چرا مذاکرات هسته ای تمدید شد؟

دور تازه‌ مذاکرات گسترده با هدف دستیابی به راهکاری جامع برای رفع چالش‌های پیش آمده بر سر برنامه هسته‌ای ایران، در حالی از اسفندماه سال گذشته (1392) در وین از سر گرفته شد و سرانجام پس از چند دور مذاکرات سخت و نفس‌گیر که آخرین دور آن، پس از هفت روز مذاکرا‌ت برای مدت 7ماه تا 10 تیرماه 1394تمدید شد.

به گزارش «تابناک»؛ آخرین دور مذاکرات جامع موسوم به وین 8 برای رسیدن به راهکاری جامع در مذاکرات هسته‌ای، از سه‌شنبه 27 آبان‌ماه‌ به طور غیررسمی از سر گرفته شد که تا سوم آذر، آخرین روز تعیین شده برای مذاکرات زمانی، به نتیجه توافق جامع برسد.

در این میان همچنان برخی اختلافات پس از مذاکرات متعدد پیش از ضرب الاجل 24 نوامبر پابرجا ماند؛ که مهم‌ترین آن‌ها در خصوص تعداد سانتریفیوژ‌ها و چگونگی برداشتن تحریم ها و برخی جزئیات دیگر بود تا در ‌‌‌نهایت مذاکرات برای ارائه راه‌حل‌های منطقی و دستیابی به توافق معقول، دوباره تمدید شود.

پیش از پایان مذاکرات، بیش از هر زمان دیگری حتی جدی‌ترین مخالفان توافق نیز در بدبینانه‌ترین تحلیل‌ها از توافق موقت دیگر و تمدید مذاکرات خبر می‌دادند و البته توافق بر سر تمدید مذاکرات ، با تکذیب طرف ایرانی همراه می شد.

سرانجام مذاکرات پیش از پایان ضرب الاجل با اعلام مذاکره کنندگان 7 ماه تمدید شد. تمدید هفت ماهه، مطابق با برنامه مشترک اعلام شده در چهارچوب توافق ژنو بود. در واقع درآخرین روز مهلت تعیین شده برای امضای توافق‌ جامع، اعلام شد که تیم‌های کارشناسی در ماه دسامبر به گفت‌وگو ادامه می‌دهند و مذاکرات تا دهم تیر ۹۴ تمدید می‌شود.

در پایان هیات مذاکره کنندگان هسته‌ای کشورمان اعلام کردند که مذاکرات درهفته‌های آینده برای دستیابی به توافق ادامه می‌یابد و توافق ژنو به مدت ۷ ماه تمدید شد. طبق توافق‌های صورت گرفته در وین، ایران به ازای محدود کردن برنامه‌ هسته‌ای خود، ماهیانه حدود ۷۰۰ میلیون دلار از پول نفت صادراتی را دریافت خواهد کرد.

اگرچه این تمدید با واکنش هایی از سوی برخی از گروه ها و افراد در داخل کشور مواجه شد؛ اما امروز رهبر انقلاب با حمایت خود از تمدید مذاکرات اعلام کرد که بازنده اصلی در صورت نرسیدن به توافق امریکایی ها خواهند بود.

در همین راستا دکتر علی خرم دیپلمات سابق وزارت خارجه و استاد دانشگاه در گفت و گو با تابناک به بررسی علل تمدید مذاکرات تا هفت ماه آینده و تبعات آن پرداخته است.

اگرچه همگان منتظر رسیدن به تفاهم جامع در موضوع هسته ای بودند؛ اما سرانجام مذاکرات به تمدید دوباره توافق ژنو ختم شد. به نظر شما علل تمدید مذاکرات چه بود؟

همه شواهد تا روز آخر یعنی دوم آذر چه از طرف ایران و چه ازطرف گروه 5+1 نشان می داد که مذاکرات به نتیجه و تفاهم می رسد. به عباراتی اگر اختلافاتی هم موجود است به نفع پایان مذاکرات این اختلافات را حل می کنند. در این رابطه اقای دکتر ظریف و هیئت ایرانی بسیار ابراز خوشبینی کردند که مشکلات سرانجام حل می شود. طرف امریکایی هم قبل از اینکه اقای جان کری به وین رود؛ طرح هایی را ارائه داد که اشکالات به وجود آمده در مسقط را ترمیم می کرد. به همین دلیل ظریف می خواست سفری به ایران داشته باشد و با مقامات مربوطه موضوع را چک کند که ظاهراً ایشان به دلایلی این سفر را انجام نداد.

