کلیات
قرهباغ (ارمنی: Ղարաբաղ; ترکی آذربایجانی: Qarabağ) یک منطقه جغرافیایی در شرق ارمنستان و جنوب غربی آذربایجان است که از ارتفاعات قفقاز کوچک تا زمینهای پست بین رودخانههای کر و ارس کشیده شدهاست. همچنین قرهباغ یکی از تقسیمات سیاسی ایران از دوره صفویه به این سو بود که پس از عهدنامه گلستان به روسیه تزاری واگذار شد.
تا ۱۸۴۰ این منطقه همچنان با عنوان ایالت قرهباغ شناخته میشد، اما پس از آن به بخش شوشا تغییر نام یافت، در اتحاد جماهیر شوروی بخشهایی از آن به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی پیوست، بخش زنگهزور به جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی واگذار شد و پس از اشغال این منطقه توسط واحدهایی از ارتش شوروی در معیت نیروهای ارمنستان بخش کوهستانیاش که قسمتی از ساکنان آن را ارامنه تشکیل میدادند با عنوان جمهوری آرتساخ اعلام استقلال کرد.
ریشهشناسی
نام قرهباغ از دو کلمه ترکی قره و فارسی باغ به معنی باغ سیاه یا باغ بزرگ به وجود آمدهاست. این نام اولین بار در منابع گرجی و ایرانی در قرن سیزده و چهارده میلادی آمدهاست. نام آرتساخ در سنگنبشتههای اورارتو دوران پادشاهی «آیرارات»، اوشاکان کنونی) به صورتهای «آرداخونی» یا «اوردخینی» و «اوردخه» قید شدهاست که نام آرتساخ از آن مأخوذ است و سرزمینی به این نام در هزاره اول (پیش از میلاد) جزو پادشاهی آیرارات و سپس یرواندیان (دودمان اروندی) قرار داشت. استرابون در (کتاب جغرافیای) خود قسمت سمت راست رود کورا (محل کنونی قره باغ) را با نام «ارخیستینا» (Orkhistene) به عنوان یک ایالت «هایک بزرگ» (ارمنستان بزرگ) - (ارمنستان = هایاستان) دانسته که به خاطر سوارکارانش شهرت داشتهاست.
تاریخچه
در دوره صفویه قرهباغ به مرکزیت گنجه یکی از بیگلربیگیهای ایران بود. مقام بیگلربیگی که در قرن دهم بهطور موروثی به سران ایلات چادرنشین قزلباش میرسید، در قرهباغ در اختیار یکی از شاخههای ایل قاجار بود. در این دوره محال خمسه ارامنه شامل دیزاق، ورنده، خاچین، چلهبرد و طالش و همچنین برکشاط و خانهای ایل جوانشیر و اتوزیکی تابع این بیگلربیگی بودند.
در ۱۱۵۶ هجری قمری، ملک یکن ضابط محال خمسه ارامنه از بیگلربیگیهای گنجه و تفلیس، به خاطر گرفتن چریک از ارامنه به نادرشاه افشار شکایت کرد، نادر نیز طی فرمانی مطالبه چریک از محال خمسه ارامنه را منع کرد بعدتر نیز به گفته عباسقلیآقا باکیاخانوف «حکام گنجه و قراباغ نیز به لقب زیاد اوغلی قاجار از پل خدا آفرین تا قریه شولاور گرجستان بالاتر از پل سنق حکمرانی مینمودهاند. چون در شورای کبرای مغان به سلطنت نادر شاه رضا نداده و در طلب استقرار دولت صفویه بودند، نادرشاه نیز بعد از تمکن بر سریر سلطنت ایران به مقام کسر حشمت و اقتدار ایشان برآمده بسیاری از اهالی قراباغ را به خراسان کوچانده ملکان برگشاط و خمسه را از تحت اختیار ایشان به در کرده و به سردار آذربایجان سپرد» در ۱۱۶۱ هجری شمسی، پناهخان جوانشیر مشهور به پناه علیبیگ ساروجلوی جوانشیر از عادلشاه افشار لقب خانی گرفت و به حکومت قرهباغ منصوب شد.
