار خود در صدا و سيما به چنين شيوه هايي متوسل شود.
6- ساماندهي برنامه هاي مشاركتي
بخشي از برنامه هاي توليدي صدا و سيما با مشاركت سازمان ها و نهادهاي مختلف توليد مي شود. در ماه هاي اخير و با شدت گرفتن مشكلات مالي تلويزيون، اين روند شدت پيدا كرده است. برنامه هاي مشاركتي با اين هدف توليد مي شوند كه اهداف و برنامه هاي آن سازمان يا نهاد را در چارچوب يك برنامه نمايشي يا زنده دنبال كنند. سريال «عصر پاييزي» كه اين روزها در شبكه يك سيما توليد مي شود، يكي از سريال هايي است كه با مشاركت وزارت كار و امور اجتماعي توليد مي شود. درباره برخي از برنامه هاي زنده نيز سازمان ها و نهادها با پرداخت پول، امكان حضور در مقابل دوربين و طرح ديدگاه هاي خود را پيدا مي كنند. برنامه هاي مناسبتي همواره نگاهي مستقيم و تبليغي به موضوع دارند. سامان دهي اين بخش نيز يكي ديگر از فعاليت هاي رييس جمهور آينده مي تواند باشد. بديهي است تلويزيون درباره برخي مسائل و موضوع ها ماموريتي ذاتي دارد و نياز نيست سازمان يا نهادي هم بابت پرداختن به آن وظايف به صدا و سيما پول پرداخت كند اما اگر قرار است موضوعي با مشاركت دولت مقابل دوربين برود، بايد در انتخاب آن موضوع دقت نظر فراواني صرف كرد و سوژه هايي را مورد توجه قرار داد كه نياز كلي جامعه باشد و به جاي تبليغات صرف و مستقيم، روندي معقول و منطقي در پرداختن به موضوع را مورد توجه قرار دهد.
روند توليد برنامه هاي مشاركتي در سال هاي اخير حرف و حديث هاي فراواني را هم به وجود آورده است و حتي در مقطعي مورد بررسي دستگاه هاي نظارتي هم بوده است. قطعا چنين روندي بايد شفاف شود و دايره تهيه كنندگان و كارگردان هاي چنين آثاري گسترده تر شود و به عده خاصي از نيروهاي متوسط الحال محدود نشود.
7- لزوم بهره گيري از سخنگويان مختلف
راي دهندگان به رييس جمهور دوست دارند هر چند وقت يك بار تصوير رييس جمهور محبوب خود را در صفحه تلويزيون تماشا كنند. با روشي كه دكتر روحاني در پيش گرفته و خود را رييس جمهور همه مردم معرفي كرده، قطعا تعداد علاقه مندان او نيز افزايش يافته است. بخشي از حضور يك رييس جمهور در تلويزيون با پخش گزارش ديدارها و برنامه هاي عادي او صورت مي گيرد. ممكن است رييس جمهور تمايل داشته باشد تا براي هر موضوع كم اهميتي به تلويزيون بيايد و با مردم به صورت مستقيم صحبت كند. به نظر مي رسد چنين مسووليتي مي تواند به عهده سخنگوهاي دولت- در بخش هاي مختلف سياسي، اجتماعي، فرهنگي، هنري و...- باشد. گاهي حضور بيش از حد در رسانه، تاثير گذاري كلام را به حداقل ممكن مي رساند. رييس جمهور برگزيده مي تواند در مقاطع حساس و مهم مقابل دوربين تلويزيون بيايد و با مردم گفت وگو كند اما تكرار مكرر اين مساله، قطعا خوشايند نيست و جايي كه نيازي به حضور عالي ترين مقام دولت نيست، بايد عرصه را به كارشناسان واگذار كرد.
8- پاسخ به مطالبات مردمي
در سال هاي اخير برنامه هاي تلويزيوني مختلفي به طرح مشكلات و مسائل مردم پرداخته اند. مثلادر بخش خبري «بيست و سي» گزارشي به نام «سرزده» پخش مي شود كه در آن گزارشگر تلويزيون هر بار به سراغ يكي از سازمان ها مي رود و با طرح مشكلات آنها، از مسوولان آن سازمان توضيح مي خواهد. چنين برنامه هايي سرمايه يي جدي براي دولت آينده است كه با ميدان دادن به سازندگان آنها دولت مي تواند به يك روابط عمومي خوب و رايگان دست پيدا كند. بديهي است دولت از همه مشكلات حوزه خود باخبر نيست و ممكن است برخي روش هاي فردي و اعمال نظرهاي شخصي مسوولان، سبب ايجاد سوءتفاهم هايي شود كه پاسخگويي مناسب به آنها، تاثيري فراوان در اصلاح روش ها دارد. دولت جديد مي تواند زمينه ورود اين خبرنگاران به تمام ادارات و بخش هاي تابعه خود را تسهيل كند و حتي براي برخي چهره هاي خاص رسانه يي، امتيازهايي خاص براي ورود به تمام بخش هاي دولتي را فراهم كند.
9- تقويت فضاي انتقادي در استان ها
برخلاف تهران و شهرهاي بزرگ، در اغلب شهرهاي نيمه بزرگ و كوچك انجام فعاليت هاي رسانه يي با محدوديت هاي خاصي مواجه است. يكي از ظرفيت هاي جدي دولت آينده «صدا و سيماي استان ها» است كه مي توان با ميدان دادن به آنها جهت نقد و بررسي فعاليت هاي دولت به جاي فعاليت هاي رپرتاژ گونه، از اين امكان نيز بهره ببرند.
10- حضور اقوام و اقشار گوناگون در تلويزيون
اقوام گوناگون ايراني با لباس و پوشش خاص خود متمايز مي شوند. با نزديك شدن به زمان برگزاري هر رويداد بين المللي، تصاوير اين اقوام در تلويزيون قابل رويت مي شود. كليپ هاي مختلفي از آنان ساخته و از شبكه هاي مختلف پخش مي شود و گاه از آنها در برنامه هاي زنده- مانند برنامه هاي نوروزي- استفاده مي شود اما متاسفانه در طول سال شاهد حضور آنها در شبكه هاي مختلف تلويزيوني نيستيم يا اينكه حضور آنها به شبكه هاي استاني محدود مي شود. رييس جمهور آينده كه در مبارزات انتخاباتي، همه اقوام و گروه ها را مورد توجه خود قرار داده مي تواند براي مباحث مختلف، حضور اقوام و قوميت هاي مختلف در برنامه هاي تلويزيوني را پيشنهاد دهد و بر اين جنبه نيز تاكيد كند. مثلاكارشناساني با لباس هاي قومي خاص خود در برنامه هاي تلويزيوني حضور يابند و درباره مباحث اقتصادي، اجتماعي، سياسي و... به بحث و گفت وگو بپردازند.
نويسنده: مرتضي فتحي
این گزارش نخستین بار در روزنامه اعتماد منتشر شده است.