آقای جان کری قبل از ورود به وین گفت من دارم می روم که موضوع را به نتیجه برسانم. به دنبال آن تماس هایی که آقای جان کری با نتانیاهو گرفت و دیدار با سعود الفیصل در فرودگاه وین، تماس ها با وزیر خارجه امارات و همینطور دیدار جو بایدن با اردوغان در ترکیه؛ همه این ها در دنیای دیپلماتیک حاکی از این بود که که امریکا می خواهد زمینه سازی کند که وقتی با ایران تفاهم کرد؛ همپیمانانش در منطقه عصبانی، خشمگین و ناراحت نشوند. این ها همه علائم بود که دیگر داستان به پایان می رسد. حالا اینکه یک دفعه در روز آخر چه تحولاتی صورت گرفت که باعث شد مذاکرات منجر به تمدید شود هنوز مشخص نیست.

ایا واقعاً موضوعاتی بود که احتیاج به مذاکره بیشتر داشتند؛ این ها شاید نامعلوم باشد و طی روزهای اینده روشن شود که قطعاً همه طرف های خارجی و هم طرف ایرانی طی روزهای آینده مطالبی خواهد گفت. اگر از نظر بین المللی به عنوان یک ناظر بی طرف نگاه کنیم، هیچ نقطه مشکوکی پیش نیامد که بگوییم به خاطر آن مذاکرات نمی توانست به نتیجه برسد.

شما در این تحولات به نقش عربستان و کشورهای منطقه اشاره کردید. اما نکته ای که خصوصاً در این مذاکرات شاهد بودیم این است که چین و روسیه آن نقش فعالی که از آنها در مذاکرات انتظار داشتیم را نداشتند. شما دلیل این رفتار روسیه و چین را چه می دانید؟

قطعاً چین و روسیه در صورتی که تحریم ها لغو شود، بسیاری از امتیازتشان را از دست می دهند. همین الان از صد میلیارد دلاری که در دوره اقای احمدی نژاد بلوکه شده است و تا حالا چند میلیارد از آن آزاد شده است و قرار است مقداری از آن هم دوباره ازاد شود، اکثر این پول ها دست چینی ها است. چینی ها از این موضوع کاملا بهره برداری می کنند و موقعی که ایران پولش را طلب می کند حواله اش می دهند به کالاهای بنجلی که ایران از انها خرید کند. در مورد روسیه همین موضوع است؛ به ویژه که روسیه مایل نیست تحریم های ناشی از اوکراین بر علیه روسیه به صورتی شود که روسیه در تحریم ها تنها بماند. لذا روسیه و چین از پایان این داستان از نظر اقتصادی خشنود نیستند.

از نظر سیاسی هم این دو کشور کاملاً ناخشنود هستند زیرا که اگر این پرونده با موفقیت تمام شود روابط ایران با غرب به طور کلی بهتر می شود و این به معنای این است که روسیه و چین احساس می کنند ایران از این دو کشور دور تر می شود. لذا از این بابت ها این مشکلات هست. اما از طرف دیگر در پرونده هسته ای و در مذاکرات تنها دو بازیگر اصلی یعنی ایران و امریکا وجود دارد. نه روسیه، نه چین و نه حتی اروپایی ها محلی از اعراب در مذاکرات ندارند. اگر بخواهیم تقسیم کنیم اول ایران و امریکایی ها و در مرحله بعد اروپایی ها و در مرحله سوم روسیه و چین هستند. از این بابت این کشورها علاقه ای ندارند به نتیجه ای برسد.

یعنی به هیچ وجه روسها و چینی ها اجازه تفاهم هسته ای را نمی دهند؟

اگر این دو کشور امتیازاتی بگیرند با تفاهم موافقت می کنند.مثلاً اینکه اورانیوم غنی شده ایران به روسیه برود. این موضوع برای روسیه یک منفعت سیاسی و همچنین یک منفعت اقتصادی دارد و اگر قرار نشوداین اتفاق بیفتد؛ دیگر انگیزه ای برای روسیه باقی نمی ماند. بنابراین ضمن اینکه این ها از یک بابت هایی منفعل هستند اما از باب این که نقش دست سوم در مذاکرات ایران و گروه 5+1 دارند، آن طور تعیین کننده نیستند.