وی در زمان شاهعباس دوم از ترکستان به قرهباغ آمدهبود و در زمان نادرشاه جارچیباشی بود، اما بعدتر مورد خشم نادر قرار گرفته بود و از ترس وی به کوهستانهای قرهباغ گریختهبود. رسیدن به این مقام بدون همکاری ارامنه ممکن نمیشد، پناهخان در این راه با ملک شاه نظربیگ حاکم ورنده متحد شد و وی را به حکومت خاچین گمارد و به همراه وی حکام دنزاق، چلهبرد و طالش را کنار زد. همچنین پناهخان به درخواست ملکشاه نظربیگ قلعه پناهآباد را ساخت که بعدها به شوشی شهرت یافت.
پس از بینتجیهماندن درگیری پناهخان با فتحعلیخان افشار، فتحعلیخان که پیشنهاد صلح دادهبود با نیرنگ ابراهیمخلیلخان فرزند پناهخان را به اسارت به ارومیه برد. پناهخان نیز برای نجات پسرش با لشکر کریمخان زند که برای سرکوب فتحعلیخان آمدهبود همراه شد. پس از آن کریمخان پناهخان را با خود به شیراز برد و ابراهیمخلیلخان را به حکومت قرهباغ منصوب کرد. تا پیش از برآمدن آقامحمدخان، ابراهیمخلیلخان نه تنها بر قرهباغ که بر ایروان، نخجوان و گنجه نیز حکم راند.
آقامحمدخان قاجار پس از نشستن بر تخت، از ابراهیمخلیلخان خواست تا از دولت مرکزی اطاعت کند، وی نیز در ۱۲۰۷ پسرعمویش عبدالصمدبیگ را به رسم گروگان به تهران فرستاد و ابراز اطاعت کرد. اما در جریان یکی از درگیریهای آقامحمدخان و زندیان عبدالصمدبیگ فراری ناموفق انجام داد و به همین دلیل نیز به دست شاه قاجار کشتهشد. این مسئله و اینکه ابراهیمخلیلخان آقامحمدخان را همانند بسیاری از دیگر رقبایش میدید به تیرگی روابط این دو انجامید. در ۱۲۰۹ آقامحمدخان به قصد تسخیر قرهباغ از ارس گذشت، در محاصره قلعه شوشی جوادخان قاجار و ملیک مجنون چلهبردی و نیروهای ارمنی وی را همراهی میکردند. به علت نداشتن توپهای قلعهکوب، خان قاجار نتوانست قلعه را فتح کند و به پیشنهاد ملیک مجنون به تفلیس لشکرکشی کرد. با فتح تفلیس و متواری شدن اراکلیخان، دیگر خانهای قفقاز اظهار اطاعت کردند، آقامحمدخان که در پی تسلیم ابراهیم خلیلخان بود در نهم ذیحجه ۱۲۱۱ عازم شوشی شد، ابراهیم خلیلخان نیز از ترس به داغستان گریخت، در همان زمان آقامحمدخان در کنار قلعه شوشی به قتل رسید. با شنیدن این خبر ابراهیمخلیلخان به شوشی بازگشت و قدرتی بیش از پیش یافت.
ابراهیمخلیلخان جنازه آقامحمدخان را با احترام در شوشی دفن کرد و منتظر دستور از تهران ماند. با برتخت نشستن فتحعلیشاه خان سیاستی دوگانه را در پیش گرفت. از سویی اطاعت خود از دربار تهران را نشان میداد به گونهای که پسرش ابولفتحخان را به نزد شاه ایران فرستاد و دخترش آغابگم معروف به آغاباجی را نیز به عقد او درآورد دوباره به خانی قراباغ رسید، از سوی دیگر استقلال خویش و توافق بر قدرتهای همجوار را با رابطه حسنه با روسیه حفظ میکرد.
با ورود ژنرال پاول سیسیانوف به قفقاز، ابراهیمخلیلخان رسماً به اطاعت روسها درآمد و قرهباغ را به روسها واگذار کرد. در ۱۲۱۸ سیسیانوف پس از سه روز محاصره گنجه را گشود، در این درگیری جوادخان زیاد اوغلی قاجار، آخرین خان گنجه و ملیک مجنون چلهبردی کشتهشدند. ملیک مجنون پیشتر بر اثر فشارهای ابراهیمخلیلخان، به همراه هزار خانواده ارمنی به گنجه پناه بردهبود و جوادخان ایشان را در محله شامشاری اسکان دادهبود و ملیک را مسئول ارامنه کردهبود.
