تنش ميان ايران و جهان عرب و یک راه حل
محمدمسعود صادقي
"حسنين هيكل : جدايي ايرانيان و جهان عرب، كه منجر به ايجاد ديواري از بدبيني به قدمت تاريخ گشته است، ايجاب مي نمايد كه در ابتدا و بدون هيچ گونه پيش داوري فقط و فقط دو سوي اين گفتگو با يكديگر صحبت و مفاهمه نمايند تا در مرحله بعد، نقاط مشترك، منافع طرفيني، و در نهايت راهكارهاي مثمر ثمر از اين رابطه ايجاد گردد. "
قبل از انقلاب اسلامي و در دوره حکومت پهلوی، کشورهای عرب عمدتاً رابطه خصمانه‌ای با ایران داشتند. عمده دلیل اختلافات عمیق طرفین را می‌توان در حمایت حکومت پهلوی از اسرائیل در برابر عرب‌ها دانست در این دوران رهبران کشورهای عربی از مخالفان حکومت وقت ایران حمایت و پشتیبانی می‌کردند. کشورهای مصر، لیبی، یمن، سوریه و فلسطین آشکارترین مخالفات‌ها را ابراز می‌داشتند. از میان کشورهای عرب، تنها الجزایر بود که سعی در برقراری روابط سیاسی محتاطانه با ایران داشت . نقطه اوج روابط این کشور با ایران را می‌توان در میزبانی از معاهده ۱۹۷۵ دانست که به سال‌ها مناقشات ارضی ایران و عراق پایان داد. حکومت مصر نیز پس از سقوط جمال عبدالناصر و روی کار آمدن انور سادات چرخشی در رفتار خود در قبال ایران پدید آورد و به برقراری روابط حسنه با حکومت وقت ایران پرداخت. روابط ايران و جهان عرب پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران نيز همواره از پيچيدگى های خاصی برخوردار و مسبوق به مخاطرات سياسي و امنيتي بوده است. اين وضعیت در پی تحولات بیداری اسلامی در جهان عرب، توافق ايران و غرب در موضوع هسته اي و نيز اعدام شيخ مجاهد نمر باقر النمر پیچیده تر نیز شده و چاره جويى در رفع موانع و ايجاد زمينه مكالمه ميان آن دو را دشوار نموده است.
اكنون و پس از ماجراي مشكوك اشغال سفارت عربستان در تهران و حمله عربستان به سفارت جمهوري اسلامي ايران در يمن، روز به روز بر تيرگي روابط و حتي قطع روابط ديپلماتيك برخي كشورهاي عربي و آفريقايي تحت حمايت عربستان افزوده مي شود. در اين وضعيت چند راه حل براي دولتمردان ما مطلوب است كه در ادامه به آنها پرداخته مي شود :
1- ابتدا و قبل از هر چيز مي بايست در سريع ترين زمان ممكن مسئله حمله به سفارت عربستان و محاكمه عاملان آن مورد بررسي قرار گرفته و نتيجه آن به سازمان ملل و افكار عمومي جهان منعكس شود تا مشخصص گردد اين اقدام هرگز يك عمل مورد حمايت دولت نبوده و ايران همواره از افراطي گري بر حذر است. در ضمن اين اقدام، لازم است پيگيري جدي تري در خصوص حمله عربستان به سفارت جمهوري اسلامي در يمن كه قطعا اقدامي عامدانه و مورد حمايت حكومت سعودي بوده است صورت پذيرد.
2- مسئله اعدام شيخ نمر و سركوب شيعيان به دور از حاشيه پردازي و هيجان از طريق دادگاه هاي بين المللي و فعالان حقوق بشري پيگيري و در اين خصوص فعاليت رسانه اي گسترده اي شكل بگيرد.
