قلمروسازی به عنوان یکی از مفاهیم مهم در جغرافیای سیاسی که به دلیل تفاوت در میان انسان و حیوان دارای تعاریف دوگانه است. اندیشمندان جغرافیای سیاسی در حالی قلمروسازی انسان را تلاش انسان چه به صورت فردی و یا جمعی برای اعمال نظارت بر بخش مشخصی از فضا که محل زندگی آنان است تعریف میکنند که قلمروسازی حیوان را هر گونه تلاش و کوشش اعم از جنگ و درگیری، تهاجم، قتل و خونریزی برای بقا و گسترش قلمرو تحت اختیار می دانند.
واژه قلمروسازی برای اولین بار در سال 1920 توسط اتولوژیست ها که تخصص اصلی آنها مطالعه بر روی رفتار حیوانات در محیط طبیعی است مورد بررسی قرار گرفت. مطالعات بر روی رفتار برخی حیوانات مانند میمون ها، برخی پرندگان، گربه ها و ماهی ها مشخص کرد که این حیوانات نسبت به حفظ فضایی که در آن به سر می¬برند حساسیت دارند و ضمن دفاع از آن، در مقابل تهاجم افراد دیگر نیز در تلاش هستند تا قلمرو تحت حاکمیت خود را افزایش دهند.
پس از این مطالعات که توسط اتولوژیست ها صورت گرفت پدیده ی قلمروسازی و قلمرومحوری در بسیاری از حیوانات به اثبات رسید و همچنین غریزی بودن این موضوع نیز در حیوانات مشخص شد.
در پی این مطالعات بسیاری از اندیشمندان حوزه جغرافیای سیاسی به تأسی از الگوی قلمرومحور و قلمروساز بودن حیوانات غریزی بودن این رفتار را به انسان ها نیز تعمیم دادند.
برای مثال افرادی مانند ریچارد میور و رابرت آردی از اساتید جغرافیای سیاسی این موضوع را مورد تأکید قرار دادند و نتیجه گیرفتد که انسان ها نیز مانند حیوانات به طور غریزی خواهان درگیری، تصرف فضا و دفاع از چنین قلمروهایی هستند.
این موضوع در حالی است که بسیاری دیگر از اساتید جغرافیای سیاسی همانند ادوارد سوجا، رابرت ساک، دیوید اسمیت، یدالله کریمی پور و... به شدت با نظریه غریزی بودن قلمروخواهی و جنگ طلبی انسان¬ها مخالف کردند و رویدادی مانند قلمروسازی، جنگ و درگیری میان انسان ها را نه حاصل یک کنش غریزی بلکه نتیجه یک فرایند آموزشی و اکتسابی می دانند.
برای مثال دیوید اسمیت قلمروسازی و جنگ طلبی انسانی را نه تنها خصیصه ای غریزی نمی داند بلکه آن را یک ساخته اجتماعی می پندارد که حاصل آموزه های اجتماعی انسان است.
این اساتید که به نظر می رسد نظرشان منطقی تر باشد در توجیه نظر خود اینگونه می آورند که اگر جنگ و درگیری امری غریزی و متعلق به همه انسان ها است باید جنگ و درگیری را در تمام نقاط جهان و در میان همه اقوام، ملت ها و گروه های انسانی مشاهده کرد.
نوشته حاضر با درک مطالب ذکر شده بر آن است تا در ادامه سرچشمه و منشأ رفتار جنگ طلبانه و حیوانی گروه تروریستی داعش را مورد ارزیابی قرار داده و ناکامی نهایی آنها را در قلمروسازی و تشکیل حکومت به تصویر بکشد.
همانگونه که می دانیم، در سال 2013 با آغاز تنش ها در سوريه نيروهاي تروریستی و مخالف عراق از فرصت به دست آمده استفاده كردند و به خاك سوريه وارد شدند و ضمن هم پيمان شدن با بسياري از گروه هاي معترض در سوريه قلمرو جغرافيايي خود را نيز گسترش دادند و از آن پس نام جديد دولت اسلامي عراق (داعش) را براي خود انتخاب كردند.
داعش از سال 2014 و پس از تصرف شهرهاي مهمي مانند الرقه، الرمادي، فلوجه، موصل، تكريت، الانبار و تصاحب منابع بسيار مالي و تجهيزات نظامي، چاپ اسکناس، صدور گذرنامه، ايجاد پلیس مستقل، صدور نفت، راه اندازی شبکهٔ تلویزیوني، برگزاری تورهاي گردشگری و... را در دستور كار قرار داد و داعيه شكل ¬دهي به خلافت اسلامي همانند خلافت اسلامي پيش از جنگ جهاني اول را رسماً به جامعه جهاني اعلام كرد.
حکومت اسلامی خود ساخته داعش که مبنا و اساس خود را بر روی آموزش و شست و شوی مغزی نیروهای خود قرار داده بود با حمایت مالی و سیاسی بسیاری از حاکمان حیوان صفت منطقه ¬ای و جهانی در جنگ -های مسلحانه ای که بر مردم بی گناه و مظلوم عراق و سوریه وارد آورد یکی غیرانسانی ترین و دردآورترین حالت های قلمروسازی انسان ها در طول تاریخ را تاکنون به نمایش گذاشته است.
اینکه قلب بسیاری از انسان های آزاده جهان با دیدن تصاویر و فیلم های جنایت های داعش به درد می آید و در برابر آن موضع گیری می کنند نشان دهنده آن است که این رفتار نه تنها حاصل یک فرایند غریزی، منطقی و ذاتی انسانی نیست بلکه دقیقاً با رفتار حیوانات که در رفتارهای قلمروسازی، جنگ و درگیری های خود بر هیچگونه اصولی پایبند نیستند تناسب پیدا می کند.
جدای از حیوانی بودن باید گفت اینگونه قلمروسازی ها به ویژه در قرن 21 و در شرایطی که در اکثر کشورهای جهان پدیده ای به نام دموکراسی و مردم سالاری در حال نهادینه شدن است ناکام خواهد بود و به غیر از کشتارهای وحشیانه راه به جایی نخواهد برد چرا که از الزامات پذیرش یک حکومت مستقل در صحنه بین المللی آن است که این حکومت دارای سرزمین مشخص، حاکمیت داخلی و خارجی مشخص، جمعیت پایدار، جمعیت مشخص باشد و همچنین مستقل از دیگر کشورها و قدرت های جهان بتواند با دیگر کشورها رابطه برقرار کند و در مجامع بین المللی نیز حضور و وجود آن به رسمیت شناخته شود که به سرانجام نرسیدن این موارد و در نتیجه ناکام ماندن حکومت خودساخته داعش در صحنه بین الملل آشکارا مشخص است.
لذا به نظر می رسد اهداف و نیات هرگونه اقدام در جهت حمایت از این گروه تروریستی توسط کشورهای منطقه و جهانی را باید در موارد دیگری جست و جو و تحلیل کرد.
*دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی جنوب غرب آسیای دانشگاه تهران
