کلیات
بر اساس اصل ۹۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آرای عمومی و همهپرسی را بر عهده دارد. علاوه بر این، بر اساس اصل ۹۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تفسیر قانون اساسی به عهده شورای نگهبان است که با تصویب سه چهارم آنان انجام میشود.
تاریخچه نظارت استصوابی
اولین بار در انتخابات مجلس شورای اسلامی دور اول که حضور توده ایها و نیروهای مجاهدین خلق پر رنگ شد صلاحیت این افراد توسط فرماندار وقت تهران (مصطفی طهرانی) مورد تائید قرار نگرفت و برای تعیین و تکلیف نهایی از شورای نگهبان سؤال گردید و نهایتا مورد تائید شورا نیز قرار گرفت و این آغازی بر بحث نظارت استصوابی شورای نگهبان گردید.
در سال ۱۳۷۰ غلامرضا رضوانی، یکی از اعضای شورای نگهبان و رئیس هیئت مرکزی نظارت شورای نگهبان بر انتخابات، برای نخستین بار نظر تفسیریِ شورای نگهبان را درباره این اصل جویا شد و محمد محمدی گیلانی، دبیر وقت شورای نگهبان، در پاسخ گفت: «نظارت مذکور در اصل ۹۹ قانون اساسی استصوابی است و شامل تمام مراحل اجرایی انتخابات از جمله تأیید و ردّ صلاحیتِ کاندیداها میشود.»
انواع نظارت از نظر شورای نگهبان
از نظر شورای نگهبان سه نوع نظارت وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره می شود.
نظارت استطلاعی که در آن هدف اطلاع و آگاهی ناظر است، چون اطلاع ناظر میتواند جلوی خلافهای بسیاری را بگیرد. نظارت استرجاعی که ارجاع به مرجع رسیدگی صلاحیت داری، مانند مرجع قضایی است. نظارت استصوابی که همراه با رأی نهایی است و از اتلاف وقت و امکانات جلوگیری میشود.
شورای نگهبان در تفسیر «نظارت استصوابی» میگوید: «نظارت استصوابی نظارت درونگراست؛ یعنی در مواردی که نظارت به خودِ نهاد واگذار شده، آن نهاد خود در درونِ خودش عمل نظارت را انجام میدهد و این تفاوت دارد با مواردی که نظارت درونگرا نیست، به عنوان مثال، بازرسی کلّ کشور حالت نظارت برای قوه قضائیه را دارد، امّا دروننظارتی نیست؛ یعنی فقط میتواند آنچه را که دیده و تشخیص داده و به آن رسیده، به یک مرجع بیرون از خودش اطلاع دهد، امّا نظارت قوه قضائیه نظارت درونگراست. بعضی به اشتباه تصور میکنند ماهیت نظارتِ قوه قضائیه همان نظارت سازمان بازرسی کل کشور است، در حالی که سازمان بازرسی کل کشور وسیله نظارت است و نظارتش نظارت استرجاعی؛ یعنی ارجاع به مراجع ذیصلاح است. اما نظارت در مورد قوّه قضائیه نظارت استصوابی است، برای اینکه مربوط به درونِ قوه است.»
به زبان سادهتر، شورای نگهبان عقیده دارد نظارتش بر انتخابات یک نظارت درونگرا است؛ به این معنی که یک سازمان در حال نظارت بر کار خودش است و به همین دلیل از نوع نظارت استصوابی است. حال آنکه برگزاری انتخابات بر عهده شورای نگهبان نیست بلکه بر عهده وزارت کشور است. نظارت استصوابی این شورا مبتنی بر نظر شورای نگهبان در مورد شایستگی یا ناشایستگی افراد برای تصدی پستهایی از جمله ریاست جمهوری، نمایندگی مجلس و عضویت در مجلس خبرگان رهبری است.
از میان اعضای ۱۲ نفره شورای نگهبان ۶ نفر فقیه آن مستقیماً توسط رهبر و ۶ نفر حقوقدان آن توسط رئیس قوه قضائیه که منصوب رهبر است به مجلس معرفی میشوند. به همین دلیل، برخی معتقدند رهبر مسئول جهتگیریها و عملکرد این شورا است.