3- به نظر نگارنده دو اقدام فوق در حوزه مسائل ديلماسي رسمي بوده و اقدام اثرگذارتر در رفع سوء تفاهمات ايران و عرب راهي غير از دو اقدام فوق مي باشد. بايد پذيرفت جمهوري اسلامي ايران در ارتباط با جهان عرب کمتر از ظرفیت دیپلماسی عمومي، ديپلماسي فرهنگی و گفتگو بهره جسته است و عمدتا روابط فرهنگی این دو حوزه تابع شرایط سیاسی وامنیتی بوده است. دلیل واضح وآشکار این وضعیت این است که امروزه شمار كسانى كه در ايران وجهان عرب به صورت جدي مسائل یکدیگر را با هدف کوشش برای رفع منازعات وسوء تفاهمات پى مى گيرند بسيار اندك است و این وضعیت با توجه به تشدید وگسترش افراط گرایی وجریانهای تکفیری در جهان عرب بر دیوارهای بلند جدایی وسوء تفاهمات افزوده است.
با عنايت به تاثير گفتگوهاي ميان فرهنگي در رفع سوء تفاهمات ايران با ديگر كشورها پيشنهاد مي گردد دولت محترم بيش از پيش و بصورت عملي پاي در عرصه ديپلماسي فرهنگي گذاشته و در شرايط تنش زاي كنوني بيشترين بهره را از اين ظرفيت فرهنگي بين المللي ببرد.
در اين راستا، مدتي است سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي در راستاي بهره گيري از ظرفيت ديپلماسي فرهنگي، درصدد برگزاري اولين دوره گفتگوهاي ميان فرهنگي بين انديشمندان ايران و جهان عرب است، به نظر مي رسد نفس برگزاري اين گفتگوها مي تواند در كاهش تنش ميان اين دو حوزه تأثيرگذار باشد.
در شرايط حساس منطقه و با توجه به پيشتازي جهاني ايران در طرح قطعنامه جهان عاري از خشونت و در ادامه اين طرح حمايت دولت از تنها متولي رسمي ديپلماسي فرهنگي كشور در اجراي هرچه بهتر اين گفتگوها كه قرار است در ارديبهشت ماه سال آتي در تهران برگزار شود مي تواند يك اقدام اثرگذار در رفع سوء تفاهمات موجود تلقي شده و آبي بر آتش تنش هاي موجود در روابط ايران و جهان عرب باشد.
قبل از انقلاب اسلامي و در دوره حکومت پهلوی، کشورهای عرب عمدتاً رابطه خصمانه‌ای با ایران داشتند. عمده دلیل اختلافات عمیق طرفین را می‌توان در حمایت حکومت پهلوی از اسرائیل در برابر عرب‌ها دانست در این دوران رهبران کشورهای عربی از مخالفان حکومت وقت ایران حمایت و پشتیبانی می‌کردند. کشورهای مصر، لیبی، یمن، سوریه و فلسطین آشکارترین مخالفات‌ها را ابراز می‌داشتند. از میان کشورهای عرب، تنها الجزایر بود که سعی در برقراری روابط سیاسی محتاطانه با ایران داشت . نقطه اوج روابط این کشور با ایران را می‌توان در میزبانی از معاهده ۱۹۷۵ دانست که به سال‌ها مناقشات ارضی ایران و عراق پایان داد. حکومت مصر نیز پس از سقوط جمال عبدالناصر و روی کار آمدن انور سادات چرخشی در رفتار خود در قبال ایران پدید آورد و به برقراری روابط حسنه با حکومت وقت ایران پرداخت. روابط ايران و جهان عرب پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران نيز همواره از پيچيدگى های خاصی برخوردار و مسبوق به مخاطرات سياسي و امنيتي بوده است. اين وضعیت در پی تحولات بیداری اسلامی در جهان عرب، توافق ايران و غرب در موضوع هسته اي و نيز اعدام شيخ مجاهد نمر باقر النمر پیچیده تر نیز شده و چاره جويى در رفع موانع و ايجاد زمينه مكالمه ميان آن دو را دشوار نموده است.
