علل برکناری بندر بن سلطان
حسن هانی زاده
نزدیک به دو سال پیش، بندر بن سلطان به عنوان رئیس سازمان اطلاعات عربستان منصوب شد. او تلاش کرد با حمایت افراط گرایان خارجی یک جنگ را در سوریه به راه اندازد. نقش بندر در تشدید خشونت در سوریه ، و همچنین در لبنان و عراق ، تا جایی بود که به او لقب رئیس ترور عربستان داده شد . خصومت او نسبت به دولت اسد به متحدان منطقه ای شیعه سوریه ، حزب الله در لبنان ، عراق و ایران نیز رسید.
با وجود اینکه ارزیابی تحولات وتغییرات متوالی در راس هرم رهبری در عربستان دشوار است اما تغییر اخیر یعنی برکناری بندر بن سلطان از ریاست دستگاه اطلاعاتی عربستان از وجود تحولات جدید در عربستان که سنگ بنای دوره آینده این کشور و اوضاع داخلی آن و بحث روابط این کشور با آمریکاست حکایت دارد.
یکی از مهمترین علل کنار گذاشتن بندر بن سلطان موضوع سوریه بود.کاملا روشن و آشکار است که بندر بن سلطان در تحقق وعده خود برای سرنگونی نظام سوریه ناکام ماند هر چند که از همه ابزار و حیله ها استفاده کرد.وی حامی گروه های مرتبط به القاعده و گروه های که این تفکر را داشتند شد.
یکی دیگر از علل برکناری بندر بن سطان به موضوعات داخلی مربوط می شود و آن به سرو سامان دادن به اختلافات بر می گردد.کاملا آشکار است که ملک عبدالله به دنبال سر سر و سامان دادن به اوضاع جانشینی برای ممانعت از ایجاد خلاء در رهبری عربستان سعودی و واگذار نکردن آن به هیئت بیعتی که در سال 2006 آن را تاسیس کرد و فرصت ندادن به آنچه وظیفه این هیئت بود یعنی انتخاب پادشاه آینده،است.
در همین ارتباط « تابناک» در گفت و گو با دکتر حسن هانی زاده علل برکناری بندر بن سلطان و آینده روابط ایران و عربستان را مورد بررسی قرار داده است.
آقای دکتر به نظر شما مهمترین دلیل تغییر بندر بن سلطان چه بود؟
بندر بن سلطان یکی از مهره های مورد اطمینان امریکا بوده است. در بیست و دو سالی که وی با عنوان سفیر عربستان در ایالات متحده امریکا حضور داشت، توانست ارتباطات گسترده ای با دستگاه های امنیتی، اطلاعاتی، نظامی، وزارت خارجه و کاخ سفید برقرار کند. لذا اطلاعاتی که از سوی بندر از وضع منطقه به امریکایی ها منتقل می شد مورد اطمینان و استناد مقامات امریکایی قرار می گرفت. به همین دلیل امریکایی ها با توجه به اشرافی که بندر بن سلطان بر روی القاعده و نفوذ زیادی که در میان گروه تروریستی داشت؛ ماموریت های ویژه ای در منطقه به او داده شد .
لذا در جریان بحران سوریه در 15 مارس 2011 بندر بن سلطان و رابرت فورد سفیر سابق امریکا در دمشق به طور مشترک گزارشی به وزارت خاجه و کاخ سفید ارائه دادند مبنی بر اینکه حکومت سوریه ظرف 6 ماه سرنگون خواهد شد. لذا امریکایی ها به اعتبار این که این گزارش دقیق بوده است، سیاست خودش را در مقابل سوریه تعریف کرد. بندر هم به ترورسیت ها فراخوان داد و انها را از سراسر جهان به سوریه وارد کرد. اما طولانی شدن پروسه سرنگونی بشار کاخ سفید را خشمگین کرد . از چند سال پیش که ملک عبدالله به دستور امریکا بندر را به عنوان رئیس شورای امنیت و سپس رئیس سازمان امنیت عربستان منصوب کرد . ارتباطات اطلاعاتی میان رژیم صهیونیستی و بندر بن سلطان و همچنین سازمان سیا گسترده شد. ولی بندر بن سلطان فراتر از آن خطی که امریکایی ها ترسیم کردند حرکت کرد. وی در انفجارهای لبنان، ناامن کردن عراق نقش داشت. لذا امریکایی ها احساس کردند که بندر بن سلطان بیش از جایگاه عربستان ایفای نقش می کند. به همین دلیل یکی از شرایط مسافرت اخیر باراک اوباما رئیس جمهور امریکا به عربستان برکناری بندر بوده است. زیرا بندر با اطلاعات اغوا کننده ای که به امریکا ارائه می داد در مورد وضعیت منطقه ای امریکا را گمراه کرد و سیاست های این کشور در منطقه را دچار چالش نمود.
