نقش عربستان در تحولات عراق
سید جلال ساداتیان
گویا جنگ و خون‌ریزی در عراق پایان‌پذیر نیست!
پس از بمب‌گذاری‌ها و عملیات انتحاری در گوشه و کنار عراق، این بار تروریست‌ها دست به اقدام نظامی مستقیم علیه مردم و دولت عراق زده‌اند. چندی است، پای برخی گروه‌های تروریستی از جمله «داعش» که پیش از این در سوریه فعالیت می‌کرد، به عراق باز شده و با حمله به شهرهای عراق از جمله الانبار و فلوجه، این شهر‌ها را با بی‌ثباتی روبه‌رو کرده است.
دولت نوری مالکی نیز با تمام قوا درصدد پاکسازی این مناطق از این اشرار است. در این میان، ایران و امریکا نیز اعلام کرده‌اند که بدون فرستادن نیرو، حاضر به کمک به دولت عراق برای برون رفت از این بحران هستند. در همین راستا، «تابناک» با دکتر سید جلال ساداتیان، تحلیلگر مسائل عراق و دیپلمات سابق ایران در لندن درگیری‌ها در عراق را بررسی کرده است.
* آقای ساداتیان، چرا تحولات و ناآرامی‌ها در عراق دوباره شدت گرفته است؟
برخی از تحلیلگران بر این باورند، با توجه به نزدیکی به انتخابات عراق، برخی از گروهای سنی و حتی شیعی در این کشور، با ادامه نخست‌وزیری نوری مالکی مخالف هستند. این گروه‌ها با پشتیبانی از گروه‌های افراطی، درصدد بی‌ثباتی عراق برای ناکارآمد نشان دادن دولت نوری مالکی هستند. البته این تفسیر تنها می‌تواند بخش کوچکی از علل تحولات عراق را پوشش دهد.
نکته مهم‌تر اینکه نقش کشورهای خارجی در تحولات عراق، بسیار چشمگیر‌تر است و باید علل را در منافع کشورهای خارجی در عراق جست‌و‌جو کرد.
* پرسش اساسی این است که چرا تروریست‌ها دو شهر فلوجه و الانبار را برای بی‌ثباتی برگزیده‌اند؟
این دو شهر در غرب عراق واقع شده است. تروریست‌ها و گروه‌های افراطی، می‌خواهند ارتباط عراق و سوریه را از بین ببرند. از سوی دیگر، این دو شهر سنی نشین است و این گروه‌ها می‌توانند از حمایت‌های اجتماعی اهل تسنن هم کمک بگیرند.
* نگاه کشورهای دیگر از جمله ایران و امریکا به تحولات عراق چیست؟
ایران و امریکا هر دو اعلام کرده‌اند که بدون فرستادن نیرو، حاضر به کمک به دولت عراق برای خروج از این بحران هستند. ایران و امریکا، امروز در عراق منافع مشترک دارند، زیرا مبارزه با تروریسم در دستور کار هر دو طرف وجود دارد. از سوی دیگر، بی‌ثباتی در عراق می‌تواند این وضعیت را به دیگر کشورهای منطقه سرایت دهد؛ البته بی‌ثباتی در منطقه به نفع هیچ کس نخواهد بود.
* سرآغاز تحولات تروریستی در منطقه را باید در کجا جست‌و‌جو کرد؟
برای پاسخ به این پرسش، باید به خیلی دور بازگشت؛ هنگامی که افغانستان به دست شوری اشغال شد. نیروهای جهادی با کمک و آموزش‌های علمای آموزش دیده در عربستان، کمک اطلاعات ارتش پاکستان، کمک‌های امارات و کمک تسلیحاتی غربی‌ها و امریکایی‌ها ـ که در اختیار این مجموعه گذاشتند ـ شکل گرفتند. این گرو‌ها به تدریج به مجموعه‌ای با نام گروه‌های جهادی تبدیل شدند. این‌ها پس از خروج شوروی از افغانستان، قدرت را به دست گرفتند و دولت طالبان را تشکیل دادند. دولت متشکل از علما و روحانیون آموزش دیده در پاکستان و جنوب افغانستان دولت طالبان شد. این دولت کم‌کم علیه امریکا موضع گرفت و به تدریج امریکا مخالفت با آنها را آغاز کرد.
پس از ۱۱ سپتامبر دولت بوش جنگ علیه این‌ها را اعلام کرد؛ یعنی امریکا مبارزه جهانی علیه تروریسم را شروع کرد. ایالات متحده پس از حمله به افغانستان، باعث شد، این گروه‌ها به کشورهای گوناگون بروند و پخش شوند. آنان پس از جنبش‌های کشورهای عربی دوباره به این مناطق هجوم می‌آوردند و در این مناطق مستقر شدند؛ بنابراین، نیروهایی که در افغانستان می‌جنگیدند و در پاکستان آموزش دیده بودند، نشأت گرفته از مسلمان‌های تندرو که توسط عربستان پشتیبانی شده بودند در کشورهای گوناگون گسیل داده شدند.
