نمايش ساز در تلويزيون مجاز يا غيرمجاز؟!

مدتي است نمايش آلات موسيقي در برخي شبکه هاي سيما مجاز شده است.

به گزارش آریا هميشه شاهد بوديم وقتي گروهي براي اجرا در برنامه هاي مختلف تلويزيوني و ملي حاضر مي شوند، بايد يا بدون ساز پا به استوديو بگذارند و يا سازها را در پشت صحنه بگذارند و فقط لب بزنند. نمايش سازها در تلويزيون براي ايرانيان داخل کشور غير مجاز است اما براي ايرانيان خارج از کشور مجاز؛ چرا که شبکه هاي ايراني داخل کشور که براي ايرانيان مقيم خارج از کشور فعاليت مي کنند، سازها را به همراه گروه و اجراي زنده نشان مي دهد اما اگر همين گروه بخواهند براي شبکه داخلي چون شبکه اول سيما و يا دو اجرا کنند، علاوه بر حذف سازها، اعضاي نوازنده نيز بايد حذف شوند و فقط خواننده مقابل دوربين بنشيند و لب بزند.

موسيقي از آن جمله حوزه هايي است که هميشه در مورد آن صحبت مي شود. موسيقي طي 3 دهه و اندي که از انقلاب مي گذرد، همچنان درگير سليقه هاي مختلف بوده. رضا مهدوي نوازنده و موسيقيدان کشور در گفت و گويي که سال گذشته با سايت جماران داشته در مورد برخي خط قرمزهايي که براي موسيقي وجود دارد، معتقد است: «آن چيزي که استنباط کردم اين است که علماي ما به واسطه خاطره‌هاي ديداري و شنيداري که از موسيقي هاي درباري و کاباره‌اي به خصوص موسيقي پاپ داشتند و فضاهايي که موسيقي در آن رواج داشت، باعث شد که موسيقي به کلي توسط علما تحريم شود و در آن موقع هم شرايطي نبود که بتوان موسيقي را به دو گروه موسيقي خوب و بد تقسيم کرد و اين شرايط  بعد از انقلاب به وجود آمد که اگر موسيقي در مکان مناسب و موجهي نواخته شود، موسيقي بي‌اشکالي است ولي اگر موسيقي هرچند سالم در مکان غير موجهي نواخته شود شنيدن آن صحيح نيست و اين نکته‌اي بود که حضرت امام (س) تصميم‌گيري در اين خصوص را به عهده فرد مکلّف گذاشتند و باور داشتند که افراد توانايي تمييز دارند و اين بود که در ابتداي انقلاب و يا زمان جنگ مطرح شد که اين نوع موسيقي که در حال حاضر در کشور رواج دارد اگر در جايي مانند «بغداد» نواخته شود شنيدنش حرام است. بنابراين، شرايط زمان و مکان تعيين کننده نوع ارائه هنر است. و اين چنين بود که بعد از انقلاب ما با چند دسته موسيقي مباح، مجاز و حتي مشکوک مواجه بوديم که از نظر برخورد سليقه‌اي متفاوت بود و اين به عهده اشخاص بود که همان‌طور که «روزه شک دار» نبايد گرفت، مادامي هم که انسان شک داشته باشد که اين موسيقي ممکن است باعث ايجاد ناهنجاري در وي شود بايد آن مکان را ترک کند يا از گوش دادن آن موسيقي خودداري کند.»

مهدوي در مورد عدم نمايش ساز در تلويزيون کشور معتقد است: «صدا و سيما با موسيقي برخورد سليقه‌اي مي‌کند و اگر هم سوال شود چرا براي مثال سازهاي موسيقي را در تلويزيون نشان نمي‌دهيد؟ مي‌گويند علما گفته‌اند، در حالي که اين گونه نيست. سال 1381 ما خدمت مقام معظم رهبري (ره) از سه رشته تئاتر، تجسمي و موسيقي رسيديم که آقايان معلم و سراج هم از حوزه موسيقي حضور داشتند. آقاي سراج به مقام معظم رهبري (ره) گفتند که آقاي لاريجاني اعلام کردند رهبري فرمودند که ساز موسيقي در تلويزيون نشان داده نشود! که آقاي معلم سريع پاسخ داد آقاي سراج، چون آقاي لاريجاني اينجا نيستند که از خودشان دفاع کنند پس بهتر است اين بحث را تمام کنيد! و به همين دليل هيچ پاسخي هم در آن مراسم به اين سوال داده نشد. متاسفانه در اين حوزه مسئولين شفاف توضيح نمي‌دهند. براي مثال اين حق امثال آقاي سراج است که بخواهد اگر در تلويزيون اجراي موسيقي داشته باشد به همراه نوازنده اين کار را انجام دهد نه اينکه «پلي بک» کند و تلويزيون هم تصاوير و گل و گياه نشان بدهد!»

دکتر صادق طباطبايي نيز در گفت و گويي که چند سال پيش با سايت موسيقي ايرانيان داشته دليل ممنوعيت نشان دادن ساز در تلويزيون را چنين مي داند: «علت اين امر را مي توان در شرايط اجتماعي آن زمان جستجو کرد و هم در نوع نگرش و وسعت ديدگاه هاي اشخاص. مثلا زماني که موسيقي فقط در دربار سلاطين و محافل خاص اشرافي آميخته با مي و ديگر ابزار طرب و توسط نوازندگاني دست پرورده شاهان و امرا اجرا مي گرديد و عامه مردم را نصيبي از آن نبود؛ نگاه به آن از ديد مصلحان به کلي متفاوت از شرايطي بود که موسيقي از اين جنبه ها عاري بود. در آن زمان نوازندگان را رامشگر يا در رديف عوامل طرب دانسته و به آنان مطرب مي گفتند. امروز ابزارهاي موسيقائي و دايره موسيقي دان ها و نوازندگان آنچنان گسترده است که ديگر اختصاصي به آن محافل ندارد. و لذا طبيعي است که حکم پيشين فقها مصداق خود را از دست داده و به اصطلاح موضوع حکم عوض شده است. در دنياي امروز؛ موسيقي از آن خصلت انحصاري طرب انگيزي مخصوص مجالس لهو؛ خارج شده و به صورت علمي، با قواعد و اصول مخصوص علم مطرح است. هم چنين گستردگي انواع و حالات آن، چه در زمينه علمي محض و چه در حوزه کاربردي، موضوع حکم را از حالت قديم خارج کرده است. به عنوان مثال، وقتي به موسيقي توصيفي با تم هاي فلسفي مواجه مي شويم و يا اپراها و باله ها که به صورت متون ملوديک و يا حرکات سمبليک، بيانگر حقايقي انساني و يا تراژدي هاي ملي و فرهنگي مي شوند؛ با نوعي از موسيقي مواجه هستيم که در فرهنگ گذشته ما جايگاهي نداشته است و بديهي است نظرات فقهي هم در باب آنها در آراء پيشينيان مشاهده نمي کنيم.»

با اين وجود همچنان نمايش ساز در تلويزيون (البته براي ايرانيان داخل کشور) غيرمجاز است. سال گذشته وقتي گروه خلاق «پالت» در برنامه «راديو هفت» حاضر شدند، گرد خواننده گروه ايستادند و بصورت پانتوميمي شروع به نواختن سازهاي خيالي کردند.