کلیات

کاروانسرای لات، شاخص‌ترین بنای تاریخی سنگر و در ۳۵ کیلومتری رشت و بر سرراه کاروان‌های عبوری قزوین - رشت ساخته شده است. «لات» در زبان گیلکی به معنی زمین صاف و هموار کنار رودخانه است و چون این کاروانسرا در زمین هموار دلتای سفید رود ساخته شده و به آن اراضی لات می‌گفتند، کاروانسرا به این اسم شهرت یافته است.

اگرچه این کاروانسرای در تملک اداره کل میراث فرهنگی در سال‌های اخیر به‌عنوان سفره‌خانه سنتی تغییرکاربری یافته است، ولی به گفته سجاد صولت شهرستانی، دهیار گلسرک، در زمان جنگ جهانی و هنگامی که روس‌ها گیلان را در اشغال خود داشتند، این کاروانسرا توسط روس‌ها تصرف شده بود و سربازان روس در این بنای تاریخی اسکان داده شده بودند.

در زمان جنگ ایران و عراق نیز کاروانسرای لات جهت اسکان بخشی از اسرای عراقی در نظر گرفته می‌شود. در این زمان تغییراتی در بنا ایجاد می شود و همین تغییرات غیراصولی به اصالت بنا صدمه می‌زند.

بر اساس نوشته‌های یاسنت لوئی رابینو، نایب کنسول انگلیس در رشت در اوایل قرن بیستم، کاروانسرای لات در سال ۱۲۶۴ قمری و در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. در آن زمان منوچهر خان معتمدالدوله، حکمران گیلان بود و دستور ساخت این کاروانسرا توسط وی صادر شد.

پلان کاروانسرای لات به صورت چهار ایوانی و  اقتباسی از کاروانسراهای چهار ایوانی دوره صفویه است. به همین دلیل بسیاری، قدمت این کاروانسرا را به دوره صفویه نسبت می‌دهند.

طول اضلاع شرقی و غربی این کاروانسرا، ۲۰.۵۴ متر و طول دو ضلع دیگر بنا ۲۰.۵۰متر است. در چهار ضلع بنا از داخل چهار ایوان قرار گرفته که هر یک به حجره‌ای منتهی می‌شود. بر روی این ایوان ( سردر ورودی) شاه نشین قرار گرفته است. شاه‌نشین، شامل اطاقی با پوشش گنبدی و دو اطاق کوچک‌تر در طرفین آن است. در گذشته این طاق‌ها دارای رسمی‌بندی‌های زیبا بود.

در دو طرف چهار ایوان اصلی حجره‌هایی به صورت قرینه واقع شده که استراحتگاه تابستانی کاروانیان بوده است. پوشش کلیه سقف‌ها به صورت طاق‌های ضربی و جناقی و همگی با آجر ساخته شده است.

مصالح به کار رفته در این بنا آجر ختائی با ملات ساروج بوده و در نمای خارجی پی بنا با سنگ لاشه تا ارتفاع یک متر از کف ساخته شده است. حیاط کاروانسرا مربع شکل و طول هر ضلع آن ۲۰.۲۶ متر است.