کلیات
استیضاح در لغت به معنای طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن و خواستن و در اصطلاح به معنای مطالبه توضیح از وزیر مسئول توسط اعضای مجالس قانونگذاری است.
تاریخچه
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز میگردد، اما نمونههای عینی مشخص آن را میتوان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظامهای سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبههای تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شدهاست.
البته این سه قوه هم در نظامهای سیاسی پارلمانی و هم در نظامهای سیاسی ریاستی با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آنها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آنها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفتهاند که در عین تفکیک قوا نوعی همکاری یا ارتباط بین قوای سه گانه نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب میشوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیونهای تحقیق یا نهادهای نظارتی، چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در نظام پارلمانی، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل میکند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیسجمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفتهاست که در نهایت نیز میتواند به برکناری آنها از قدرت منجر شود.
شرایط استیضاح
استیضاح زمانی است که یک پرونده سیاسی برای وزیر یا وزرا گشوده میشود و در آن نمایندگان استیضاح کننده، وزیر یا وزیران را همراه با مؤاخذه به صحنه سیاسی مجلس فرا میخوانند تا به ایرادات وارده پاسخ گویند و پس از آن، موضوع اعتماد یا عدم اعتماد در مجلس نسبت به وزیر یا وزیران مورد بررسی قرار میگیرد و در خاتمه، با اکثریت آراء نمایندگان، مجلس اتخاذ تصمیم میکند.
در همین راستا وزرا و رئیس جمهور، چون مسؤولیت سنگینی در برابر امور اجرایی و سیاسی جامعه و کشور دارند، باید در نارساییها و کجرویها نیز در مقابل یک قوه ناظر پاسخگو باشند، تا از چهار چوب قانونی خود پا فراتر نبرند. تخطّی وزرا و رییس جمهور از مسئولیتهای فردی و جمعیشان، موجب طرح سؤال یا استیضاح برای آنان میشود.
فرق سئوال با استیضاح
سئوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح میشود که آنان با دعوت از وزرا یا رئیس جمهور با طرح سؤال ابهامات را از بین میبرند؛ به دنبال آن، موضوع فیصله پیدا میکند. ولی استیضاح در قبال خطاها و تخطّیهای قانونی وزیران یا رئیس جمهور است که به دنبال آن ممکن است موجبات عزل آنها از مقام خودشان فراهم شود.
استیضاح در قانون اساسی
اصل ۸۹ قانون اساسی در این باره میگوید:
الف) نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد؛ هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
در هر صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
ب) در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مرد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یکماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل ۸۹ قانون اساسی که در بالا ذکر شد حاوی اکثریت مطالب استیضاح است، ولی در اینجا ذکر ۳ نکته حائز اهمیت است:
موضوع استیضاح
قانون اساسی موضوع استیضاح را محدود نکرده و اختیار آن را به نمایندگان واگذاشته است تا هر موردی را که بتوانند به عنوان استیضاح مطرح کنند، ممکن است موضوعات متعدّد و یا فقط یک مورد باعث استیضاح شود.
اختیاری بودن استیضاح
نمایندگان مجبور و مکلّف نیستند که در هر مورد اشکال و نقض قانون دیدند بلافاصله به طرح استیضاح مبادرت نمایند، ممکن است مصالح مملکت اقتضا کند که با تذکر یا طرح سؤال اشکال را مرتفع سازند و به نقض قانون خاتمه داده شود.
لزوم حضور وزیر مورد استیضاح
در قانون اساسی آمده است: «وزیر یا هیأت وزیران که استیضاح شدهاند باید ظرف ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شوند و به آن پاسخ گویند.»
این یک تکلیف مقرّر از جانب قانون اساسی است و آنها نمیتوانند پاسخ کتبی تهیه کنند و یا شخص دیگری را به جای خود برای پاسخگویی بفرستند.
جریان مذاکرات پیرامون استیضاح
در ابتدا بیانات استیضاح شدگان استماع میشود که به هر کدام یک زمان معینی اختصاص پیدا میکند. پس از آن رأی اعتماد به شور گذاشته میشود و اگر مجلس رأی عدم اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح داد آنها عزل میشوند، ولی در مورد رئیس جمهور پس از توضیحات کافی وی، بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، نسبت به کفایت یا عدم کفایت وی اخذ رأی میشود و اگر اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب به رهبری ارجاع شده تا نتیجه قطعی عزل یا ابقاء رئیس جمهور اعلام شود.
استیضاح رئیس جمهور
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیسجمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیسجمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیسجمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیسجمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
- در مورد مجلس شورای اسلامی بیشتر بخوانید
۳۹ نماینده مجلس خواستار استیضاح وزیر کشور به دلیل عملکرد وی در ناآرامیهای آبان ماه شدند.
کد خبر: ۹۴۴۰۵۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۳
کمیته قضایی مجلس نمایندگان آمریکا پس از ۲ روز نشست طولانی، رایگیری درباره تایید ۲ اتهام مطرح در مفاد استیضاح دونالد ترامپ را به روز جمعه موکول کرد.
