بازدید 7573
خلیج فارس و «توسعه آسیایی»
دکتر کیهان برزگر
ویژگی‌های ژئواستراتژیک و اقتصادی خلیج فارس به گونه‌ای است که نقش مهمی در تقویت رویکرد «توسعه آسیایی» در میدان سیاست و اقتصاد بین‌الملل در سال‌های آتی خواهد داشت. از دهه‌های گذشته، منابع انرژی و مالی منطقه خلیج فارس نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصادی غرب داشته است. اهمیت جدید خلیج‌فارس در معادلات استراتژیک بین‌المللی در اتصال امنیت این منطقه با رشد و توسعه آسیاست.
برخی از دیدگاه‌ها در غرب با تکیه بر سیاست جدید انرژی آمریکا در استفاده از فناوری‌های نوین حفر چاه‌های عمیق برای استخراج و تولید نفت بیشتر، از کاهش وابستگی آمریکا به نفت خارجی و به ویژه نفت حوزه خلیج فارس و به دنبال آن، کاهش اهمیت این منطقه در صحنه امنیت انرژی بین‌المللی صحبت می‌کنند. اما اهمیت خلیج فارس در سال‌های آتی نه در حفظ جایگاه سنتی آن برای تأمین انرژی و رشد و توسعه غرب، که البته همچنان به دلیل آسیب پذیری اقتصاد غرب از افزایش قیمت جهانی نفت وجود خواهد داشت، بلکه در تأمین انرژی برای توسعه اقتصاد شرق و حتی فرا‌تر از آن به هم پیوستگی مسائل سیاسی و اقتصادی آن با توسعه آسیایی است.
توسعه آسیایی بر مسائلی همچون امنیت انرژی، تجارت کالا و تکنولوژی، تبادل نیروی کار و به طور کلی سرعت بالای رشد اقتصادی در حوزه پاسیفیک و اقیانوس هند متمرکز است. بسیاری از صاحب‌نظران روابط بین‌الملل، آینده توسعه و رشد اقتصادی جهان و غرب را در نزدیکی و تبادل اقتصادی با آسیا می‌دانند. در این چهارچوب، نوعی وابستگی متقابل بین جریان انتقال انرژی از خلیج فارس به آسیا وجود دارد که خود بر ارزش ژئواستراتژِیک خلیج فارس برای غرب می‌افزاید. مسائل مربوط به رشد بالای اقتصادی چین و رقابت فزاینده آن با آمریکا همچنان مهم است، چون این مسأله می‌تواند منجر به چالش کشیدن هژمونی فعلی غرب بر نظام اقتصادی و سیاسی جهانی شود.
در سال‌های گذشته، منابع انرژی خلیج فارس (دسترسی به ۶۰ درصد ذخایر نفت و ۴۰ درصد ذخایر گاز جهان) موتور محرکه توسعه و رشد اقتصادی کشورهای آسیایی همچون هند، چین، ژاپن، کره و مجموعه آسیایی جنوب شرقی بوده است. تمامی شواهد نشان می‌دهند که این وابستگی اقتصاد آسیا به انرژی منطقه در آینده بیشتر خواهد شد. در مقابل تبادل کالا، خدمات و فناوری و نیروی کار از آسیای شرقی و جنوبی به حوزه خلیج فارس نقش مهمی در رشد و توسعه دو اقتصاد بزرگ منطقه یعنی ایران و عربستان سعودی و سایر اقتصادهای به سرعت در حال رشد همچون امارات متحده عربی و قطر خواهد داشت. از این لحاظ، منطقه خلیج فارس رفته رفته به یکی از محورهای مهم حمل و نقل هوایی، تجارت مالی، انتقال فناوری پیشرفته و تبادل نیروی کار جهان تبدیل می‌شود. به عبارت دیگر، در سال‌های آتی خلیج فارس هم از لحاظ جغرافیایی و هم از لحاظ ژئو استراتژیک، نقش مهمی در اتصال بین توسعه اقتصادی غرب و شرق خواهد داشت.
در این میان، موقعیت ژئواستراتژیک تنگه هرمز و تنگه مالاکا که به ترتیب و روزانه هفده و شانزده میلیون بشکه نفت از آن‌ها عبور می‌کند، در ایجاد وابستگی متقابل بین امنیت انرژی آسیا و امنیت خلیج فارس دارای اهمیت زیادی است. همچنین تبادلات اقتصادی ـ مالی و تبادل نیروی کار بین خلیج فارس و کشورهای آسیایی خود مسائل اقتصاد سیاسی آسیا و خلیج فارس را به هم متصل می‌کند. این مسأله، عامل تعیین کننده‌ای در پویایی اقتصاد جهانی است؛ بنابراین، در سال‌های آتی اهمیت جدید خلیج فارس در صحنه معادلات استراتژیک بین‌الملل به دلیل افزایش جایگاه آن در «توسعه آسیایی» است.
