خانه فردوسي كجاست؟

وجود آرامگاه فردوسي در شهر توس مشهد براي همه ايرانيان شناخته شده است اما كمتر كسي است كه نام روستاي پاژ، زادگاه وي را شنيده باشد يا از وجود خانه او در اين مكان مطلع باشد.

خانه‌اي كه در انتساب آن به فردوسي حرف و حديث‌ها و ترديدهايي وجود دارد. در اين كه روستاي پاژ زادگاه ابوالقاسم فردوسي است، شكي نيست و همه به آن اذعان دارند، ولي انتساب خانه‌اي كه روي تپه‌اي بلند قرار دارد و به ثبت ملي نيز رسيده به خانه فردوسي محل شك و ترديد است.

اهالي روستا آن خانه را متعلق به فردوسي مي‌دانند ولي مسوولان ميراث فرهنگي نسبت چنين خانه‌اي كه قدمت 100 ساله دارد به حكيم توس را با ديده ترديد مي نگرند.

بنابر روايات، حماسه سراي نامي ايران و صاحب شاهنامه در سال 319 شمسي (329 قمري) يعني يكهزار و 72 سال پيش در روستاي پاژ تولد يافت اما ساختار خانه و نوع مصالح بكار رفته در آن به گونه اي است كه بعيد به نظر مي رسد چنين عمري طولاني داشته باشد اما هرچه باشد پاژ زادگاه سخن سراي مشهور زبان پارسي است.

روستاي تاريخي پاژ كه شايد مردم نامش را فقط از رسانه‌ها شنيده باشند و كمتر كسي به قصد ديدن، راهي اين روستا شده باشد در 15 كيلومتري شمال شرقي مشهد و در تقاطع جاده‌ كلات و كارده قرار دارد، هرچند از جاده‌ كناري آرامگاه فردوسي در توس نيز مي‌توان با طي مسافتي حدود شش كيلومتر، به‌شكل غيرمستقيم به اين روستا رسيد، اما بي‌توجهي به اين گنجينه ملي به حدي است كه نه در جاده‌ اصلي و نه در مسيري كه از آرامگاه فردوسي آغاز مي‌شود، هيچ تابلويي براي راهنمايي گردشگران و علاقه‌مندان رسيدن به اين روستا ديده نمي‌شود. شايد اگر اهالي روستا در مسير نباشند هيچ كس نتواند به درستي راه روستا را بيابد.

تنها تابلويي كه مي‌توان از روي آن از رسيدن به اين روستا اطمينان يافت، تابلويي است كه توسط دهياري روستا در حاشيه‌ مسير كلات به مشهد نصب شده است و ورود به روستاي پاژ را خوشامدمي‌گويد.

نشانی از فردوسی نیست

اين روستا با 800 هكتار مساحت و 700 نفر جمعيت يك خيابان اصلي به نام فردوسي دارد كه از جاده‌ كلات منشعب مي‌شود و خيابان‌هاي فرعي آن نيز براساس همين خيابان اصلي شماره‌گذاري شده‌اند.

چند كيلومتري كه در حاشيه جاده كلات از روستا دور مي‌شويد، يك ساختمان نيمه مخروبه بر بالاي تپه‌اي كه شبيه پرتگاه است، خودنمايي مي‌كند؛ خانه‌اي كه روستاييان مي‌گويند خانه فردوس در توس است؛ فقط روستاييان، چرا كه نه هيچ نام و نشاني دارد و نه هيچ تابلو و محافظ يا هر چيزي كه نشان دهنده حرمت و عظمت اين مكان تاريخي باشد و گردشگران را به سمت خانه هدايت كند. البته اگر بتواني خودت را به بالاي پرتگاه و درون خانه برساني تا دلت بخواهد روي ديوارهاي گچي‌اش اسم فردوسي با زغال و گچ و رنگ حك شده است.

گرچه اين خانه در اسفند 1379 به عنوان يك بناي تاريخي ثبت ملي شده است، ولي گردشگران براي پيدا كردن آن مجبورند از مردم سوال كنند.

