تمرین «کلیک معنوی» در ماه معنویت

کاربران اینترنت کمتر توجه دارند که هنگام مراجعه به اخبار مورد علاقه در پایگاه‌های خبری، معمولا علامتی هم برای کاربران بعدی به جای می‌گذارند و ناخودآگاه وسیله تبلیغ خبرهای خاصی می‌شوند. با این وصف، هر کاربر می‌تواند کلیک‌های خود در پایگاه‌های خبری را به گونه‌ای انجام دهد که ضمن استفاده از اخبار مورد نظر، توجه کاربران بعدی را به امور معنوی ـ که معمولا در جار و جنجال‌های خبری مغفول و مظلوم واقع می‌شوند ـ جلب کند.

شاید بالا‌ترین و پرتکرار‌ترین هشدار قرآن به ما آدمیان، پرهیز از غفلت از خداوند و قیامت و به تعبیری دنیازدگی باشد. اگر در گذشته تنها با گفتار و عمل صالح این امکان وجود داشت که یک فرد، دعوت‌کننده به خدا باشد، امروز می‌توان از «کلیک» به صورت یک «گفتار صامت» بهره برد و «دعوت‌کننده به سوی خدا» و به تعبیر قرآن «داعی الی الله» بود. خالق هستی چنین کسی را با تعبیری لطیف «صاحب بهترین گفتار» می‌داند: «و من أحسن قولا ممن دعا الی الله و عمل صالحا» (و چه کسی خوش‌گفتار‌تر از کسی است که مردم را به سوی خدا دعوت کرده و عمل صالح انجام می‌دهد؟) (فصلت/33).

اما این دعوت معنوی را چگونه می‌توان نسبت به کاربران دیگر که آنان را نمی‌شناسیم انجام داد؟

خوشبختانه در پایگاه‌های مهم خبری، این امکان برای کاربر فراهم است که از پربازدید‌ترین یا پربیننده‌‌ترین اخبار مطلع شود. اگر افرادی که دغدغۀ دینی بیشتری دارند، خود را مقید کنند که که در ضمن مرور اخبار، وقتی با مطلبی معنوی مثل «دعای روز بیستم ماه مبارک رمضان»، «حدیثی از یک معصوم»، «سفارشی اخلاقی از یک اهل دل»، «اوصاف بهشت یا جهنم» و مانند آن مواجه می‌شوند، بی‌تفاوت نگذرند و روی آن کلیک کنند، این مطالب در زمرۀ پربیننده‌ترین اخبار قرار خواهد گرفت و بدین ترتیب، توجه کاربران پرشماری را که برای انتخاب اخبار به ستون پربازدید‌ترین اخبار مراجعه می‌کنند، جلب خواهد کرد. طبعا هر کسی ‌که روی یک مطلب معنوی کلیک می‌کند و در پربازدید ساختن آن سهمی دارد، گذشته از بهره‌ای که خودش می‌برد در ثواب استفادۀ دیگران نیز شریک خواهد بود.

البته در اینجا فقط مسأله ثواب مطرح نیست، بلکه اگر عده‌ای این کار را با جدیت دنبال کنند، بر نوع کلیک‌های رایج و پرشمار در جامعه ایرانی هم تأثیر خواهد گذاشت. اگر هنگام مراجعه به یک سایت خبری ببینیم در میان اخبار متنوع، مطلبی با عنوان «راهکارهایی برای توجه بیشتر در نماز» هم از پربازدید‌ترین اخبار شده است، خود به خود به برخی کاربران القا می‌شود که مطالب معنوی هم مورد اهتمام خاص جامعه و شایسته توجه است و پس از مدتی برخی از امور لغو که شائبه گناه هم در آن هست، کمتر در زمره پربیننده‌ترین‌ها قرار گیرد.

