داستان تغییر ساعت چیست؟

تغییر ساعت در اولین روز فرودین ماه،‌ ابتکاری نیست که متعلق به « ما ایرانی ها» باشد، اما هر چه باشد این جلو کشیدن ساعت،‌ نشانه رسمی آن است که تابستان در راه است!

مشخص نیست که ابتکار اولیه تغییر ساعت در آغاز نیم سال گرم از کجا آمده است، ‌اما تاریخ نشان می دهد که کشورهای اروپایی که هم درعرض‌های جغرافیایی بالاتری هستند و بهره کم تری از نور آفتاب دارند و هم مصرف کننده انرژی هستند که یعنی منابع انرژی شان از جمله زغال سنگ محدود و گران است، در این زمینه از بسیاری کشورهای دیگر جلو بوده اند.

می گویند در 1907 ویلیام ویلت انگلیسی،‌ یکی از اولین کسانی بود که ایده ساعت تابستانی و زمستانی را مطرح کرد،‌ بعد از او و در 1916 اواخر جنگ جهانی اول، این ایده به دست بنجامین فرانکلین مخترع و سیاست مدار آمریکایی ترویج شد،‌ تا به استفاده بیشتر از نور روز به صرفه جویی در هزینه ها کمک کند و در نتیجه مردم مجبور نباشند صبح‌های زود هم از شمع روشن استفاده کنند.

آلمان که در این زمان درگیر جنگ بود، یکی از اولین کشورهایی است که تغییر ساعت تابستانی را اجرایی کرد تا مصرف داخلی زغال سنگ را کاهش دهد و به امکانات جنگی اش بیافزاید.

تغییر ساعت البته همیشه همین یک ساعت به جلو در آغاز نیمه گرم و یک ساعت به عقب در آغاز نیمه سرد سال نبوده است،‌ در برخی کشورها ساعت را تنها 30 دقیقه جا به جا می کردند، بعضی کشورها ساعت را دو ساعت به عقب و جلو می بردند،‌ در بعضی زمان ها هم ساعت تابستانی دو ساعت و 40 دقیقه جلو می آمد و در زمستان به جای اولش بر می گشت.

در ایران مساله تغییر ساعت با تاخیر بیشتری نسبت به اروپا مطرح شد، کمی بعد از 1311 و زمانی دکتر حسابی و تیم همکارانش بالاخره موفق شدند نظمی به ساعت رسمی بدهند و با محاسبه عرض و طول جغرافیایی مناطق مختلف ایران و مکاتبه با گرینویچ، برای کشور یک ساعت رسمی تعیین شد. گرینویچ‌ در انگلستان محلی است که نصف النهار مبدا از آن می گذرد و ساعت در تمام دنیا بر اساس فاصله با این نصف النهار تعیین می شود.

تغییر ساعت زمستانی و تابستانی در ایران هم به همان دلایلی که در همه دنیا عملی شد،‌ یک قاعده رسمی بود که تا انقلاب 57 اجرایی می شد،‌ بعد از انقلاب،‌ این قاعده به فراموشی سپرده شد؛ تا 1370 زمانی که اکبر هاشمی رفسنجانی رییس جمهور بود و اعلام شد که با تغییر ساعت می توان روزانه در ساعت اوج مصرف تا 100 مگاوات ساعت،‌ برق صرفه جویی کرد و در نتیجه هیات دولت در مصوبه ای اعلام کرد که تغییر ساعت تابستانی و زمستانی دوباره در دستور کار قرار دارد.

با این وجود در زمان دولت محمود احمدی نژاد در همان اسفند ماه سال 1384،‌ هیات دولت اعلام کرد که مصوبه تغییر ساعت سال 70 را ملغی کرده است و دیگر ساعت ها را جلو و عقب نخواهند برد،‌ استدلال این بود که این کار به کاهش بار ترافیک کمک می کند و با نزدیک کردن ساعت ناهار و نماز،‌ از اتلاف وقت در میانه روز جلوگیری می کند. در همین زمان اما مدیر دفتر مدیریت مصرف برق شرکت توانیر اعلام کرده بود که با تغییر ساعت در اول فرودین مصرف برق در سرتا سر کشور به صورت میانگین 1.5 درصد کاهش پیدا می کند.

این تصمیم دولت البته خیلی پایدار نماند،‌ در سالهای 85 و 86 مجلس تلاش‌هایی برای برگرداندن ساعت تابستانی و زمستانی کرد و در نهایت در مرداد 86،‌ قانونی در این زمینه تصویب شد که دولت را مکلف می کرد هر سال دوبار ساعت رسمی کشور را متناسب با وضعیت کره زمین تغییر دهد،‌ اول فرودین ساعت را یک ساعت به جلو ببرد و در پایان شهرویور آن را یک ساعت عقب برگرداند.

بیشتر کشورهای دنیا از قاعده تغییر ساعت تابستانی و زمستانی استفاده می کنند،‌ تمام اروپا به غیر از بلاروس،‌ ایسلند، ‌گرجستان و ارمنستان ساعت تابستانی و زمستانی دارند.‌ در آسیا، ‌چین برنامه ای برای تغییر ساعتش متناسب با فصل ها ندارد. روسیه کشوری که بین شرق و غربش حدود 11 ساعت اختلاف زمان وجود دارد از این قاعده پیروی نمی کند، ‌اما سوریه،‌ ترکیه و اردن ساعت‌ها را در آغاز نیمه اول و دوم سال جابه جا می کنند. در آمریکای شمالی، بیشتر ایالت ها ساعت تابستانی و زمستانی دارند اما در مورد این که هر کدام این ساعت را چه زمانی اعمال کنند اتفاق نظر وجود ندارد، ‌بنا براین برخی ایالت ها ساعت را در یک روز عقب می کشند و برخی در یک روز دیگر. استرالیا و نیوزلند هم ساعت را تغییر می دهند.

اما درآمریکای جنوبی هنوز بیشتر کشورها از این قاعده تبعیت نمی کنند که با توجه به عرض جغرافیایی و نزدیکی شان به مدار استوا آنقدرها هم بعید نیست با این وجود در آفریقا، مراکش و کشورهای غرب صحرای آفریقا ساعت را تغییر می دهند.

به این ترتیب نگرانی های کمتری برای پیاده روی بچه ها تا مدرسه در صبح های زود وجود دارد،‌ در مصرف برق و انرژی صرفه جویی می شود،‌ بعضی کشورها می گویند تغییر ساعت و استفاده بیشتر ازنور روز به آن ها درکاهش جرم و جنایت در ساعت‌های اولیه صبح کمک کرده است و بعضی ها هم ادعا می کنند که این کار انگیزه مردم را برای ورزش های بیرون از خانه در ساعت های اولیه صبح بیشتر می کند.