کد خبر: ۹۴۳۶۷۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۲
نماینده تهران در گفتوگو با «تابناک» مطرح کرد؛
به نظر میرسد، هم در مدیریت فعلی تیم ملی و نحوه قرارداد بستن با ویلموتس و هم در نحوه همکاری با سرمربی تیم استقلال بد عمل شده است. من در همین رابطه با برخی عوامل وزارت ورزش صحبت کردم و احساس میکنم رفتار آنها غیرصادقانه و غیرشفاف است؛ حتماً استیضاح وزیر ورزش و جوانان را امضا خواهم کرد.
کد خبر: ۹۴۳۳۶۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۰
پس از آنکه دموکراتهای آمریکا دو طرح حقوقی برای استیضاح دونالد ترامپ ارائه کردند، رئیس جمهوری پیشین آمریکا گفت کنگره در حال انجام وظیفه خود است.
کد خبر: ۹۴۳۳۰۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۰
کد خبر: ۹۴۳۱۳۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۱۹
کد خبر: ۹۴۲۴۷۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۱۷
کد خبر: ۹۴۲۴۱۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۱۷
کد خبر: ۹۴۲۲۲۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۱۶
رئیس جمهور آمریکا در واکنش به تمهیدات کمیته قضایی مجلس نمایندگان آمریکا برای به رأی گذاردن گزارش مربوط به روند استیضاح ، دموکراتها را افرادی «ضدِّ وطن» خواند.
کد خبر: ۹۴۱۵۶۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۱۳
کاخ سفید در نامهای به کمیته قضایی مجلس نمایندگان آمریکا اظهار کرد، دونالد ترامپ و وکلای او در جلسه استماع این کمیته که روز چهارشنبه برگزار میشود، شرکت نخواهند کرد.
کد خبر: ۹۴۱۱۰۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۱۱
کاخ سفید با ارسال یک نامه به کمیته قضایی مجلس نمایندگان اعلام کرد که در جلسات استماع مربوط به تحقیقات استیضاح ترامپ شرکت نخواهد کرد.
کد خبر: ۹۴۱۰۴۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۱۱
کمیته قضائی مجلس نمایندگان آمریکا که قرار است از هفته آینده نخستین جلسات استماع برای پیشبرد تحقیقات استیضاح ترامپ را برگزار کند از او دعوت کرد در این جلسات حضور پیدا کند.
کد خبر: ۹۴۰۰۹۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۶
مرور روزنامههای چهارشنبه ششم آذرماه؛
عبور بازارها از بنزین، در انتظار بازگشت اینترنت به تلفنهای همراه، توپ شفافیت در زمین بهارستان، معمای ۶ میلیون خانوار جامانده از دریافت بسته حمایتی، کاهش ۱۹ میلیون لیتری مصرف بنزین، بازی دولتها با دلار، داستان خودروی هیبریدی در ایران، ماموریت اصلاحطلبان به عارف، دعوت عجیب از لیاخوف در تجمع میدان انقلاب و توقف ساخت پلاسکو از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۹۴۰۰۸۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۶
کد خبر: ۹۴۰۰۵۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۵
توسط در کمیته قضایی مجلس نمایندگان آمریکا ؛
نخستین جلسه تحقیقات استیضاح رئیس جمهور آمریکا در کمیته قضایی مجلس نمایندگان روز ۱۳ آذر برگزار میشود.
کد خبر: ۹۴۰۰۲۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۶
کد خبر: ۹۳۹۸۸۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۵
مدارک زیادی از سوء استفاده دونالد ترامپ از قدرتش در جایگاه ریاست جمهوری در پرونده اوکراین وجود دارد اما تزلزل در موقعیت نامزدهای دموکرات نشان میدهد که ترامپ در برابر رقبایش خوششانس است.
کد خبر: ۹۳۹۸۵۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۵
کد خبر: ۹۳۹۶۶۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۴
فوتو نیوز؛
علی مطهری: افرادی که طرح استیضاح را امضا کردهاند، افراد استواری هستند که امضای خود را پس نخواهند گرفت؛ بنابراین، امیدوارم که این استیضاح انجام شود، مگر اینکه مقام رهبری مخالفت کنند که در این صورت با اعلام مخالفت ایشان، ما (نمایندگان خواستار استیضاح عبدالرضا رحمانیفضلی) هم موضوع استیضاح وزیر کشور را ادامه نخواهیم داد.
کد خبر: ۹۳۹۶۳۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۴
مجلس و استیضاح یکی دیگر از وزیران روحانی؛
جدای از عملکرد وزیر جهاد کشاورزی، حواشی پیرامونی او یعنی بازداشت چند تن از معاونان و رؤسای سازمانهایی که او انتخاب کرده و امین و مورد وثوقش بوده اند بر جلسه استیضاح سایه خواهد افکند و فردا شاید فضای جلسه بیشتر به این سمت برود؛ موضوعاتی که گفته میشود در برخی موارد ربطی به فعالیتهای افراد بازداشت شده در وزارتخانه نداشته است. باید دید پاسخ حجتی...
کد خبر: ۹۳۹۶۱۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۴