به بیان دیگر تاریخ مصرف بندر بن سلطان برای امریکا به پایان رسیده بود به همین دلیل توسط ملک عبدالله پادشاه عربستان برکنارشد. الان شخصی خارج از خانواده آل سعود به نام یوسف قدیسی که قبلا معاون بندر در سازمان امنیت بود به عنوان رئیس سازمان امنیت عربستان معرفی شد. ضمن اینکه رقابت های موجود در خانواده ال سعود در برکناری بندر تاثیر گذاشت و محمد بن نایف وزیر کشور عربستان که رقیب قدرتمند بندر بن سلطان تلقی می شود در برکناری بندر تاثیر داشت.
شما یکی از دلایل برکناری بندر را شکست در سوریه دانستید. ایا اختلافات اخیر میان قطری ها با سایر کشورهای حوزه خیج فارس از جمله عربستان در این برکناری تاثیر داشته است؟
از گذشته یک اختلافات تاریخی و سنتی میان عربستان و قطر وجود داشته است. حتی در گذشته دو کشور به مرز رویارویی نظامی نیز نزدیک شده اند. اما اختلاف اخیر قطر و عربستان بر سر مصر می باشد. با اینکه از ابتدای شروع بحران سوریه؛ ترکیه، قطر و عربستان به طور تاکتیکی در کنار یکدیگر قرار گرفتند و یک مثلث تخریبی علیه سوریه ایجاد کردند اما در موضوع مصر و اخوان عربستان و قطر دچار اختلاف نظر شدیدی شدند. قطر از حاکمیت اخوان پشتیبانی می کرد در حالی که عربستان در سرنگونی اخوان نقش داشته و کمک مالی زیادی به نظامیان مصر کرده است. این اختلافات در شورای همکاری خلیج فارس گسترش یافت. دلیل این امر این است که قطر می خواهد در مقابل عربستان و سیاست های عربستان ایستادگی کند و نقش عربستان را کم رنگ کند. در حالی که عربستان با عنوان بزرگترین کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس این حق را برای خود می داند که سیاستهای این شورا را این کشور تنظیم کند. در حالی که قطر تلاش می کند تا بر روی کشورهای همکاری شورای خلیج فارس تاثیر بگذارد.
بنابراین اوضاع مصر و همچنین کوتاه آمدن قطر در مورد موضوع سوریه از مسائلی بود که موجب اختلاف قطر و عربستان شد.
چرا امریکایی ها به این نتیجه رسیده اند که تاریخ بندر بن سلطان تاریخ مصرفش گذشته است؟
تاریخ مصرف بندر بن سلطان به دلیل این که بندر بن سلطان در انفجارهای لبنان بدون اطلاع آمریکا و تنها با هماهنگی موساد عمل کرد، تمام شد. این مسائل نارضایتی امریکا را فراهم کرد. زیرا بندر در طول شش ماه گذشته به صورت مستقیم با سازمان سیاه و با سازمان موساد همکاری می کرد و حتی به مدت دو هفته به فلسطین اشغالی سفر کرد. در حالی که بندر به عنوان یک عامل سازمان سیا در گذشته فعالیت می کرد و این نشان می دهد که بندر تلاش کرده است تا خارج از نظارت امریکا و بر اساس آنچه که خود تشخیص می دهد، عمل می کند. انفجارهایی که در لبنان رخ داد و مسائلی که دخالت بندر در مسائل داخلی منطقه از جمله عراق و یمن انجام داد، موجب شد که امریکایی ها احساس کنند که بندر در حقیقت خارج از دستورات امریکا عمل کند و لذا او را برکنار کردند . ضمن اینکه اختلافات خانوادگی در درون رژیم حاکم عربستان هم بی تاثیر نبوده است.
