کلیات
اَعمال اُمّداوود از عباداتی است که در ماه رجب در ایّامالبیضِ (روزهای سیزدهم تا پانزدهم) بهجا آورده میشود. این اعمال را امام صادق(ع) به امداوود مادر رضاعیاش بهمنظور آزادی فرزند او داوود آموزش داده است. این حدیث در چند منبع روایی شیعه چون مِصباحُ المُتَهَجِّدِ شیخ طوسی و اِقبال الاَعمالِ سید بن طاوس آمده است.
بهگفته امداوود پس از انجامدادن این اعمال، داوود آزاده شده و به خانه برگشته است. برخی از علمای برجسته شیعه همچون شیخ طوسی و سید بن طاووس انجامدادن این اعمال را برای برآوردهشدن حاجات و رفع ظلم مؤثر دانستهاند.
ام داوود
امداوود دختر عبدالله بن ابراهیم و همسر حسن مُثَنّیٰ است. ازآنجاکه فرزندش، داوود نام داشت، به امداوود شهرت یافت. امداوود مادر رضاعی امام صادق(ع) بوده است.
ماجرای بیان اعمال امداوود
داستان بیان اعمال امداوود را شیخ صدوق در کتاب فضائل الاشهر الثلاثه (فضایل ماههای سهگانه) و سیدبن طاووس در کتاب اِقبال الاَعمال نقل کردهاند که خلاصه آن بهشرح زیر است:
داوود پسر امداوود توسط حکومت منصور دوانیقی خلیفه عباسی اسیر میشود و به زندانی در عراق منتقل میشود. امداوود تا مدتها از او بیخبر میماند و هرچه دعا میکند، از او خبری نمیرسد؛ تا اینکه روزی نزد امام صادق(ع) میرود، امام سراغ داوود را میگیرد و او ماجرا را برای امام صادق(ع) تعریف میکند. امام از او میخواهد اعمال (امداوود) را بهجا آورد.
امداوود میگوید چندی پس از انجامدادن آن اعمال، داوود به خانه برگشته و گفته است که او را در نیمه رجب آزاد کردهاند.
چگونگی انجامدادن اعمال
اعمال امداوود به این شرح است:
- ابتدا باید ایام البیض یعنی سه روزهای سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم ماه رجب را روزه گرفت؛
- سپس در روز پانزدهم هنگام ظهر غسل کرد و نماز ظهر و عصر را بهجا آورد، همراه با رکوع و سجود نیکو و در مکان خلوتی که چیزی انسان را مشغول نکند و کسی با او سخن نگوید؛
- پس از پایان نماز، رو به قبله این سورهها را قرائت کرد:
- صد بار سوره حمد
- صد بار سوره اخلاص
- ده بار آیة الکرسی
- یک بار هریک از سورههای انعام، بنی إسرائیل، کهف، لقمان، یس، صافات، سجده، شوری ، دخان، فتح، واقعه، ملک، قلم، انشقاق و سورههای بعد از آن تا آخر قرآن؛
- و در آخر دعای استفتاح یا همان دعای ام داوود خوانده میشود.
فضیلت
در حدیثی که در آن امام صادق(ع) اعمال امداوود به وی آموزش داده است، درباره اهمیت آن آمده است: خداوند درهای آسمان را برای آن باز میکند، فرشتگان به اجابت آن بشارت میدهند و پاداشی کمتر از بهشت ندارد.
برخی از علمای مشهور شیعه چون شیخ طوسی، سید بن طاووس و محمدباقر مجلسی گفتهاند: دعای امداوود در رفع گرفتاری و برآوردهشدن خواستهها و برداشتن ستم، مؤثر است.
امروزه کسانی که از سیزدهم ماه رجب، به اعتکاف میروند، اعمال امداوود را نیز بهجا میآورند.
منابع اعمال امداوود
حدیثی که در آن اعمال ام داوود بیان شده است، در منابع مختلف روایی شیعه آمده است. قدیمیترین کتابی که از اعمال ابنداوود سخن گفته است، فضائل الاَشهُر الثَّلاثه اثر شیخ صدوق (درگذشت ۳۸۱ق) است. در این کتاب تنها سند اعمال ابنداوود و ماجرای بیان آن آمده است. شیخ طوسی (درگذشت ۴۶۰ق) در مصباح المتهجد و سیدبن طاووس، در اِقبال الاعمال اعمال امداوود را ذکر کردهاند.
در کتابهای بَلَدالامین و مصباح ازکَفعَمی، بِحارالانوار نوشته علامه مجلسی و مفاتیح الجِنان اثر شیخ عباس قمی نیز اعمال امداوود بهنقل از کتابهای پیشین آمده است.