وقتی «مونالیزا» مطابق با سلیقه ۲۰۱۳ می‌شود!

یک طراح و ادیتور ایتالیایی با اصلاح مجموعه‌ای از آثار هنری ـ تاریخی که در زمره مهم‌ترین آثار هنری اروپا هستند، این نظریه را تکمیل کرد که تعبیر بشریت از زیبایی در دوره‌های گوناگون، دستخوش تغییرات اساسی می‌شود که بخشی از این تغییرات، برگرفته از تحول در علوم، باور‌ها و سبک زندگی ملل گوناگون است و لزوماً آنچه امروز زیبا ‌می‌‌پنداریم، ‌حقیقتی باثبات و تاریخی باقی نخواهد ماند.

به گزارش «تابناک»، شاید امروزه با نیم نگاهی به تصاویر زنان شاهان قاجار ـ که برای راهیابی به حرمسرای دربار، جزو زیبا‌ترین بانوان دوران خود بوده‌اند‌ ـ چنین تصور می‌شود که اثری از زیبایی از هیچ بخشی از وجودشان یافت نمی‌شود و چه بسا هیبتی مردانه نیز در ایشان بتوان یافت که درک چنین گزینش‌هایی را سخت‌‌تر می‌سازد!

اما آیا شاهان قاجار و احتمالاً پیشینیان تاج بر سرشان که در ‌عمر خود، بیشتر وقتشان صرف گشتن با زن‌ها می‌شد، درک حداقلی از زیبایی نداشته‌اند که‌ چنین انتخاب‌هایی کرده بودند و اتفاقاً جانشان نیز به این سوگلی‌های تمام ناشدنی بند بود که در مواردی استمرار حضور در حرمسرا‌هایشان را به حفظ مملکتشان ترجیح می‌دادند و بی‌کفایت‌های تاریخی را رقم می‌زدند؟

واقعیت این است که نگاه به جنبه‌های زیبایی در ادوار مختلف دستخوش تغییر شده و زیبایی‌شناسی به خصوص در جنبه فردی و جذابیت‌های بشری، همواره ‌با اصطلاحاتی در نگاه عموم همراه بوده که بنا بر تصور افکار عمومی در دوران‌های گوناگون به سمت مطلوب بوده و همین ‌مسأله باعث نشده هیچ ‌گاه نگاهی به گذشته صورت پذیرد و گذشته و اکنون به شکل جدی در کنار یکدیگر قرار گیرند.

برای نمونه، در‌‌ همان دوران قاجار، در ایران و همزمان ‌در دربار اروپا، اندکی چاقی نشانه زیبایی و تمول بود و لاغری نشانه بدبختی، فلاکت و نازیبایی، حال آنکه اینک طبقه کم درآمد آمریکا به واسطه مصرف فست فود‌ها، چاق‌ترین مردم این کشور هستند.

با این حال، نازارینو کِی‌راس، نقاش و طراح ایتالیایی با ادیت برخی ‌پرتره‌های تاریخی ـ که بر اساس چهره‌های درباریان و اشخاص زیبا در قرن‌ها پیش توسط نقاشان و مجسمه سازان مشهور ثبت شده‌اند‌ ـ آن‌ها را به شکل ایده آل امروزی از زیبایی درآورده که برخی سایت‌های هنری با انتشار این تصاویر، منتقدین هنری را با این پرسش روبه‌رو ساخته‌اند که چند قرن دیگر، زیبایی در تجلی بشری با چه وجهی و ویژگی‌هایی تعبیر خواهد شد؟

در میان آثاری که این گونه ادیت شده، مجسمه‌ها و تابلوهایی از لئوناردو داوینچی، برونزینو (نقاش ایتالیایی قرن پانزده میلادی)، ژان اگوست دومینیک انگر (نقاشی فرانسوی قرن هفده و هجدهم)، هانس هلباین پسر (نقاش سوئیسی قرن پانزدهم) و... وجود دارد که شاید مشهور‌ترین آن‌ها تابلوی «مونالیزا» یا‌‌ همان «لبخند ژکوند» اثر داوینچی و همچنین تابلوی مشهور «آن کلیو» همسر هنری هشتم اثر هانس هلباین باشد.

این تصاویر عمدتاً لاغر‌تر و شبیه مانکن‌های امروزی با گونه‌های بیرون زده و بعضاً با بینی‌های عمل شده بودند که ‌‌نسبتاً ماهرانه بازسازی شده بودند و بسیاری از ناظران، چهره‌های اصیلِ قرون پیشین را به مراتب جذاب‌تر با مختصات کنونی زیبایی می‌دانستند.

زیبایی یکی از مفاهیم انتزاعی و نسبی است که از نگاه‌های گوناگون‌ در ادوار متفاوت تاریخی با مختصاتی متفاوت مواجه می‌شود و چه بسا چهره‌ای بسیار نیکو نزد یک نفر، چهره‌ای معمولی و حتی ناپسند برای شخصی دیگر به نظر آید و این تغییر ویژگی‌های زیبایی بشری، نسبی بودن جنبه زیبایی‌شناسی را به اثبات می‌رساند اما در سطحی بالاتر، قاطبه هر جامعه‌ای، نگاهی عمده به جنبه‌های زیبایی‌شناسانه دارد و در مفاهیم مختلف به این موضوع می‌نگرد که به شدت بر جامعه تأثیرگذار است و در واقع سوای جنبه فردی، به مرور زمان زیبایی مفاهیم تازه می‌یابد.

بخشی از این مفاهیم تازه که زیبا‌شناسی معاصر غربی و متأثر از آن تا حدودی شرقی را شکل داده، به افزودن الزامات ناخواسته برای زنان و حتی شکل گیری تجارت‌های بزرگ منجر می‌شود که صنعت لوازم آرایشی ‌یکی از پرسود‌ترین و عظیم‌ترین آن‌ها، تجارت‌های وسیع برای ایجاد تکنولوژی و دانش‌های مرتبط برای تأمین و حفظ لاغری بیش از حد زنان از طریق تمرین‌ها، دستگاه‌ها، رژیم‌ها و جراحی‌های غیرمعمول و همچنین صد‌ها نوع جراحی زیبایی که جراحی بینی شایع‌ترین آن‌هاست، از جمله هزینه‌هایی است که تغییر مفاهیم زیبا‌شناسی به بشر معاصر تحمیل کرده و البته در ‌‌نهایت با چنین قیاس‌های ساده‌ای، ظاهراً زیبا‌تر از قرن‌ها پیش نشده است!

با این اوصاف، باید منتظر بود و دید در سال ۲۵۰۰ مفهوم زیبایی نزد بشریت با چه تغییرات شگرفی همراه خواهد شد و کدام مفاهیم پوششی و ظاهری جزو مهم‌ترین جذابیت‌های بشری به شمار می‌رود که اینک یا در مرتبه پستی است و یا بیرون از قلمرو ذهن نسل امروزی است؛ هرچند شتاب تغییر پوشش و تغییر جنبه‌های زیبایی همچون شتاب در سایر مناظر در یک سده اخیر بیش از چند قرن پیش از آن بوده و شاید این میزان صبر و تحمل نیز نیاز نباشد و سال ۲۰۵۰ نیز زمان مناسبی برای یک مقایسه دیگر میان معیارهای زیبایی ۲۰۱۳ با ۲۰۵۰ باشد!