با تغییر بندر چه تغییری در سیاست های عربستان در قبال منطقه و سایر بحران ها به وجود خواهد آمد؟
عربستان سعودی در طول ماه های گذشته همکاری گسترده با تروریست ها و اعزام تروریست ها و اینکه عربستان و قطر در طول سه سال بحران سوریه مشترکا شش میلیارد دلار کمک مالی و لجستیکی و نظامی در اختیار گروه های تروریستی قرار دادند و نتیجه ای هم نگرفتند. لذا به نظر می رسد که عربستان برای بازسازی حیثیت از دست رفته خودش تلاش می کند تا یک سیاست جدیدی را دنبال کند و سیاست متعادل تری نسبت به ایران، عراق، یمن و سوریه اتخاذ کند. با اینکه وزارت خارجه عربستان سیاست خارجی را ترسیم می کند اما سازمان امنیت و شورای امنیت ملی عربستان هم در شکل گیری سیاست خارجی عربستان بی تاثیر نیست ولذا برکناری بندر بن سلطان به چرخش سیاسی عربستان و تغییر سیاست خارجی این کشور کمک خواهد کرد.
چند سالی است که رابطه عربستان و ایران خوب نبوده است. به نظر شما تغییری در روابط بین دو کشور در آینده رخ خواهد داد؟
بندر بن سلطان یکی از عوامل بازدارنده در بهبود روابط ایران و عربستان است. روابط عربستان و ایران یک رابطه مبتنی بر شک و تردید می باشد. عربستان سعودی با توجه به اینکه از ظرفیت سیاسی و فرهنگی بالایی برخوردار نیست خودش را رقیب جمهوری اسلامی ایران در منطقه می داند و به همین دلیل همیشه رابطه عربستان با ایران رابطه قابل قبولی نبوده است و مبتنی بر تهدید بوده است. به همین دلیل انتظار نمی رود که به زودی عربستان رابطه خودش را با جمهوری اسلامی بهبود ببخشد. اما تنش های میان ایران و عربستان کاهش پیدا خواهد کرد. به مرور زمان با توجه به اینکه دولت یازدهم درصدد بازسازی سیاست های منطقه ای ایران می باشد و تلاش می کند با کشورهای عضو همکاری خلیج فارس هم همکاری تنگاتنگی داشته باشد . لذا در یک فرایند زمانی طولانی روابط عربستان و جمهوری اسلامی ایران بهتر خواهد شد.
آیا تغییر در سیاست عربستان چهره خاورمیانه تغییر خواهد کرد یا خیر؟
این که پازل اینده خاورمیانه چگونه شکل خواهد گرفت همه این ها متوقف است بر اینکه سوریه از بحران فعلی خارج شود. اگر دولت سوریه بتواند بر معارضین پیروز شود و در انتخابات شهریورماه آینده بشار اسد بتواند بار دیگر به عنوان رئیس جمهور انتخاب شود قطعا دورنمای خاورمیانه بر اساس فرمول جمهوری اسلامی ایران و روسیه و عراق و لبنان شکل خواهد گرفت. ولی اگر دولت سوریه شکست بخورد قطعا اینده خاورمیانه و سیاست خاورمیانه و نقشه خاورمیانه بر اساس گفت و گوهای رژیم صهیونیستی، عربستان امریکا شکل خواهد گرفت واین منجر به انزواری مقاومت اسلامی و قطع محور تهران، دمشق و بیروت منجر خواهد شد.
در واقع در چند سال اخیر عربستان نقش کاملا تخریبی در مسائل خاورمیانه داشته است واین کشور در آینده هم با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد. طبیعتا اقدام عربستان در سرنگونی اخوان المسلمین شرایط دشواری برای عربستان به وجو د خواهد آورد. زیرا اخوان در آینده انتقام سختی از عربستان خواهند گرفت. حوثی های یمن هم به دلیل دخالت عربستان در مسائل یمن و سرکوب حوثی ها در آینده هم مشکلاتی برای عربستان به وجود خواهند اورد و عربستان با یک چالش سیاسی در آینده مواجه خواهد شد.
با وجود اینکه ارزیابی تحولات وتغییرات متوالی در راس هرم رهبری در عربستان دشوار است اما تغییر اخیر یعنی برکناری بندر بن سلطان از ریاست دستگاه اطلاعاتی عربستان از وجود تحولات جدید در عربستان که سنگ بنای دوره آینده این کشور و اوضاع داخلی آن و بحث روابط این کشور با آمریکاست حکایت دارد.
یکی از مهمترین علل کنار گذاشتن بندر بن سلطان موضوع سوریه بود.کاملا روشن و آشکار است که بندر بن سلطان در تحقق وعده خود برای سرنگونی نظام سوریه ناکام ماند هر چند که از همه ابزار و حیله ها استفاده کرد.وی حامی گروه های مرتبط به القاعده و گروه های که این تفکر را داشتند شد.
یکی دیگر از علل برکناری بندر بن سطان به موضوعات داخلی مربوط می شود و آن به سرو سامان دادن به اختلافات بر می گردد.کاملا آشکار است که ملک عبدالله به دنبال سر سر و سامان دادن به اوضاع جانشینی برای ممانعت از ایجاد خلاء در رهبری عربستان سعودی و واگذار نکردن آن به هیئت بیعتی که در سال 2006 آن را تاسیس کرد و فرصت ندادن به آنچه وظیفه این هیئت بود یعنی انتخاب پادشاه آینده،است.
در همین ارتباط « تابناک» در گفت و گو با دکتر حسن هانی زاده علل برکناری بندر بن سلطان و آینده روابط ایران و عربستان را مورد بررسی قرار داده است.
آقای دکتر به نظر شما مهمترین دلیل تغییر بندر بن سلطان چه بود؟
بندر بن سلطان یکی از مهره های مورد اطمینان امریکا بوده است. در بیست و دو سالی که وی با عنوان سفیر عربستان در ایالات متحده امریکا حضور داشت، توانست ارتباطات گسترده ای با دستگاه های امنیتی، اطلاعاتی، نظامی، وزارت خارجه و کاخ سفید برقرار کند. لذا اطلاعاتی که از سوی بندر از وضع منطقه به امریکایی ها منتقل می شد مورد اطمینان و استناد مقامات امریکایی قرار می گرفت. به همین دلیل امریکایی ها با توجه به اشرافی که بندر بن سلطان بر روی القاعده و نفوذ زیادی که در میان گروه تروریستی داشت؛ ماموریت های ویژه ای در منطقه به او داده شد .
لذا در جریان بحران سوریه در 15 مارس 2011 بندر بن سلطان و رابرت فورد سفیر سابق امریکا در دمشق به طور مشترک گزارشی به وزارت خاجه و کاخ سفید ارائه دادند مبنی بر اینکه حکومت سوریه ظرف 6 ماه سرنگون خواهد شد. لذا امریکایی ها به اعتبار این که این گزارش دقیق بوده است، سیاست خودش را در مقابل سوریه تعریف کرد. بندر هم به ترورسیت ها فراخوان داد و انها را از سراسر جهان به سوریه وارد کرد. اما طولانی شدن پروسه سرنگونی بشار کاخ سفید را خشمگین کرد . از چند سال پیش که ملک عبدالله به دستور امریکا بندر را به عنوان رئیس شورای امنیت و سپس رئیس سازمان امنیت عربستان منصوب کرد . ارتباطات اطلاعاتی میان رژیم صهیونیستی و بندر بن سلطان و همچنین سازمان سیا گسترده شد. ولی بندر بن سلطان فراتر از آن خطی که امریکایی ها ترسیم کردند حرکت کرد. وی در انفجارهای لبنان، ناامن کردن عراق نقش داشت. لذا امریکایی ها احساس کردند که بندر بن سلطان بیش از جایگاه عربستان ایفای نقش می کند. به همین دلیل یکی از شرایط مسافرت اخیر باراک اوباما رئیس جمهور امریکا به عربستان برکناری بندر بوده است. زیرا بندر با اطلاعات اغوا کننده ای که به امریکا ارائه می داد در مورد وضعیت منطقه ای امریکا را گمراه کرد و سیاست های این کشور در منطقه را دچار چالش نمود.