نظارت استصوابی و اختیارات شورای نگهبان پیش از رهبری مقام معظم رهبری، در دوران رهبری امام خمینی (ره)، بدین شکل کنونی مطرح نبوده است و در دوران ریاست جمهوری رهبر معظم انقلاب نیز مطرح نشده بود. در اولین انتخابات دوران رهبری مقام معظم رهبری، یعنی انتخابات میان دورهای مجلس سوم، اعلام شد که صلاحیت افرادی که قصد شرکت در انتخابات دارند باید توسط شورای نگهبان تأیید شود. این درحالی است که به نظر بسیاری، انتخاباتهای سالهای اول انقلاب در زمان رهبری امام خمینی ره، بدون تأیید یا رد صلاحیت کاندیدها به این شکل برگزار گردید.
تلاشها برای اصلاح این قانون
وزارت کشورِ دولت اصلاحات در سال ۱۳۸۱ برای رفع ابهام در تفسیر قانون انتخابات مصوب سال ۱۳۷۴، لایحه تغییر قانون انتخابات را به مجلس ارائه کرد که طبق آن نظارت استصوابی حذف میشد و در صورت تصویب آن، شورای نگهبان حق نداشت بدون در اختیار داشتن مدارکی از دستگاههای مسئول — مانند وزارت اطلاعات، قوه قضائیه و نیروی انتظامی — صلاحیت نامزدها را رد کند. مهدی کروبی، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، اِعمال «نظارت استصوابی» بر انتخابات از سوی شورای نگهبان را خلاف شرع و قانون معرفی کرده، آن را به «اهرم فشار» محافظهکاران تشبیه نمود. وی همچنین در ادامه این گزارش مفصل استدلال میکند که طبق قانون اساسی، رهبر جمهوری اسلامی نیز در برابر نهادی، چون مجلسِ خبرگان پاسخگو است؛ چگونه است که شورای نگهبان خود را در برابر هیچ نهادی پاسخگو نمیداند؟ این لایحه در نهایت به تصویب نرسید.
دفاع سخنگوی شورای نگهبان از نظارت استصوابی
اعضای شورای نگهبان همواره از نظارت استصوابی این شورا حمایت کرده اند. به طور مثال عباس علی کدخدایی (سخنگوی شورای نگهبان) در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۹۸ از این نوع نظارت بار دیگر حمایت کرد و در مورد تأیید صلاحیت های انتخابات مجلس گفت: قانوناً شورای نگهبان مسئول تأیید یا ردصلاحیتهاست و این یعنی نظارت استصوابی و نظارت استطلاعی هیچ مفهومی در این موضوع ندارد.
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس گفت: نظارت استصوابی ، فرآیند بدون مرزی نیست.
کد خبر: ۹۷۶۰۱۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۲/۱۴
علی مطهری در گفتگو با ویژه نامه نوروزی روزنامه سازندگی گفت: تغییر نظارت استصوابی از دست مجلس خارج است چون هر تغییری را شورای نگهبان رد میکند.
کد خبر: ۹۶۷۳۵۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۱/۰۳
لایحه برگزاری همهپرسی درباره « نظارت استصوابی » شورای نگهبان بر انتخابات بزودی به هیأت وزیران ارسال میشود.
کد خبر: ۹۵۸۶۶۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۱/۲۴
مولاوردی می گوید: در جریان اصلاحات که این تائید و بازگشت صلاحیتها بسیار حداقلی بوده است و به هیچ عنوان شامل چهرههای شاخص نشده است .
کد خبر: ۹۵۶۹۳۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۱/۱۶
در پاسخ به بیان رئیس جمهوری، در کمال تأسف و شگفتی، سخنگوی شورای نگهبان از جایگاهی ناهمتراز با عالیترین مقام انتخابی با رأی مستقیم و پاسدار قانون اساسی، رئیس جمهوری را به اقدام (پروژه) ضد ملی متهم کرد و او نیز تیری دیگر به پیکر وحدت ملی و آداب جمهوری نشاند. دولتها میآیند و میروند آنچه مهم است حفاظت و حفظ کرامت نهاد دولت است.
کد خبر: ۹۵۲۴۷۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۰/۲۸
کد خبر: ۹۴۵۵۲۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۳۰
قانون انتخاباتی که در کشور ما اجرا میشود، قانون مصوب دهه ۶۰ است و اصلاً جوابگوی دهه ۹۰ نیست
کد خبر: ۹۴۰۸۶۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۱۰
حقوقدان عضو شورای نگهبان گفت: هر مصوبهای که از مجلس به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال شود، اگر ظرف یک سال تعیین و تکلیف نشود نظر شورای نگهبان حاکم است و آن لایحه رد است، اکنون اگر بخواهند این موضوع زنده شود باید دولت دوباره لایحه بیاورد.