با رسيدن به خانه فردوسي منظره‌ چشم‌نوازي ديده نمي‌شود. يك چهارديواري كوچك با تاقچه و تزيينات گچي ساده كه قدمت آن به دوران پهلوي مي‌رسد، تنها دارايي خانه فردوسي است. اينجا چيزي كه بيش از همه جلب توجه مي‌كند، يادگاري‌هايي است كه روي ديوارهاي گچي نوشته شده و به زحمت مي‌توان در ميان انبوه نوشته‌ها، جاي خالي يافت.

ساختمان خانه نيز روزگار خوشي را سپري نمي‌كند و به مرمت اساسي نياز دارد. قرار گرفتن خانه بر بالاي تپه، جلوه‌ زيبايي براي آن ايجاد كرده است. در حالي كه بنا بجز قدمت كهن آن، ويژگي برجسته‌اي ندارد و تنها نام فردوسي است كه به آن اهميتي ويژه بخشيده است.

در روستاي پاژ كه آن را با نام فردوسي مي‌شناسند، جز نام برخي خيابان‌ها، هيچ اثري از زنده‌كننده‌ زبان پارسي ديده نمي‌شود.در نزديكي خانه فردوسي خانه‌هاي خراب‌شده زيادي وجود دارد، هرچند در يكي دوتاي آنها هم به نظر زندگي جريان دارد.

يكي از اهالي روستا مي گويد:«30سال پيش گفته بودند حق نداريد نزديك خانه فردوسي خانه بسازيد، چون اين اثر تاريخي است و بايد حفظ شود، ولي حالا ديوار به ديوارش خانه ساخته‌اند و هيچ‌كس نيست از آن حفاظت كند. من مطمئنم برف و باران كار اين بناي تاريخي را تمام مي‌كند.»

به گفته‌ مردم منطقه، اين روستا به‌شكل غيربرنامه‌ريزي‌شده، بازديدكنندگاني را بويژه در ايامي مانند نوروز از نقاط مختلف و حتي ساير كشورها دارد؛ اما ديدن اين وضعيت در زادگاه يكي از بزرگ‌ترين مشاهير ايران جلوه‌ خوشي ندارد. بنابراين لزوم سرعت بخشيدن به برنامه‌هايي كه براي افزايش ظرفيت گردشگري اين روستا در نظر گرفته شده است، اهميتي دوچندان دارد.

خانه‌ای که به حال خود رها شده است

محسن قاسم‌پور، يكي از بازديدكنندگان مشهدي آرامگاه توس كه تا به حال خانه فردوسي را نديده با بيان اين‌كه اين خانه به جهت انتسابش به فردوسي براي ما ارزشمند است، مي‌گويد: امروز بر سر خانه‌هاي قديمي شهر مشهد جنگ است، حال نمي‌دانم چرا خانه فردوسي و زادگاهش را به حال خود رها كرده‌اند!

دهيار پاژ نيزبه «جام‌جم» مي‌گويد: اين‌كه خانه فردوسي در روستاي پاژ قرار دارد يك حقيقت است و محققان داخلي و خارجي براي تبديل اين منطقه به يك منطقه گردشگري سرمايه‌گذاري‌كرده‌اند.

خانم حسينيان با تاكيد بر اين‌كه بنياد فردوسي تحقيقات مستندي درخصوص خانه فردوسي انجام داده است تصريح مي‌كند: اين بنياد با رويكرد احياي زادگاه فردوسي شكل گرفته و هم اكنون در حال پيگيري است.

در همين حال سرپرست اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي ضمن تاييد چنين خانه‌اي روي تپه تاريخي پاژ، با يك پاسخ صريح به تمام شك و ترديدها درباره انتساب اين خانه به فردوسي پايان مي‌دهد و مي‌گويد: اين خانه قديمي در اواخر دوره قاجار و بين سال‌هاي 1280 تا 1300 هجري قمري به دستور حاج كريم اسدالله، كدخداي روستا ساخته شده است.

