کلیات
دریاچه ارومیه نام دریاچهای در شمال غربی کشور ایران است که طبق تقسیمات کشوری ایران، این دریاچه میان دو استان آذربایجان غربی و استان آذربایجان شرقی قرار گرفتهاست. مساحت این دریاچه در سال ۱۳۷۷ در حدود شش هزار کیلومتر مربع بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار میگیرد. دریاچه ارومیه، بزرگترین دریاچه داخلی ایران، بزرگترین دریاچه آب شور در خاور میانه، و ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا است. آب این دریاچه بسیار شور بوده و بیشتر از رودخانههای زرینهرود، سیمینهرود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه میشود.
فسلفه نام گذاری
نام این دریاچه امروزه دریاچه ارومیه است که از نام شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجانغربی گرفته شدهاست. در دهه ۱۹۳۰ میلادی به هنگام پادشاهی رضاشاه این دریاچه به افتخار وی دریاچه رضائیه نامگذاری شد. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ نام دریاچه به نام پیشین خود، دریاچه ارومیه بازگرداندهشد. در زبان ترکی اورمو گولو گفته میشود. در زبان پارسی کهن، این دریاچه چیچست به معنای درخشنده نامیده شدهاست.
دریاچه در اسناد تاریخی
یکی از نخستین اشارات به دریاچه ارومیه در کتیبه سده نهم پیش از میلاد مسیح در شلمنسر سوم (سلطنت بین ۸۵۸–۸۲۴ قبل از میلاد) به دو نام در محل دریاچه ارومیه اشاره شده: پرسواه (به معنی ایرانیان یا پارسیان) و ماتای (یا میتانیها). هنوز دقیقاً روشن نیست که این نامها به منطقه یا قبیله یا پیوندی که بین گروهی از نامهای مردم با شاهان وجود داشته اشاره میکند.
دریاچه مرکز پادشاهی منائیان بود. محل زندگی احتمالی منائیان در تپه حسنلو در جنوب دریاچه بودهاست. منائیان به توسط گروهی که متیان نام داشتند غلبه شدند، مردمان ایرانی مختلفی که سکاها، سرمتیها، یا کیمری شناخته میشدند. به درستی معلوم نیست که مردمان نامشان را از دریاچه گرفتهاند یا دریاچه نامش را از مردمان اطراف آن گرفتهاست؛ ولی کشور باستانی متیان نامیده میشد که نام لاتین دریاچه از آن گرفته شدهاست.
در پانصد سال اخیر نواحی اطراف دریاچه محل سکونت مردمان ایرانی شامل آذربایجانیها و مردم کرد بودهاست.
تنوع زیستی
بر اساس لیست تنوع زیستی پارک ملی دریاچه ارومیه که در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ ارائه شدهاست پارک ملی دریاچه ارومیه مسکن ۶۲ گونه باکتری و آرکئوباکتر، ۴۲ گونه قارچهای میکروسکوپی، ۲۰ گونه جلبک، ۳۱۱ گونه گیاه، ۵ گونه نرمتنان دو کفهای (رودخانههای جزایر)، ۲۲۶ گونه از پرندگان، ۲۷ گونه خزنده و دوزیست و ۲۴ گونه از پستانداران میباشد. همچنین دست کم فسیل ۴۷ گونه یافته شدهاست.
این زیستبوم بصورت بینالمللی توسط یونسکو به عنوان منطقه تحت حفاظت به ثبت رسیدهاست. سازمان محیط زیست ایران اکثر نقاط این دریاچه را به عنوان پارک ملی شناسایی نمودهاست. این دریاچه با داشتن بیش از یکصد جزیره کوچک سخرهای محل توقف پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، کفچهنوک، اکراس، لکلک، اردک پیسه، نوکخنجری٬ چوبپا، و مرغ نوروزی میباشد.
به خاطر شوری بیش از حد دریاچه هیچ نوع ماهی در این دریاچه زندگی نمیکند. با اینحال دریاچه ارومیه یکی از زیستگاههای مهم سختپوست آرتمیاشناختهمیشود. این سخت پوست یکی از منابع اصلی تغذیه پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو بهشمار میآید. در اوایل سال ۲۰۱۳ از رئیس وقت مرکز مطالعات آرتمیای ارومیه نقل شد که آرتمیا در این دریاچه منقرض شدهاست. این نظر توسط برخی کارشناسان دیگر رد شدهاست.