در رابطه با تمدید مذاکرات در رسانه ها سه برداشت شد. یکی اینکه تمدید پیروزی و ادامه تفاهم ژنو بود و عده ای دیگر این تمدید را فرار از شکست قلمداد کردند و عده ای دیگر این موضوع را مساوی با شکست تلقی کردند. به نظر شما تمدید در این برهه زمانی به چه معناست؟

اولاً موضوع شکست در مذاکرات در روند طبیعی وجود نخواهد داشت. چرا که ایران و گروه 5+1 از 14 ماه پیش یک ساختمانی را ساختند که حدود 85 درصد از آن به پایان رسیده است و برای این 15 درصد باقی مانده هیچ معماری نمی آید، تیشه به ریشه یک ساختمانی که تازه ساخته شده است بزند. به عبارت دیگر احساس این که خودشان در ساخت این بنا دخیل بودند؛ باعث می شود که از آن مواظبت کنند و آن را خراب نکنند. اما ممکن است برای 15 درصد باقی مانده در این که چگونه این ساختمان را به پایان ببرند و چگونه تزئین کنند؛ اختلاف نظر داشته باشند. ولی طبیعی است که این ها بالاخره بگردند راه حلی را پیدا کنند. لذا در این دیدگاه شکست اصولاً معنا ندارد و آنچه را که هم تمدید می کنند صرفاً برای اتمام آن 15 درصد است. در واقع تمدید به این معنا نیست که دوباره از صفر بشینند و سخن بگویند. بنابراین باید موضوع را در چارچوب خودش تشخیص داد. روند طبیعی مذاکرات نشان می دهد که تمدید به معنای یافتن راه حل برای پایان این 15 درصد باقی مانده است.

عده ای از مخالفان توافق در داخل اعلام می کردند که توافق از قبل انجام شده است و ادامه مذاکرات نمایشی است. به نظر شما روند این مذاکرات نشان نداد که این فرضیه اشتباهی بیش نبوده است؟

این حرف هایی که زده می شد توهمی بیشتر نبود. از این صحبت ها در افکار عمومی زده می شود و بدبختانه از مردم شروع نمی شود بلکه از کسانی که به آنها امید است که حرفهای مستدل بزنند، به این حرف ها روی می اورند. این صحبت که مذاکرات نمایشی و از قبل تعیین شده است؛ خیلی بی ربط است و در روابط بین الملل حتی 1 درصد هم جا ندارد. لذا از قبل این حرف ها محکوم بود. مذاکرات شکل طبیعی خودش را داشت و دارد و حالا این که به دلایلی یک دفعه پیش می اید و یکی از طرفین کل داستان را عوض می کند و مثلا در مسقط امریکایی ها این کار را کردند. مثلاً یک از طرفین می گوید با این طرح مشکل اساسی دارد و نمی تواند آن را بپذیرد. در غیر این صورت مذاکرات روند طبیعی خودش را طی می کند و هیچ توافق پنهانی در این زمینه وجود ندارد. اگر کسی عقل کارشناسی داشته باشد و تخصص بین المللی داشته باشد کاملاً گام به گام حرکت کردن این مذاکرات را حس می کند و چیزی نیست که از قبل یک چیزهایی را بسته باشند و این هم بخشی از نمایش باشد.

تبعات منطقه ای و بین الملی تمدید مذاکرات را چه می دانید؟

من خودم از آنهایی بودم که بسیار امیدوار بودم روز سوم اذر این داستان تمام شود. شاید دلیل اول این است که با هفت ماه تمدید ما بزرگترین فرصت را به نتانیاهو و عربستان و به دیگرانی که در منطقه با توافق مخالفت کردند، می دهیم. از طرف دیگر چین و روسیه هم ممکن است باعث شوند که مذاکرات از مسیر اصلی خود خارج شود. نتانیاهو بعد از این تمدید سخنرانی کرد و گفت من قول می دهم از فردا تمام تلاشم را بکار ببرم که در هفت ماه دیگر مذاکرات به نتیجه نرسد و ورق برگردد. خوب این بزرگترین آفت است که ممکن است با آن روبرو شویم. هیچکس هم نمی تواند مطمئن باشد که در هفت ماه آینده شرایط به همین گونه ادامه پیدا نماید. کمتر از دو ماه دیگر جمهوری خواهان در سنا بر سر کار می آیند و به اوباما فشار خواهند آورد.

از باب اقتصادی نیز جهان منتظر این بود که ایران و 5+1 به نتیجه برسد و سیل سرمایه گذاری و همکاری و تکنولوژی به سمت ایران سرازیر کنند و حالا اینکه هفت ماه عقب می افتد این می تواند یک سکته ای در کار ایجاد کند که دیگر رقبت گذشته به وجود نیاید. البته بر اساس گفته های آقای دکتر ظریف ایران به دنبال استفاده از همه این هفت ماه نیست، بلکه می خواهد ظرف دو یا سه ماه این کار را تمام کند و فرصت به تندروها ندهند و از طرف دیگر انگیزه اقتصادی که مرتباً در دبی و سایر کشورها وجود دارد از بین نرود.