* این گرو‌ها در عراق چگونه گسترش یافتند؟
با سقوط صدام در عراق، دسترسی به اسلحه‌های دولت صدامی وجود داشت. این گروه‌ها با حمایت‌هایی که از آنها می‌کرد، به تدریج در عراق گسترش یافت. گروهایی که در الانبار و فلوجه هستند، باقی‌مانده تروریست‌های القاعده هستند و به رغم ظاهر بدوی و ساده، از امکانات فناوری برخوردارند. این گرو‌ها با توجه به فناوری‌های پیشرفته با هم سیتماتیک ارتباط دارند.
* نقش عربستان در تحولات عراق چیست؟
بازنده صحنه عراق، عربستان سعودی است. همه دنیا از جمله امریکا که روابط خوبی با عربستان دارد، به خوبی می‌دانند که پشت ماجرای القاعده، سلفی‌ها و تکفیری‌ها که به شکل کاملا افراطی دست به انفجارات می‌زنند، عربستان و پول این کشور است. حتی به تازگی برخی از سناتورهای امریکایی‌ها مطرح کرده‌اند که عربستان را در ردیف تروریسم گذاریم.
عربستان تاکنون گمان می‌کرد از حمایت‌های امریکا برخوردار است؛ اما در چند زمینه ضربه‌های مهلکی خورده است.
۱ ـ عربستان احساس می‌کند، آنچه باید در بحث هسته‌ای علیه ایران به کار گرفته شود، از میان رفته است. بحث هسته‌ای با طرح جمهوری اسلامی ایران و پذیرش از سوی امریکا کاملا شرایط را عوض کرده است. در اینجا عربستان بسیار نگران شد، زیرا گمان می‌کرد مهار ایران تنها با قدرت امریکا رخ خواهد داد. در این صورت عربستان می‌تواند ادعای رهبری جهان اسلام کند.
عربستان با تزریق پول، آموزش طلاب، ساخت مساجد، پخش نشریات و.. خیلی امیدوار بود که نقش و جایگاه ایران را تخریب و جایگاه خود را به عنوان پرده‌دار کعبه حفظ کند. امروز دولت عربستان احساس می‌کند جمهوری اسلامی ایران، نقش و جایگاه خودش را تقویت کرده و این امر از سوی امریکا حمایت شده است.
۲ ـ عربستان گمان می‌کرد می‌تواند با سوریه برخورد کرده و حکومت علوی سوری را سرنگون کند؛ اما با تحولاتی که اتفاق افتاد، دید امریکا باز هم از موضع عربستان حمایت نکرد. مثلا شخص اوباما نقش بالایی را ایفا کرد و اجازه نداد جنگ علیه سوریه اتفاق بیفتد. عربستان موضع‌گیری امریکا در قبال تحولات سوریه را کاملا در راستای اهداف جمهوری اسلامی و در ضدیت با مصالح و منافع خودش در منطقه می‌داند.
۳ ـ در بحث عراق، عربستان احساس کرد که پس از صدام بر دولت عراق کاملا مسلط شده و با حمایت و دریافت کمک امریکایی‌ها وضعیت در عراق را تثبیت می‌کند؛ اما این گونه نشد. این ایران بود که توانست اوضاع عراق را کنترل کند و سرانجام در همین تحولات اخیر عراق، به رغم کمک‌های بی‌شمار عربستان به القاعده در عراق، دولت نوری مالکی، چندی پیش عملیاتی کرد و توانست، نفر دوم رهبران القاعده در عراق را به هلاکت برساند.
عربستان همه توان خود را معطوف کرده تا حلقه اتصالی ایران، عراق و سوریه را به گونه‌ای متلاشی و بتواند نیروهای خودش را در این منطقه تقویت کند. در نهایت عربستان احساس می‌کند که تمام در‌ها روی این کشور بسته شده است. برای همین، از تغییر جغرافیای سیاسی یا به عبارت دیگر، تغییر آرایش نظامی منطقه به شدت می‌ترسد. به همین دلیل، نیرو‌ها را در عراق تجهیز کرده است. در این زمان، این نیروهای تروریستی برخلاف گذشته عملیات آشکار‌تری انجام داده است. در گذشته، گروه‌های القاعده در عراق، صرفا عملیات انتحاری در مکان‌های نا‌شناس انجام می‌داد، ولی این بار منسجم و آشکار به عملیات کلاسیک وارد و درگیر شده است.
* آینده تحولات عراق را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دولت نوری مالکی با توجه به مشکلاتی که در عراق دارد، همه تلاش خود را می‌کند و ظرفیت‌های خود را به کار گرفته تا ثبات را به این کشور بازگرداند.