در بهمن ۱۳۹۴ رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور عنوان داشت که بر پایه بررسیها آرتمیای زنده در دریاچه ارومیه وجود ندارد. یوسفعلی اسدپور افزود: در سه ماه اول سال جاری به علت وجود آب و ورود کافی آن به دریاچه ارومیه در مصب رودخانههای آن آرتمیا شروع به زندگی کرد که متأسفانه با خشکسالی تابستانه این موجودات نابود شدند.
پارک ملی دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه در سال ۱۳۵۲ در فهرست پارکهای ملی ایران به ثبت رسید. پارک ملی دریاچه ارومیه، از زیستگاههای طبیعی جانوران در ایران میباشد. این پارک ملی با وسعت ۴۶۲۶۰۰ هکتار همچنین یکی از ۹ ذخیرهگاه زیستکره در ایران است.
حوضه آبریز
دریاچه ارومیه بزرگترین آبگیر دایمی در آسیای غربی در شمال غرب فلات ایران قرار گرفتهاست. حوضه آبریز دریاچه ارومیه، ۵۱٬۸۷۶ کیلومتر مربع است معادل بیش از ۳٪ مساحت کل کشور ایران میباشد. این حوضچه توسط مجموع ۶۰ رودخانه سیرآب میشود که ۲۱ رودخانه دایمی یا فصلی هستند و ۳۹تای آنها دورهای میباشند. از این میان زرینه رود، سیمینه رود و آجی چای (تلخهرود) ورودیهای اصلی به دریاچه ارومیه میباشند. این حوضه با داشتن دشتهایی مانند دشت ارومیه، تبریز، آذرشهر، بوکان، بناب، میاندوآب، مهاباد، نقده، سلماس، پیرانشهر و اشنویه، یکی از کانونهای ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران بهشمار میرود. سد بزرگ مخزنی بوکان نقش مهمی در حفظ این دریاچه تاکنون داشتهاست.
خشک شدن دریاچه
این دریاچه از اواسط دهه ۸۰ شروع به خشک شدن کرد و امروزه در خطر خشک شدن کامل قرار دارد. بررسی تصاویر ماهوارهای نشان میدهد که در سال ۲۰۱۵ دریاچه ۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده (گزارشهای قبلی تنها به از دست رفتن ۲۵ تا ۵۰ درصد مساحت دریاچه اشاره کرده بودند). دلایل بسیاری برای خشک شدن دریاچه ذکر شدهاست از جمله خشکسالی، احداث بزرگراه بر روی دریاچه، و استفاده بیرویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه و همچنین بارش کم برف و باران در سالهای اخیر میباشد. تحقیق جدیدی توسط چند تن از محققان در آمریکای شمالی نشان میدهد که خشکسالی تنها باعث کاهش ۵ درصدی بارش در حوزه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژههای جاهطلبانه توسعه اقتصادی-آبی به همراه ساخت بزرگراه ۱۵ کیلومتری بر روی دریاچه با دریچه کوچک ۱/۲ کیلومتری وضعیت دریاچه را به بحران کشانیدهاست که برای ساخت آن از کوه مجاورت دریاچه استفاده کردند.
تا سال ۲۰۱۲ بیش از دویست سد بر روی رودخانههای حوزه آبریز این دریاچه در مرحله آماده بهرهبرداری، یا پایان مراحل طراحی بودند.
در اولین هفته از آبان ۱۳۹۴ خورشیدی، تراز آب دریاچه ارومیه ۱۲۷۰٫۰۴ متر اعلام شد که نسبت به آبان سال ۱۳۹۳ خورشیدی، ۴۰ سانتیمتر کاهش نشان میداد.
نقش نمایندگان مجلس در خشک شدن دریاچه
روزنامه اقتصاد پویا در سرمقالهای مقصر خشکیدن دریاچه ارومیه را مردم و نمایندگانی معرفی کرد که برای تأمین نیازهای کشاورزی و خانگی آذربایجان، بارها خواستار انتقال آب رودخانههایی که به دریاچه ارومیه میریزند به نقاط دیگر شدهاند و از مقامات حکومتی درخواست داشتند تا آب این رودخانهها برای تأمین نیاز باغهای مراغه و دیگر شهرهای استان استفاده شود یا با فشار بسیار بر مسئولین، طرح پل میانگذر دریاچه ارومیه را اجرایی کردند. البته قابل ذکر است که بیش از ۷۰ درصد مردم ارومیه از طریق کشاورزی هزینههای زندگی خود را تأمین میکنند و باید فکری اساسی شود تا هیچ طرف متضرر نشود. برخی کارشناسان معتقدند: برای نجات دریاچه ارومیه به جای خشکاندن ارس و از بین بردن زمینهای بارور نقاط دیگر، باید از مصرف آب کاسته شود و به وزارت نیرو اجازه داده شود تا آب رودخانههایی را که بهطور طبیعی به دریاچه ارومیه میریختهاند دوباره به دریاچه ارومیه بریزند.
آسیب های زیست محیطی خشک شدن
برخی کارشناسان محیط زیست پیشبینی میکنند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیستمحیط منطقه تغییر خواهد کرد. علاوه بر نمک بسیاری از آلودگیهای شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی به آبهای سطحی و زیر سطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کردهاند و در صورت خشک شدن دریاچه بسیاری از از مواد سمی هوازی شده و خطرات بیماریهای تنفسی برای زیستبوم و مردم منطقه بوجود خواهد آورد.
طرحهای نجات دریاچه
یکی از طرحهایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده انتقال آب از حوضههای آبریز دیگر از جمله رود ارس بود که انتقال آن میتوانست به پر شدن دریاچه ارومیه کمک شایانی کند. به گفته نادر قاضیپور، تنها راه نجات دریاچه ارومیه، استفاده از آبهای رود ارس و شهرستان پیرانشهر است. اما این نظریه با مخالفتهایی روبروست. در مرداد ۱۳۹۰ خورشیدی مجلس شورای اسلامی با دو فوریّت طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه موافقت نکرد.
برنامه نجات دریاچه ارومیه در دولت یازدهم و دوازدهم
با انتخاب (حسن روحانی) به سمت ریاستجمهور و شکلگیری دولت یازدهم، برنامه نجات دریاچه ارومیه مورد تأکید قرار گرفت و کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه به مدیریت معاون اول رئیسجمهور تشکیل شد. موضوعاتی همچون مقابله با ریزگردها، وضعیت کشاورزی و الگوی کشت در منطقه و تعداد زیاد چاههای آب مورد بررسی قرار گرفت.
برخی کارشناسان اعتقاد دارند فعالیتهای ترمیمی انجام شده در این دوره در کنار حمایتهای مردمی، موجب کاهش روند تخریب دریاچه ارومیه و در برخی بخشها باعث بهبود شرایط شدهاست.
عیسی کلانتری رئیس ستاد احیا و مسعود تجریشی مدیرکل برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیا بودند.
در دولت دوازدهم نیز ترکیب ستاد احیا علی رغم انتصاب عیسی کلانتری به عنوان رئیس سازمان محیط زیست تغییر نکرد.
بررسی ها نشان داد که در پایان دولت های یازدهم و دوازدهم نه تنها دریاچه احیا نشد، بلکه سطح تراز دریاچه از سال آغاز کار ستاد نیز کمتر شد.
ادامه فعالیت ستاد احیا در دولت سیزدهم
اعضای هیأت دولت سیزدهم در تیرماه 1401 با اجماع نظر عیسی کلانتری را از دبیری ستاد احیا عزل کردند و به جای او محمد صادق معتمدیان - استاندار آذربایجان غربی عهده دار این مسئولیت شد.
کد خبر: ۱۱۴۱۹۳۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۰۱
استاندار آذربایجانغربی با اشاره به عزم دولت برای احیای دریاچه ارومیه گفت: کمیتههای تخصصی استانی برای احیای دریاچه تعیین شده و از هفته آینده کار خود را در حوزههای مختلف آغاز میکنند.
کد خبر: ۱۱۴۱۴۱۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۲۹
نمایی تلخ از دریاچه ارومیه از فراز ایستگاه فضایی بین المللی که حکایت از خشک شدن این دریاچه زیبا دارد. عکس از لحظه عبور ایستگاه فضایی بینالمللی از فراز ایران و دریاچه خشک شده ارومیه است که ساعاتی پیش در صفحه اینستاگرام olegmks قرار گرفته است. / چند ثانیه
کد خبر: ۱۱۴۱۰۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۲۷
نگاهی گذرا به دلایل نابودی دریاچههای خوارزم و ارومیه
انحراف جریان آبهای ورودی به دریاچه ارومیه ، به زیر کشت بردن زمینهای بالا دستی، و احتمالا بزرگ کردن مفهوم خودکفایی؛ باعث شروع نابودی دریاچه ارومیه و زیست بوم منطقه میشود.
کد خبر: ۱۱۴۰۱۷۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۲۱
اقدامات نامناسب در گذشته و بی توجهی برخی دولت ها در برابر تغییرات اقلیمی و خشکسالی های پی در پی باعث خشکی بسیاری از دریاچه ها، تالاب ها و رودخانه های ایران طی دو دهه گذشته شده است. دریاچه ارومیه در شمال غرب کشور که یکی از شش دریاچه بزرگ نمک در کره زمین بشمار می آید مهمترین آن هاست.
کد خبر: ۱۱۳۹۸۷۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۲۰
خطیب نماز جمعه تبریز گفت: دریاچه ارومیه به طرف خشک شدن کامل حرکت میکند و از رئیس جمهور درخواست میکنم به وزیر نیرو ماموریت ویژه داده تا حداقل پاسخی برای نگرانی مردم آذربایجان بدهند.
کد خبر: ۱۱۳۹۵۳۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۸
شروع خوب، اما کم بنیه طرح احیای تالاب انزلی
حجم مخزن سد سفید رود ۱.۸ میلیارد مترمکعب بوده، ولی امروز به واسطه ورود رسوب کاهش یافته است. از طریق طالقان رود ۵۰ درصد رسوب وارد این سد میشود و در گذشته مسئولان و متولیان برای این موضوع اقدامی انجام ندادهاند. سفیدرود در حال خروج از حیز انتفاع است و اراضی کشاورزی و تولید انرژی و تولید آبزیان همه در خطرند.
کد خبر: ۱۱۳۹۰۹۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۵
عیسی کلانتری، دبیر ستاد و مجری طرح احیای دریاچه ارومیه در دولت حسن روحانی بود. بسیاری او را طراح طرح احیای دریاچه ارومیه میدانند؛
کد خبر: ۱۱۳۸۷۹۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۴
مسئول سابق دفتر نظارت و پایش ستاد احیای دریاچه ارومیه ضمن اشاره به تبعات بیشمار خیزش توفان نمک ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه تنها راه جلوگیری از این توفان را احیای دریاچه دانست و گفت: با گفتمان مشترک، همدلی وهمراهی همه دستگاههای متولی بخش آب و به دور از رقابتهای جناحی و سیاسی میتوان دریاچه ارومیه را احیا کرد و جلوی بروز این پدیده خطرناک را گرفت.
کد خبر: ۱۱۳۸۵۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۳
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور:
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور ضمن اشاره به بحرانهای محیط زیستی مانند بحران آب، گرد و غبار، جادهسازیها، پلاستیک ها و ... از تدوین آییننامه حذف پلاستیک کمتر از ۲۵ میکرون در این دولت خبر داد.
کد خبر: ۱۱۳۷۵۰۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۰۶
انتقاد وزیر نیرو از صندوق توسعه ملی؛
علی اکبر محرابیان- وزیر نیرو در نشست خبری خود با اصحاب رسانه به پرسش های تعدادی از خبرنگاران که پیرامون موضوعاتی همانند آخرین وضعیت طرح احیای دریاچه ارومیه ، وضعیت تعرفه های برق و توسعه این صنعت و نیز بهره برداری از آب های ژرف مطرح شد، پاسخ گفت.
کد خبر: ۱۱۳۵۳۱۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۲۵
صدای پای بحران از خیلی وقت پیش به گوش رسیده بود، موضوع از هشدار و خطر گذشته است و حالا شاهد نفسهای آخر دریاچه ارومیه هستیم.
دریاچهای که زمانی عنوان ششمین دریاچه آب شور جهان، بزرگترین دریاچه آبشور خاورمیانه و بزرگترین دریاچه ایران را با خود به یدک میکشید، محل زندگی بسیاری از حیوانات مهاجر و بومی مثل فلامینگو، پلیکان، حواصیل و اردک بود و سالانه هزاران گردشگر را به خود جلب میکرد؛ حالا، تنها یکقدم تا خشکی کامل دارد و آمار حکایت از خشک شدن ۹۵ درصد این تالاب بینالمللی است.
خبر تلخ خشکی ارومیه نهتنها آذربایجان بلکه برای کل ایران را متأثر خواهد کرد و حتی گفته میشود که «در صورت خشک شدن دریاچه، طوفانهای نمکی به کشورهای همسایه نیز میرسند.»