به بیان دیگر تاریخ مصرف بندر بن سلطان برای امریکا به پایان رسیده بود به همین دلیل توسط ملک عبدالله پادشاه عربستان برکنارشد. الان شخصی خارج از خانواده آل سعود به نام یوسف قدیسی که قبلا معاون بندر در سازمان امنیت بود به عنوان رئیس سازمان امنیت عربستان معرفی شد. ضمن اینکه رقابت های موجود در خانواده ال سعود در برکناری بندر تاثیر گذاشت و محمد بن نایف وزیر کشور عربستان که رقیب قدرتمند بندر بن سلطان تلقی می شود در برکناری بندر تاثیر داشت.
شما یکی از دلایل برکناری بندر را شکست در سوریه دانستید. ایا اختلافات اخیر میان قطری ها با سایر کشورهای حوزه خیج فارس از جمله عربستان در این برکناری تاثیر داشته است؟
از گذشته یک اختلافات تاریخی و سنتی میان عربستان و قطر وجود داشته است. حتی در گذشته دو کشور به مرز رویارویی نظامی نیز نزدیک شده اند. اما اختلاف اخیر قطر و عربستان بر سر مصر می باشد. با اینکه از ابتدای شروع بحران سوریه؛ ترکیه، قطر و عربستان به طور تاکتیکی در کنار یکدیگر قرار گرفتند و یک مثلث تخریبی علیه سوریه ایجاد کردند اما در موضوع مصر و اخوان عربستان و قطر دچار اختلاف نظر شدیدی شدند. قطر از حاکمیت اخوان پشتیبانی می کرد در حالی که عربستان در سرنگونی اخوان نقش داشته و کمک مالی زیادی به نظامیان مصر کرده است. این اختلافات در شورای همکاری خلیج فارس گسترش یافت. دلیل این امر این است که قطر می خواهد در مقابل عربستان و سیاست های عربستان ایستادگی کند و نقش عربستان را کم رنگ کند. در حالی که عربستان با عنوان بزرگترین کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس این حق را برای خود می داند که سیاستهای این شورا را این کشور تنظیم کند. در حالی که قطر تلاش می کند تا بر روی کشورهای همکاری شورای خلیج فارس تاثیر بگذارد.
بنابراین اوضاع مصر و همچنین کوتاه آمدن قطر در مورد موضوع سوریه از مسائلی بود که موجب اختلاف قطر و عربستان شد.
چرا امریکایی ها به این نتیجه رسیده اند که تاریخ بندر بن سلطان تاریخ مصرفش گذشته است؟
تاریخ مصرف بندر بن سلطان به دلیل این که بندر بن سلطان در انفجارهای لبنان بدون اطلاع آمریکا و تنها با هماهنگی موساد عمل کرد، تمام شد. این مسائل نارضایتی امریکا را فراهم کرد. زیرا بندر در طول شش ماه گذشته به صورت مستقیم با سازمان سیاه و با سازمان موساد همکاری می کرد و حتی به مدت دو هفته به فلسطین اشغالی سفر کرد. در حالی که بندر به عنوان یک عامل سازمان سیا در گذشته فعالیت می کرد و این نشان می دهد که بندر تلاش کرده است تا خارج از نظارت امریکا و بر اساس آنچه که خود تشخیص می دهد، عمل می کند. انفجارهایی که در لبنان رخ داد و مسائلی که دخالت بندر در مسائل داخلی منطقه از جمله عراق و یمن انجام داد، موجب شد که امریکایی ها احساس کنند که بندر در حقیقت خارج از دستورات امریکا عمل کند و لذا او را برکنار کردند . ضمن اینکه اختلافات خانوادگی در درون رژیم حاکم عربستان هم بی تاثیر نبوده است.
با تغییر بندر چه تغییری در سیاست های عربستان در قبال منطقه و سایر بحران ها به وجود خواهد آمد؟
عربستان سعودی در طول ماه های گذشته همکاری گسترده با تروریست ها و اعزام تروریست ها و اینکه عربستان و قطر در طول سه سال بحران سوریه مشترکا شش میلیارد دلار کمک مالی و لجستیکی و نظامی در اختیار گروه های تروریستی قرار دادند و نتیجه ای هم نگرفتند. لذا به نظر می رسد که عربستان برای بازسازی حیثیت از دست رفته خودش تلاش می کند تا یک سیاست جدیدی را دنبال کند و سیاست متعادل تری نسبت به ایران، عراق، یمن و سوریه اتخاذ کند. با اینکه وزارت خارجه عربستان سیاست خارجی را ترسیم می کند اما سازمان امنیت و شورای امنیت ملی عربستان هم در شکل گیری سیاست خارجی عربستان بی تاثیر نیست ولذا برکناری بندر بن سلطان به چرخش سیاسی عربستان و تغییر سیاست خارجی این کشور کمک خواهد کرد.
چند سالی است که رابطه عربستان و ایران خوب نبوده است. به نظر شما تغییری در روابط بین دو کشور در آینده رخ خواهد داد؟
بندر بن سلطان یکی از عوامل بازدارنده در بهبود روابط ایران و عربستان است. روابط عربستان و ایران یک رابطه مبتنی بر شک و تردید می باشد. عربستان سعودی با توجه به اینکه از ظرفیت سیاسی و فرهنگی بالایی برخوردار نیست خودش را رقیب جمهوری اسلامی ایران در منطقه می داند و به همین دلیل همیشه رابطه عربستان با ایران رابطه قابل قبولی نبوده است و مبتنی بر تهدید بوده است. به همین دلیل انتظار نمی رود که به زودی عربستان رابطه خودش را با جمهوری اسلامی بهبود ببخشد. اما تنش های میان ایران و عربستان کاهش پیدا خواهد کرد. به مرور زمان با توجه به اینکه دولت یازدهم درصدد بازسازی سیاست های منطقه ای ایران می باشد و تلاش می کند با کشورهای عضو همکاری خلیج فارس هم همکاری تنگاتنگی داشته باشد . لذا در یک فرایند زمانی طولانی روابط عربستان و جمهوری اسلامی ایران بهتر خواهد شد.
آیا تغییر در سیاست عربستان چهره خاورمیانه تغییر خواهد کرد یا خیر؟
این که پازل اینده خاورمیانه چگونه شکل خواهد گرفت همه این ها متوقف است بر اینکه سوریه از بحران فعلی خارج شود. اگر دولت سوریه بتواند بر معارضین پیروز شود و در انتخابات شهریورماه آینده بشار اسد بتواند بار دیگر به عنوان رئیس جمهور انتخاب شود قطعا دورنمای خاورمیانه بر اساس فرمول جمهوری اسلامی ایران و روسیه و عراق و لبنان شکل خواهد گرفت. ولی اگر دولت سوریه شکست بخورد قطعا اینده خاورمیانه و سیاست خاورمیانه و نقشه خاورمیانه بر اساس گفت و گوهای رژیم صهیونیستی، عربستان امریکا شکل خواهد گرفت واین منجر به انزواری مقاومت اسلامی و قطع محور تهران، دمشق و بیروت منجر خواهد شد.
در واقع در چند سال اخیر عربستان نقش کاملا تخریبی در مسائل خاورمیانه داشته است واین کشور در آینده هم با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد. طبیعتا اقدام عربستان در سرنگونی اخوان المسلمین شرایط دشواری برای عربستان به وجو د خواهد آورد. زیرا اخوان در آینده انتقام سختی از عربستان خواهند گرفت. حوثی های یمن هم به دلیل دخالت عربستان در مسائل یمن و سرکوب حوثی ها در آینده هم مشکلاتی برای عربستان به وجود خواهند اورد و عربستان با یک چالش سیاسی در آینده مواجه خواهد شد.