اكنون و پس از ماجراي مشكوك اشغال سفارت عربستان در تهران و حمله عربستان به سفارت جمهوري اسلامي ايران در يمن، روز به روز بر تيرگي روابط و حتي قطع روابط ديپلماتيك برخي كشورهاي عربي و آفريقايي تحت حمايت عربستان افزوده مي شود. در اين وضعيت چند راه حل براي دولتمردان ما مطلوب است كه در ادامه به آنها پرداخته مي شود :
1- ابتدا و قبل از هر چيز مي بايست در سريع ترين زمان ممكن مسئله حمله به سفارت عربستان و محاكمه عاملان آن مورد بررسي قرار گرفته و نتيجه آن به سازمان ملل و افكار عمومي جهان منعكس شود تا مشخصص گردد اين اقدام هرگز يك عمل مورد حمايت دولت نبوده و ايران همواره از افراطي گري بر حذر است. در ضمن اين اقدام، لازم است پيگيري جدي تري در خصوص حمله عربستان به سفارت جمهوري اسلامي در يمن كه قطعا اقدامي عامدانه و مورد حمايت حكومت سعودي بوده است صورت پذيرد.
2- مسئله اعدام شيخ نمر و سركوب شيعيان به دور از حاشيه پردازي و هيجان از طريق دادگاه هاي بين المللي و فعالان حقوق بشري پيگيري و در اين خصوص فعاليت رسانه اي گسترده اي شكل بگيرد.
3- به نظر نگارنده دو اقدام فوق در حوزه مسائل ديلماسي رسمي بوده و اقدام اثرگذارتر در رفع سوء تفاهمات ايران و عرب راهي غير از دو اقدام فوق مي باشد. بايد پذيرفت جمهوري اسلامي ايران در ارتباط با جهان عرب کمتر از ظرفیت دیپلماسی عمومي، ديپلماسي فرهنگی و گفتگو بهره جسته است و عمدتا روابط فرهنگی این دو حوزه تابع شرایط سیاسی وامنیتی بوده است. دلیل واضح وآشکار این وضعیت این است که امروزه شمار كسانى كه در ايران وجهان عرب به صورت جدي مسائل یکدیگر را با هدف کوشش برای رفع منازعات وسوء تفاهمات پى مى گيرند بسيار اندك است و این وضعیت با توجه به تشدید وگسترش افراط گرایی وجریانهای تکفیری در جهان عرب بر دیوارهای بلند جدایی وسوء تفاهمات افزوده است.
با عنايت به تاثير گفتگوهاي ميان فرهنگي در رفع سوء تفاهمات ايران با ديگر كشورها پيشنهاد مي گردد دولت محترم بيش از پيش و بصورت عملي پاي در عرصه ديپلماسي فرهنگي گذاشته و در شرايط تنش زاي كنوني بيشترين بهره را از اين ظرفيت فرهنگي بين المللي ببرد.
در اين راستا، مدتي است سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي در راستاي بهره گيري از ظرفيت ديپلماسي فرهنگي، درصدد برگزاري اولين دوره گفتگوهاي ميان فرهنگي بين انديشمندان ايران و جهان عرب است، به نظر مي رسد نفس برگزاري اين گفتگوها مي تواند در كاهش تنش ميان اين دو حوزه تأثيرگذار باشد.
در شرايط حساس منطقه و با توجه به پيشتازي جهاني ايران در طرح قطعنامه جهان عاري از خشونت و در ادامه اين طرح حمايت دولت از تنها متولي رسمي ديپلماسي فرهنگي كشور در اجراي هرچه بهتر اين گفتگوها كه قرار است در ارديبهشت ماه سال آتي در تهران برگزار شود مي تواند يك اقدام اثرگذار در رفع سوء تفاهمات موجود تلقي شده و آبي بر آتش تنش هاي موجود در روابط ايران و جهان عرب باشد.