پس از بمب‌گذاری‌ها و عملیات انتحاری در گوشه و کنار عراق، این بار تروریست‌ها دست به اقدام نظامی مستقیم علیه مردم و دولت عراق زده‌اند. چندی است، پای برخی گروه‌های تروریستی از جمله «داعش» که پیش از این در سوریه فعالیت می‌کرد، به عراق باز شده و با حمله به شهرهای عراق از جمله الانبار و فلوجه، این شهر‌ها را با بی‌ثباتی روبه‌رو کرده است.
دولت نوری مالکی نیز با تمام قوا درصدد پاکسازی این مناطق از این اشرار است. در این میان، ایران و امریکا نیز اعلام کرده‌اند که بدون فرستادن نیرو، حاضر به کمک به دولت عراق برای برون رفت از این بحران هستند. در همین راستا، «تابناک» با دکتر سید جلال ساداتیان، تحلیلگر مسائل عراق و دیپلمات سابق ایران در لندن درگیری‌ها در عراق را بررسی کرده است.
* آقای ساداتیان، چرا تحولات و ناآرامی‌ها در عراق دوباره شدت گرفته است؟
برخی از تحلیلگران بر این باورند، با توجه به نزدیکی به انتخابات عراق، برخی از گروهای سنی و حتی شیعی در این کشور، با ادامه نخست‌وزیری نوری مالکی مخالف هستند. این گروه‌ها با پشتیبانی از گروه‌های افراطی، درصدد بی‌ثباتی عراق برای ناکارآمد نشان دادن دولت نوری مالکی هستند. البته این تفسیر تنها می‌تواند بخش کوچکی از علل تحولات عراق را پوشش دهد.
نکته مهم‌تر اینکه نقش کشورهای خارجی در تحولات عراق، بسیار چشمگیر‌تر است و باید علل را در منافع کشورهای خارجی در عراق جست‌و‌جو کرد.
* پرسش اساسی این است که چرا تروریست‌ها دو شهر فلوجه و الانبار را برای بی‌ثباتی برگزیده‌اند؟
این دو شهر در غرب عراق واقع شده است. تروریست‌ها و گروه‌های افراطی، می‌خواهند ارتباط عراق و سوریه را از بین ببرند. از سوی دیگر، این دو شهر سنی نشین است و این گروه‌ها می‌توانند از حمایت‌های اجتماعی اهل تسنن هم کمک بگیرند.
* نگاه کشورهای دیگر از جمله ایران و امریکا به تحولات عراق چیست؟
ایران و امریکا هر دو اعلام کرده‌اند که بدون فرستادن نیرو، حاضر به کمک به دولت عراق برای خروج از این بحران هستند. ایران و امریکا، امروز در عراق منافع مشترک دارند، زیرا مبارزه با تروریسم در دستور کار هر دو طرف وجود دارد. از سوی دیگر، بی‌ثباتی در عراق می‌تواند این وضعیت را به دیگر کشورهای منطقه سرایت دهد؛ البته بی‌ثباتی در منطقه به نفع هیچ کس نخواهد بود.
* سرآغاز تحولات تروریستی در منطقه را باید در کجا جست‌و‌جو کرد؟
برای پاسخ به این پرسش، باید به خیلی دور بازگشت؛ هنگامی که افغانستان به دست شوری اشغال شد. نیروهای جهادی با کمک و آموزش‌های علمای آموزش دیده در عربستان، کمک اطلاعات ارتش پاکستان، کمک‌های امارات و کمک تسلیحاتی غربی‌ها و امریکایی‌ها ـ که در اختیار این مجموعه گذاشتند ـ شکل گرفتند. این گرو‌ها به تدریج به مجموعه‌ای با نام گروه‌های جهادی تبدیل شدند. این‌ها پس از خروج شوروی از افغانستان، قدرت را به دست گرفتند و دولت طالبان را تشکیل دادند. دولت متشکل از علما و روحانیون آموزش دیده در پاکستان و جنوب افغانستان دولت طالبان شد. این دولت کم‌کم علیه امریکا موضع گرفت و به تدریج امریکا مخالفت با آنها را آغاز کرد.
پس از ۱۱ سپتامبر دولت بوش جنگ علیه این‌ها را اعلام کرد؛ یعنی امریکا مبارزه جهانی علیه تروریسم را شروع کرد. ایالات متحده پس از حمله به افغانستان، باعث شد، این گروه‌ها به کشورهای گوناگون بروند و پخش شوند. آنان پس از جنبش‌های کشورهای عربی دوباره به این مناطق هجوم می‌آوردند و در این مناطق مستقر شدند؛ بنابراین، نیروهایی که در افغانستان می‌جنگیدند و در پاکستان آموزش دیده بودند، نشأت گرفته از مسلمان‌های تندرو که توسط عربستان پشتیبانی شده بودند در کشورهای گوناگون گسیل داده شدند.