عباس میرزا ولیعهد ایران پس از آگاهی از پیمان روسها و ابراهیمخلیلخان برای سرکوب وی از آذربایجان به قرهباغ لشکر کشید و توانست در دو نبرد نیروهای خان را که روسها نیز همراهیاش میکردند شکست دهد. در ۱۲۲۰ خان سیسیانوف را به قلعه شوشی راهداد و فرمانده روس اختیار قلعه را به دست گرفت. خان که از این شرایط ناراضی بود به عباسمیرزا نامه نوشت و شفاعت خود را نزد شاه خواستار شد. اما در ۱۲۲۲ روسها که توسط نوه خان، جعفرقلیخان از ارتباط وی با ایران آگاه شدهبودند شبانه او و ۳۱ تن از بستگاناش از جمله دختر و همسرش را به قتل رساندند.
پس از قتل ابراهیمخلیلخان، روسها نه تنها قرهباغ را به جعفرقلیخان نسپردند بلکه قصد تبعید وی به سیبری را داشتند، خان نیز که از دست روسها گریخته بود به همراه ایل جبرائیللو به ایران آمد و عباسمیرزا وی را حاکم قراجهداغ کرد. پس از دوره دوم جنگهای ایران و روسیه در ربیعالاول ۱۲۴۲ مهدیقلیخان یکی از فرزندان ابراهیمخلیلخان به دستور حکومت ایران، ایلات قرهباغ را به سوی قراجهداغ کوچ داد.
ایالت قرهباغ
پس از انعقاد قرارداد گلستان و ترکمانچای روسها اقدام به کوچاندن ارامنه ایران به منطقه تحت تسلط خود شدند و ایالات مسلماننشین ایروان و قره باغ را برای اسکان ارامنه تازهوارد در نظر گرفتند. پس از جنگهای عثمانی و روسیه ارامنه مناطق شرقی امپراطوری عثمانی که همراه روسها علیه عثمانیها وارد جنگ شده و پیروزیهایی بدست آورده بودند پس از عقبنشینی روسها مجبور مهاجرت به داخل مرزهای روسیه شده و ترکیب جمعیتی خاننشین ایروان و قره باغ را به نفع ارامنه تغییر دادند.
ارمنستان میگوید در حال بررسی درخواست عضویت در اتحادیه اروپا است، چرا که به دنبال ایجاد روابط نزدیکتر با غرب در مواجهه با تنشها با متحد سنتی خود، روسیه است.
کد خبر: ۱۲۲۶۲۸۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۲۰
جمهوری آذربایجان انتخابات ریاست جمهوری پیش از موعد برگزار میکند.
کد خبر: ۱۲۰۸۸۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۶
رئیسجمهوری آذربایجان امروز (یکشنبه) با حضور در مرکز منطقه قرهباغ کوهستانی، پرچم این کشور را در این منطقه بالا برد.
کد خبر: ۱۱۹۸۷۴۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۲۳
وزارت خارجه ارمنستان اظهار کرد که ایروان از بیانیه هیئت اعزامی سازمان ملل به قرهباغ کوهستانی ناامید شده است.
کد خبر: ۱۱۹۷۰۰۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۱۴
مقامات آذربایجان امروز (پنجشنبه) گفتند که آرائیک هاروتونیان را که رهبری جداییطلبان در منطقه قرهباغ را برعهده داشت به دلیل اقدامات تروریستی دستگیر کردند.
کد خبر: ۱۱۹۶۸۳۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۱۳
مرور روزنامههای پنجشنبه ۱۳ مهرماه
تداوم ثبات بازار ارز با پشتوانه منابع ارزی آزادشده، بازداشت اشراری با ۲۵ بار سابقه دستگیری! شروع نقرهای کشتی، بانک هاى بنگاه دار یا بنگاه هاى بانکدار، وعدههای وزیرانه زارع پور و سرعت صددرصدی اینترنت، بدون لکنت با رئیس عدلیه؛ تهران، کانون رایزنی برای حل بحران قفقاز و افزایش قیمت نهادههای دامی در بازار آزاد، از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۱۱۹۶۷۳۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۱۳
دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان در دیدار با دستیار رئیسجمهور آذربایجان با اشاره به مخالفت ایران با موضوع کریدور زنگزور، گفت: جمهوری اسلامی قاطعانه با هر طرحی که منجر به تغییر ژئوپلیتیک منطقه شود مخالف است.