دکتر کیهان برزگر، رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، عضو هیأت علمی و مدیر گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد
برخی از دیدگاه‌ها در غرب با تکیه بر سیاست جدید انرژی آمریکا در استفاده از فناوری‌های نوین حفر چاه‌های عمیق برای استخراج و تولید نفت بیشتر، از کاهش وابستگی آمریکا به نفت خارجی و به ویژه نفت حوزه خلیج فارس و به دنبال آن، کاهش اهمیت این منطقه در صحنه امنیت انرژی بین‌المللی صحبت می‌کنند. اما اهمیت خلیج فارس در سال‌های آتی نه در حفظ جایگاه سنتی آن برای تأمین انرژی و رشد و توسعه غرب، که البته همچنان به دلیل آسیب پذیری اقتصاد غرب از افزایش قیمت جهانی نفت وجود خواهد داشت، بلکه در تأمین انرژی برای توسعه اقتصاد شرق و حتی فرا‌تر از آن به هم پیوستگی مسائل سیاسی و اقتصادی آن با توسعه آسیایی است.
توسعه آسیایی بر مسائلی همچون امنیت انرژی، تجارت کالا و تکنولوژی، تبادل نیروی کار و به طور کلی سرعت بالای رشد اقتصادی در حوزه پاسیفیک و اقیانوس هند متمرکز است. بسیاری از صاحب‌نظران روابط بین‌الملل، آینده توسعه و رشد اقتصادی جهان و غرب را در نزدیکی و تبادل اقتصادی با آسیا می‌دانند. در این چهارچوب، نوعی وابستگی متقابل بین جریان انتقال انرژی از خلیج فارس به آسیا وجود دارد که خود بر ارزش ژئواستراتژِیک خلیج فارس برای غرب می‌افزاید. مسائل مربوط به رشد بالای اقتصادی چین و رقابت فزاینده آن با آمریکا همچنان مهم است، چون این مسأله می‌تواند منجر به چالش کشیدن هژمونی فعلی غرب بر نظام اقتصادی و سیاسی جهانی شود.
در سال‌های گذشته، منابع انرژی خلیج فارس (دسترسی به ۶۰ درصد ذخایر نفت و ۴۰ درصد ذخایر گاز جهان) موتور محرکه توسعه و رشد اقتصادی کشورهای آسیایی همچون هند، چین، ژاپن، کره و مجموعه آسیایی جنوب شرقی بوده است. تمامی شواهد نشان می‌دهند که این وابستگی اقتصاد آسیا به انرژی منطقه در آینده بیشتر خواهد شد. در مقابل تبادل کالا، خدمات و فناوری و نیروی کار از آسیای شرقی و جنوبی به حوزه خلیج فارس نقش مهمی در رشد و توسعه دو اقتصاد بزرگ منطقه یعنی ایران و عربستان سعودی و سایر اقتصادهای به سرعت در حال رشد همچون امارات متحده عربی و قطر خواهد داشت. از این لحاظ، منطقه خلیج فارس رفته رفته به یکی از محورهای مهم حمل و نقل هوایی، تجارت مالی، انتقال فناوری پیشرفته و تبادل نیروی کار جهان تبدیل می‌شود. به عبارت دیگر، در سال‌های آتی خلیج فارس هم از لحاظ جغرافیایی و هم از لحاظ ژئو استراتژیک، نقش مهمی در اتصال بین توسعه اقتصادی غرب و شرق خواهد داشت.
در این میان، موقعیت ژئواستراتژیک تنگه هرمز و تنگه مالاکا که به ترتیب و روزانه هفده و شانزده میلیون بشکه نفت از آن‌ها عبور می‌کند، در ایجاد وابستگی متقابل بین امنیت انرژی آسیا و امنیت خلیج فارس دارای اهمیت زیادی است. همچنین تبادلات اقتصادی ـ مالی و تبادل نیروی کار بین خلیج فارس و کشورهای آسیایی خود مسائل اقتصاد سیاسی آسیا و خلیج فارس را به هم متصل می‌کند. این مسأله، عامل تعیین کننده‌ای در پویایی اقتصاد جهانی است؛ بنابراین، در سال‌های آتی اهمیت جدید خلیج فارس در صحنه معادلات استراتژیک بین‌الملل به دلیل افزایش جایگاه آن در «توسعه آسیایی» است.
دکتر کیهان برزگر، رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، عضو هیأت علمی و مدیر گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد
