کلیات

سوره سجده یا الم سجده یا الم تنزیل، سی و دومین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۲۱ قرآن جای دارد. این سوره به سبب آیه‌ پانزدهم که قرائت یا شنیدن آن باعث سجده واجب می‌شود، سجده نام گرفته است. سوره سجده درباره معاد، خلقت هستی در شش زمان و خلقت انسان از گِل سخن می‌گوید و به منکرانِ قیامت هشدار عذاب می‌دهد و ثواب مؤمنان را پاداشی معرفی می‌کند که برای انسان قابل تصور نیست.

آیات شانزدهم و هجدهم این سوره را نازل شده در شأن امیرالمؤمنین(ع) دانسته‌اند. در فضیلت تلاوت سوره سجده آمده است هر کس این سوره را هر شب جمعه بخواند، خداوند نامه اعمالِ او را به دست راستش می‌دهد و گذشته او را می‌بخشد و از دوستان محمد(ص) و اهل بیتش خواهد بود.

نامگذاری

نام‌گذاری این سوره به نام «سجده» به این دلیل است که با قرائت یا شنیدنِ آیه پانزدهم آن، سجده بر انسان واجب می‌شود. سوره سجده در برخی روایات و در نزد برخی مفسران «الم سجده» و «الم تنزیل» نامیده شده و برای متمایز ساختن آن از سوره حم سجده (سوره فصلت) «سجده لقمان» نیز خوانده می‌شود؛ چراکه بعد از سوره لقمان قرار گرفته است. فخر رازی نیز به تناسب آیه شانزدهم نام «مضاجع» را از جمله نام‌های این سوره ذکر کرده‌ است.

ترتیب و محل نزول

سوره سجده جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، هفتاد و پنجمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، سی و دومین سوره است و در جزء ۲۱ قرآن جای دارد.

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره سجده ۳۰ آیه، ۳۷۵ کلمه و ۱۵۶۴ حرف دارد. این سوره از سوره‌های مثانی و نسبتاً کوچک قرآن و مقداری کمتر از یک حزب است. سوره سجده یکی از چهار سوره‌ای است که سجده واجب دارند و سوره‌های عَزائِم نام گرفته‌اند. سوره سجده هفدهمین سوره‌ای است که با حروف مُقَطَّعه شروع شده و آخرین سوره‌ای است که با حروف مقطعه «الف، لام، میم» آغاز می‌شود. این سوره را در شمار سوره‌های ممتحنات نیز آورده‌اند که گفته شده این سوره‌ها با سوره ممتحنه تناسب محتوایی دارند.

محتوا

علامه طباطبایی هدف اصلی سوره سجده را اقامه برهان بر مبدأ و معاد و رفع شبهات پیرامون این دو مسئله دانسته است. مسئله کتاب و نبوت، بیان تفاوت دو گروه مؤمنان به آیات الهی و فاسقانی که ازراه و رسم عبودیت خدا خارج شده‌اند و اشاره به وعده ثواب خارج از تصور به مومنان و هشدار به عذاب فاسقان در دنیا و آخرت، از موضوعاتی است که در این سوره به آن پرداخته شده است.به نظر علامه طباطبایی درآیه دوم در عبارت (مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ) براعت استهلال به کار رفته است زیرا هدف سوره اثبات وحدانیت خدا و معاد است که هر دو را وثنیون انکار می کنند و قائل به موجودى به نام رب العالمین نیستند و براى هر عالمى ربى قائلند،و در جمله (رب العالمین) نیز این نکته به کار رفته ، و به خواننده از همان آغاز سوره مى فهماند که در این سوره از وحدانیت خدا و معادى که وثنیت بت پرست منکر آن است گفتگو شده است زیرا رب العالمین یعنی خدای همه هستی و جهانیان. 

تفسیر نمونه هدف سوره سجده را تقویت ایمان به مبدا و معاد و ایجاد موج نیرومندی برای حرکت به سوی تقوا و بازداری از سرکشی و طغیان و توجه به ارزش مقام والای انسان می‌داند و مباحث آن را در چند بخش ترسیم کرده است:

• سخن از عظمت قرآن و نزول آن از سوی پروردگار؛
• اشاره به نشانه‌های خداوند در زمین و آسمان و تدبیر این جهان؛
• آفرینش انسان از خاک و روح الهی و اعطای وسایل فراگیری علم و دانش (گوش و چشم)؛
• سخن از مرگ و عالم پس از مرگ؛
• بشارت مومنان به جنه الماوی و وعده فاسقان به عذاب آتش الهی؛
• اشاره به تاریخ کوتاهی از بنی‌اسرائیل و امت‌های دیگر؛
• مسئله توحید و تهدید دشمنان لجوج.