کد خبر: ۱۱۹۶۶۸۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۱۲
محموله کمکهای انساندوستانه ایران وارد ارمنستان شد.
کد خبر: ۱۱۹۶۴۷۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۱۱
از آنجایی که قرهباغ تحت کنترل باکو قرار گرفته، در ارمنستان این تصور به وجود آمده که آنها نیازی به توافق با ایروان ندارند وممکن است فقط به جلو حرکت کنند و بگویند «خوب، ما مقداری قلمرو داریم و مقداری دیگر را میگیریم».
کد خبر: ۱۱۹۶۴۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۱۱
هیأت سازمان ملل متشکل از دهها نفر که برای بررسی شرایط حاکم بر قرهباغ کوهستانی دوشنبه وارد این منطقه شد، اعلام کرد هیچ آسیبی به زیرساختهای غیرنظامی را مشاهده نکرده است.
کد خبر: ۱۱۹۶۴۳۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۱۱
اعضای هیات سازمان ملل صبح امروز (یکشنبه) از آغدام عبور کرده و به خانکندی رفت.
کد خبر: ۱۱۹۵۹۶۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۹
رئیسجمهور جمهوری آذربایجان خبر داد تعداد ساکنان آذربایجانی که به خانههای خود در قرهباغ بازمیگردند تا پایان ۲۰۲۳ به ۵۵۰۰ نفر خواهد رسید.
کد خبر: ۱۱۹۵۸۴۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۸
یک سخنگوی سازمان ملل روز جمعه گفت که سازمان ملل برای اولین بار در ۳۰ سال گذشته، به منظور رفع نیازهای بشردوستانه منطقه قره باغ پس از بازپس گیری آن توسط جمهوری آذربایجان, گروهی از نمایندگان خود را به این منطقه اعزام خواهد کرد.
کد خبر: ۱۱۹۵۷۲۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۸
دهها هزار نفر از ارامنه ساکن منطقه قرهباغ پس از حملات آذربایجان به این منطقه مجبور به مهاجرت به ارمنستان شدهاند؛ بر اساس گفته مقامات ارمنستان از روز یکشنبه بیش از ۷۸ هزار نفر از ساکنان، معادل دوسوم اهالی این منطقه به ارمنستان مهاجرت کردهاند.
کد خبر: ۱۱۹۵۶۸۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۷
نیروهای نظامی آذربایجان امروز جمعه وارد خانکندی مرکز قره باغ شدند.
کد خبر: ۱۱۹۵۶۷۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۷
نبض خبر
رئیس جمهوری خودخوانده قره باغ رسماً انحلال این جمهوری را اعلام کرد که عملاً پایانی بر حاکمیت ارمنستان بر قره باغ به عنوان بخشی از توافق اخیر آذربایجان و ارمنستان بود. بغض مجری تلویزیون ارمنستان هنگام اعلام انحلال جمهوری خودخوانده قرهباغ را میبینید.
کد خبر: ۱۱۹۵۵۱۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۶
خبرگزاری روسی:
ریاست منطقه قرهباغ اعلام کرد «جمهوری قرهباغ کوهستانی» از اول ژانویه ۲۰۲۴ منحل میشود.
کد خبر: ۱۱۹۵۴۳۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۶
وزیر خارجه فرانسه: به زودی یک دفتر کنسولی در استان سیونیک، نزدیک مرز افتتاح خواهیم کرد. بنابراین، فکر میکنم، اینها شواهد ملموسیاند که فرانسه قاطعانه در کنار ارمنستان ایستاده است..
کد خبر: ۱۱۹۵۲۵۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۵
نمایندگان اتحادیه اروپا، جمهوری آذربایجان و ارمنستان و همچنین فرانسه و آلمان روز سهشنبه در بروکسل دیدار کردند تا در مورد چگونگی پیشبرد روند عادی سازی روابط میان باکو و ایروان گفت وگو کنند.
کد خبر: ۱۱۹۵۱۹۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۵
رئیس جمهور جمهوری آذربایجان به وزیر امور خارجه آمریکا اطمینان داده است که باکو قصدی برای انجام عملیات دیگری در قره باغ ندارد.
کد خبر: ۱۱۹۵۱۶۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۴