مجتبي رجايي با اشاره به اين‌كه مصالح به كار رفته در اين خانه شامل خشت خام با ملات گل، اندود گچ، پوشش مسطح چوب و كاهگل در سطوح بيروني است، مي‌افزايد: اين خانه دو طبقه دارد، طبقه هم‌سطح داراي يك اتاق و انباري بزرگ (به مساحت هشت در چهار متر) و يك اتاق كوچك (به مساحت چهار در چهار متر) كه به عنوان نشيمن بوده و طبقه بالا تنها يك اتاق بزرگ (به مساحت 10 در چهار متر) با سه پنجره رو به شرق و در ورودي به طرف جنوب را شامل مي‌شود. داخل اتاق بزرگ نيز با تزيينات گچبري، چوب‌تراش و تاقچه‌هاي گچي آراسته شده است.

وي با اشاره به اين‌كه ورثه مرحوم كريم اسدالله و چندي از بزرگان پاژ در يك جلسه با شرط مرمت، اين بنا را در اختيار اداره كل ميراث فرهنگي قرار دادند، تصريح مي‌كند: بر همين اساس مصوب شده از محل اعتبارات سال 90 معاونت ميراث فرهنگي استان نسبت به مرمت، استحكام بخشي و احياي خانه مذكور اقدام شود.

رجايي با بيان اين‌كه در حال حاضر مراحل واگذاري مالكيت اين خانه از اشخاص به ميراث فرهنگي در حال انجام است، مي‌گويد: هر چند انتساب اين خانه كه 100 سال قبل ساخته شده به ابوالقاسم فردوسي غيرمنطقي به نظر مي‌رسد! اما با توجه به شاخص بودن بنا در پاژ و مورد توجه عموم قرار گرفتن آن، محل مذكور را مرمت خواهيم كرد و پس از مرمت تصاويري با موضوعات فردوسي در اين مكان نصب خواهد شد.

خانه متعلق به فردوسی نیست

رئيس سابق سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري خراسان رضوي نيز با بيان اين‌كه ساخت اين خانه مربوط به دوران معاصر است و هيچ شاخصه معنوي خاصي هم ندارد، مي‌گويد: اين خانه متعلق به يكي از افراد متمول و متمكن بوده و به خاطر نوع معماري و تزئينات خاصش در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.

محسن لشكري با بيان اين‌كه پاژ قطعا زادگاه فردوسي است، اما هيچ سند قاطعي مبني بر انتساب اين خانه به فردوسي وجود ندارد، مي‌افزايد: احتمالا صاحب اين خانه علاقه وافري به فردوسي داشته و برنامه‌هايي از قبيل شاهنامه خواني در آن برگزار مي‌كرده يا اين‌كه اصلا اين خانه را به خاطر تعلق خاطر به فردوسي به نام و ياد او ساخته و در ميان مردم هم شهرت يافته است.

اما به هر حال چه آن خانه، واقعا خانه فردوسي باشد و چه منتسب به او،‌ در اين‌كه پاژ زادگاه اين شاعر بزرگ و نامدار ايراني است هيچ شك و ترديدي وجود ندارد، امري كه مي‌تواند اين مكان را همچون آرامگاهش به يكي از قطب‌هاي گردشگري كشور و حتي جهان تبديل كند، اما متاسفانه مورد غفلت و بي‌توجهي فراواني قرار گرفته است.

اين در حالي است كه سال گذشته هزارمين سال پايان سرايش شاهنامه بود، اما علاوه بر پابرجا ماندن دكل‌هاي برق در توس و گازكشي در منطقه كه مانع ثبت جهاني آن شده است، زادگاه فردوسي نيز همچنان مورد بي‌مهري است و مصوبات مسوولان در حد حرف و تنها روي كاغذ مانده است تا زادگاه اين حافظ زبان پارسي نيز همچون وجود نازنين خودش كه گفت: «بسي رنج بردم در اين سال سي، عجم زنده كردم بدين پارسي»، در سختي و مهجوريت روزگار بگذراند.