دریاچه ارومیه در قالب طرحهای ستاد احیا قرار بود از سال ۱۳۹۴، ظرف مدت ۱۰ سال به تراز اکولوژیک خود برسد، حال بعد از گذشت ۷ سال و اجرای طرحهای سازهای متفاوت و هزینه روند معکوسی را در مقابل احیا نشان میدهد. سوال اینجاست که چرا بعد از گذشت ۷ سال از آغاز به کار فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه و باوجود صرف هزینههای میلیاردی، دریاچه ارومیه در حال برگشت به زمان بحرانی است؟/سعید محمدزاده
کد خبر: ۱۱۳۴۷۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۲۲
درسال زراعی جاری بیش ازیک میلیاردمترمکعب آب به سوی پیکره دریاچه ارومیه رهاسازی شده است.
کد خبر: ۱۱۳۳۱۰۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۱۲
کد خبر: ۱۱۳۲۲۶۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۷
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی گفت: در اثر خشکی دریاچه ارومیه و بادهایی که میوزند، ذرات نمکی به اراضی کشاورزی منتقل میشود.
کد خبر: ۱۱۳۱۸۲۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۵
دریاچه ارومیه دومین دریاچه بزرگ شور جهان است که در سال ها اخیر با مشکل کاهش سطح آب و خشکسالی روبرو شده است که در نتیجه آن امسال بدلیل عدم تخصیص حق آبه دریاچه از سدهای حوزه آبریز دریاچه ارومیه و عدم تکمیل تونل انتقال آب به دریاچه بیش از ۹۵ درصد از آن بطور کامل خشک شده است. با افزایش خطر خشک شدن کامل دریاچه ارومیه و بروز این فاجعه زیست محیطی، کارشناسان طوفان و بادهای نمکی به شعاع صدها کیلومتر که احتمالا بیشتر شهر های شمالی، مرکزی و حتی شمال شرق کشور از جمله تهران را نیز در بر خواهد گرفت را پیش بینی می کنند.
از راهکار های فوری نجات دریاچه ارومیه می توان به تخصیص حق آبه دریاچه ارومیه از سد های حوضه آبریز آن و تکمیل پروژه انتقال آب به دریاچه ارومیه و اصلاح پل میانگذر دریاچه ارومیه و طرح نکاشت زمستانه اشاره کرد.
کد خبر: ۱۱۳۱۶۸۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۴
برای چندمینبار، کمپینهایی برای رساندن صدای دریاچه و ساکنان شهرها و روستاهای اطراف آن راهاندازی شده و باز با فشارهای مردمی اقداماتی که مربوط به پروژههای عمرانی و سازهای است، در صدر خبرها قرار گرفته غافل از اینکه آنچه دریاچه ارومیه را نجات میدهد اصلاح الگوی مصرف، تغییر الگوی کشت و ایجاد معیشت پایدار برای جوامع محلی بهمنظور کاهش فشار به حقابه دریاچه است.
کد خبر: ۱۱۳۱۵۸۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۳
خوانده میشوید
دریاچه ارومیه در بحرانیترین وضعیت چند سال اخیر قرار دارد. این در حالی است که هر سال در تابستان با تبخیر آب، بخش زیادی از آب این دریاچه از دست میرود. این موضوع امسال دریاچه را در وضعیت بدتری قرار داده است. به نظر میرسد در سالهای اخیر بعد از فروکش کردن موج نگرانیها در خصوص دریاچه ارومیه ، بهبود وضعیت آن به فراموشی سپرده شود.
کد خبر: ۱۱۳۱۳۹۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۲
محقق نشدن کامل حقابه دریاچه ارومیه طی سالهای اخیر از دلایل اصلی بحران کنونی است. اظهارات معاون وزیر نیرو، بیانیه ستاد ملی احیای دریاچه و پیگیری خراسان از دو کارشناس این ستاد نشان میدهد که این دریاچه برای خشک نشدن به تامین حقابه نیازمند است که شاید در ماههای پایانی امسال تامین شود
کد خبر: ۱۱۳۱۱۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۱
وزیر نیرو صبح امروز از دریاچه ارومیه بازدید کرد و در جریان آخرین وضعیت احیای این دریاچه قرار گرفت.
کد خبر: ۱۱۳۱۱۵۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۱