کد خبر: ۹۳۷۳۳۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۲۴
کد خبر: ۹۲۵۰۱۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۶/۳۰
کد خبر: ۹۱۴۴۳۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۰۶
مناظره دو فعال سیاسی اصولگرا و اصلاحطلب؛
حجتالاسلام «سید محمود نبویان» گفت: اختلافاتی بین دو اندیشه وجود دارد. یک تفکر در سیستم سیاست خارجی که شش سال است پیاده شده و آن تفکر هم غربگرایی است. «مصطفی تاجزاده» نیز با انتقاد از نظارت استصوابی انتقاد و تصریح کرد: به خاطر نظارت استصوابی ، هر عنصر شایسته ای رد صلاحیت می شود. در قدیم فقط اصلاحطلبان رد صلاحیت می شدند ولی اخیرا اصولگرایان هم رد صلاحیت می شوند.
کد خبر: ۸۹۸۹۴۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۲/۲۳
نمایندگان مجلس شورای اسلامی با استقرار نظارت استصوابی شورای نگهبان تا پایان دوره نمایندگی مخالفت کردند.
کد خبر: ۸۹۳۹۴۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۲/۰۳
کد خبر: ۸۸۲۲۴۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۲/۱۱
نردههای نماز جمعه و بوی بد تهران هم به نظارت استصوابی مربوط است؟!
کد خبر: ۸۶۷۷۴۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۰/۱۸
کد خبر: ۸۳۴۱۹۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۲۴
عبدالرضا هاشم زایی در گفت وگو با «تابناک»؛
با اتفاقات کنونی، مردم تکیه گاهی جز نمایندگان ندارند و میگویند که مجلس برای ملت چهکار کرده اما برخیها هم جایگاه مجلس را نمیدانند، آنها نمیدانند که مجلس در این سالها تضعیفشده است.لابیها در راهروهای مجلس زیاد است البته خودشان میگویند که ما شخص استیضاحکننده یا سؤالکننده را قانع میکنیم تا امضای خود را پس بگیرد، اما متأسفانه برخی نمایندهها نیز وارد مباحث دیگری میشوند.
کد خبر: ۸۲۴۰۰۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۵/۲۳
هزار و دویست و پانزدهمین بسته ویژه خبری «تابناک»؛
رصدخانه «تابناک»، خبرهایی برای مخاطبان آماده میکند که غیررسمی هستند یا اینکه کمتر از اهمیت خود، مورد توجه قرار میگیرند. تیترهایی مانند: کنایه وزیر ارتباطات به پیامرسان سروش/سایت خبرگان مجبور به تغییر عنوان بیانیه علیه دولت شد/پرداخت پاداش ۶۰۰ میلیونی به ۲۰۰ مقام دولتی/سرانه هر طلبه از بودجه کشور چقدر است؟ و... رصدخانه امروز تابناک را تشکیل میدهند.
کد خبر: ۷۹۹۱۶۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۲/۲۴
هزار و صد و پنجاه و هشتمین بسته ویژه خبری «تابناک»؛
رصدخانه «تابناک»، خبرهایی برای مخاطبان آماده میکند که غیررسمی هستند یا اینکه کمتر از اهمیت خود، مورد توجه قرار میگیرند. تیترهایی مانند: واکنش کیهان به اقدام مشایی و بقایی/پایان کار «مجذوبان نور»/سندی مهم درباره شبه افکنیهای تیم احمدینژاد/نماینده ای که تلگرام خود را حذف کرد و... رصدخانه امروز تابناک را تشکیل میدهند.
کد خبر: ۷۸۳۵۴۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۲/۲۶
هزار و صد و بیست و نهمین بسته ویژه خبری «تابناک»؛
رصدخانه «تابناک»، خبرهایی برای مخاطبان آماده میکند که غیررسمی هستند یا اینکه کمتر از اهمیت خود، مورد توجه قرار میگیرند. تیترهایی مانند: حضور یک چهره اصلاحطلب پای خطبههای این هفته نماز جمعه تهران/پشت پرده شایعهسازی درباره رفتن نجفی از شهرداری/من نگفتم اغتشاشگران را بکشید، گفتم لیدرهایشان را بکشید! و ... رصدخانه امروز تابناک را تشکیل میدهند.
کد خبر: ۷۷۴۸۳۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۱/۲۷
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در کانال تلگرامش نسبت به اظهارات اخیر رئیسجمهور درباره نحوه انتصابات در حکومت حضرت علی(ع) واکنش نشان داد
کد خبر: ۵۶۳۹۴۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۴/۱۱/۰۸