* این گرو‌ها در عراق چگونه گسترش یافتند؟
با سقوط صدام در عراق، دسترسی به اسلحه‌های دولت صدامی وجود داشت. این گروه‌ها با حمایت‌هایی که از آنها می‌کرد، به تدریج در عراق گسترش یافت. گروهایی که در الانبار و فلوجه هستند، باقی‌مانده تروریست‌های القاعده هستند و به رغم ظاهر بدوی و ساده، از امکانات فناوری برخوردارند. این گرو‌ها با توجه به فناوری‌های پیشرفته با هم سیتماتیک ارتباط دارند.
* نقش عربستان در تحولات عراق چیست؟
بازنده صحنه عراق، عربستان سعودی است. همه دنیا از جمله امریکا که روابط خوبی با عربستان دارد، به خوبی می‌دانند که پشت ماجرای القاعده، سلفی‌ها و تکفیری‌ها که به شکل کاملا افراطی دست به انفجارات می‌زنند، عربستان و پول این کشور است. حتی به تازگی برخی از سناتورهای امریکایی‌ها مطرح کرده‌اند که عربستان را در ردیف تروریسم گذاریم.
عربستان تاکنون گمان می‌کرد از حمایت‌های امریکا برخوردار است؛ اما در چند زمینه ضربه‌های مهلکی خورده است.
۱ ـ عربستان احساس می‌کند، آنچه باید در بحث هسته‌ای علیه ایران به کار گرفته شود، از میان رفته است. بحث هسته‌ای با طرح جمهوری اسلامی ایران و پذیرش از سوی امریکا کاملا شرایط را عوض کرده است. در اینجا عربستان بسیار نگران شد، زیرا گمان می‌کرد مهار ایران تنها با قدرت امریکا رخ خواهد داد. در این صورت عربستان می‌تواند ادعای رهبری جهان اسلام کند.
عربستان با تزریق پول، آموزش طلاب، ساخت مساجد، پخش نشریات و.. خیلی امیدوار بود که نقش و جایگاه ایران را تخریب و جایگاه خود را به عنوان پرده‌دار کعبه حفظ کند. امروز دولت عربستان احساس می‌کند جمهوری اسلامی ایران، نقش و جایگاه خودش را تقویت کرده و این امر از سوی امریکا حمایت شده است.
۲ ـ عربستان گمان می‌کرد می‌تواند با سوریه برخورد کرده و حکومت علوی سوری را سرنگون کند؛ اما با تحولاتی که اتفاق افتاد، دید امریکا باز هم از موضع عربستان حمایت نکرد. مثلا شخص اوباما نقش بالایی را ایفا کرد و اجازه نداد جنگ علیه سوریه اتفاق بیفتد. عربستان موضع‌گیری امریکا در قبال تحولات سوریه را کاملا در راستای اهداف جمهوری اسلامی و در ضدیت با مصالح و منافع خودش در منطقه می‌داند.
۳ ـ در بحث عراق، عربستان احساس کرد که پس از صدام بر دولت عراق کاملا مسلط شده و با حمایت و دریافت کمک امریکایی‌ها وضعیت در عراق را تثبیت می‌کند؛ اما این گونه نشد. این ایران بود که توانست اوضاع عراق را کنترل کند و سرانجام در همین تحولات اخیر عراق، به رغم کمک‌های بی‌شمار عربستان به القاعده در عراق، دولت نوری مالکی، چندی پیش عملیاتی کرد و توانست، نفر دوم رهبران القاعده در عراق را به هلاکت برساند.
عربستان همه توان خود را معطوف کرده تا حلقه اتصالی ایران، عراق و سوریه را به گونه‌ای متلاشی و بتواند نیروهای خودش را در این منطقه تقویت کند. در نهایت عربستان احساس می‌کند که تمام در‌ها روی این کشور بسته شده است. برای همین، از تغییر جغرافیای سیاسی یا به عبارت دیگر، تغییر آرایش نظامی منطقه به شدت می‌ترسد. به همین دلیل، نیرو‌ها را در عراق تجهیز کرده است. در این زمان، این نیروهای تروریستی برخلاف گذشته عملیات آشکار‌تری انجام داده است. در گذشته، گروه‌های القاعده در عراق، صرفا عملیات انتحاری در مکان‌های نا‌شناس انجام می‌داد، ولی این بار منسجم و آشکار به عملیات کلاسیک وارد و درگیر شده است.
* آینده تحولات عراق را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دولت نوری مالکی با توجه به مشکلاتی که در عراق دارد، همه تلاش خود را می‌کند و ظرفیت‌های خود را به کار گرفته تا ثبات را به این کشور بازگرداند.