متأسفانه در بخش پربیننده‌ترین‌های اخبار، چه در پایگاه‌های خبری مذهبی و انقلابی و چه غیر آن، معمولا حتی یک مطلب دعوت کنندۀ به خدا و یاد خدا هم دیده نمی‌شود‌ و برعکس، این اخبار مربوط به مسائل مبتذل، تجسس در امور شخصی دیگران، گاف یک فرد معروف، عکس لو رفته و امثال آن است که در کنار موضوعات داغ خبری روز به سرعت به پربیننده‌ترین تبدیل می‌شود. یک انسان خودساخته روی خبری مانند «گاف یک مجری» کلیک نمی‌کند، چون اولا و ثانیا شائبه دو حرام یکی به نام «عیب‌جویی» و دیگری به نام «تمسخر» در آن هست و ثالثا می‌داند اگر چنین امری دربارۀ خودش اتفاق افتاده بود دوست نداشت دیگران روی آن کلیک کنند. در جامعه‌ای که یاد خدا بر آن حاکم است این نوع اخبار، کاربران را به یاد «و اذا مرو باللغو مروا کراما» می‌اندازد (وقتی با امر بیهوده‌ای برخورد می‌کنند با بزرگواری و بدون توجه از کنار آن می‌گذرند) (فرقان/۷۲).

طبیعی است، اخبار روز و متنوع، اعم از تصویری و غیرتصویری، جذابیت خاصی دارد. نه عجیب است و نه مذموم که این اخبار از زمره پربیننده‌ترین‌ها باشند و نه انتظار آن است که همه اخبار پربیننده را اخبار معنوی تشکیل دهند. مقصود این نوشته، ترغیب به مراجعه کمتر به اخبار جذاب روزانه ـ البته آن‌ها که شائبه غیرشرعی بودن ندارند ـ نیست، بلکه مراد آن است که حال که می‌توان در ضمن مراجعه روزمره به اخبار، دیگران را هم به امور الهی دعوت کرد، نباید بی‌تفاوت از کنار اخبار معنوی گذشت.

همچنین مسأله این نیست که عده‌ای دنبال اخبار معنوی بگردند و کلیک کنند تا این اقدام، حالت تصنعی به خود بگیرد، بلکه مقصود، ایجاد این حس مسئولیت در خود است که اگر در ضمن مرور اخبار به چنین مطالبی برخوردیم بی‌اعتنا نگذریم.

‌دغدغه نداشتن نسبت به حال معنوی دیگران، سوغات نامبارک غرب است و قرآن با تعابیر مختلف ما را به حساس بودن نسبت به سرنوشت معنوی دیگران ترغیب کرده است که مظلومی به نام «امر به معروف و نهی از منکر» تنها یکی از نمونه‌های آن است. (البته چنین نیست که هر کس به روش دلخواه و بدون ملاحظه شرایط و جوانب، می‌تواند در جامعه، داعی دیگران به سوی امور معنوی شود و باید از افراط‌ها و تفریط‌ها که نتیجه معکوس می‌دهد پرهیز کرد‌).

حقیقت این است که این «اخبار معنوی» نیستند که به کلیک کردن ما نیازمندند، این «ما» هستیم که نیازمند کلیک روی این مطالب هستیم. سوره مبارکه عصر به ما هشدار می‌دهد ‌هر کس دیگران را به حق توصیه نکند (تواصوا بالحق) در حال خسران است؛ بنابراین، پیوستن به کاروان کلیک‌کنندگان معنوی، قبل از آنکه ذخیره ‌‌کردن ثواب باشد، نجات دادن خود از خسران و زیان است.

در طول روز چند بار با دل یا زبان، از خدا یادی کرده و در ‌سال چندین ‌بار «جانم علی» و «حسین جانم» بر زبان می‌آوریم. اینترنت فضای مناسبی برای نشان دادن و سنجیدن این علایق در عمل است؛ آنجا که مثلا به سخنی از خداوند یا اهل بیت ـ علیهم السلام ـ برخورد می‌کنیم. در این فضای اصطلاحا مجازی و در واقع حقیقی، کلیک‌های معنوی، کاری بدون زحمت و بدون هزینه و در عین حال بسیار مؤثر و پرثمر است که از تک تک ما برمی‌آید.

کلیک معنوی، تمرینی است برای در نظر داشتن یک عتاب قرآنی؛ عتابی که گرچه در اصل، خطاب به برخی شاعران است، به خوبی در مورد کاربران اینترنت مصداق پیدا می‌کند و آنان را از پرسه ‌زدن‌های بی‌هدف نهی می‌کند، آنجا که خداوند می‌فرماید: ألم ‌‌تر أنهم فی کل واد یهیمون؛ آیا نمی‌بینی که آنان در هر وادی پرسه می‌زنند؟ (شعراء /۲۲۵)

muhamadmotahari@gmail. com