کلیات

مسجدالحرام (عربی: المسجدالحرام) مشهورترین و مقدس‌ترین مسجد در جهان اسلام، واقع در شهر مکه است که کعبه، قبله مسلمانان، در آن قرار دارد. اشیا، بناها و اماکن مقدسی همچون حجر الاسود، ملتزم، مستجار، حطیم و حجر اسماعیل در این مسجد جای گرفته‌اند. مسجدالحرام در فقه اسلامی، افزون بر احکام عمومی مسجد، احکامی ویژه نیز دارد. در شریعت اسلام بر هر مسلمانی واجب است در صورت استطاعت، یک بار در عمر خود به مکه سفر کند (سفر حج) و مناسکی را که برخی از آنها در این مسجد انجام می‌گیرد، انجام دهد.

واژه‌شناسی

• «المسجدالحرام» کلمه‌ای عربی و ترکیبی وصفی است. سبب توصیف این مسجد به «حرام» آن است که برخی افعال که در مساجد دیگر حرام نیست، در این مسجد و پیرامون آن(حرم)به لحاظ فقهی حرام شمرده شده است و این مسجد احترام و احکام خاصی دارد و ارتکاب گناه در آن، نسبت به دیگر مکان‌ها، ممنوعیت و حرمت شرعی بیشتری دارد و به گفته برخی منابع، اراده گناه هر چند به انجام نرسد، در مسجدالحرام گناه محسوب می‌شود.
• از منابع دینی اسلام، به ویژه قرآن کریم چنین برمی‌آید که مسجدالحرام، پیش از اسلام نیز بدین نام نزد مردمان حجاز شهرت داشته، هرچند در پیرامون کعبه، بنا یا دیوار و حصاری نبوده ولی کعبه و محیط پیرامونی آن -که محل طواف زائران بوده- بدین نام شناخته می‌شده است.^{[نیازمند منبع]} قرآن بارها ترکیب وصفی المسجد الحرام را به کار برده است؛ از جمله درباره جلوگیری مشرکان از زیارت کعبه و حج مسلمانان در قرآن آمده است: «وَ ما لَهُمْ أَلاَّ یعَذِّبَهُمُ اللَّهُ وَ هُمْ یصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ؛ و چرا خدا آنان را عذاب نکند در حالی که[دیگران را]از مسجدالحرام منع می‌کنند؟!»
• ترکیب «المسجد الحرام» در آیات و روایات، گاه برای اشاره به کعبه، شهر مکه و منطقه حرم نیز به کار رفته است.

موقعیت جغرافیایی و حدود مسجد

• مسجدالحرام، در شهر مکه عربستان سعودی میان کوه‌های ابوقبیس، اجیاد، هندی و عمر واقع است.
• حدود کنونی مسجدالحرام: از شرق به کوه ابوقبیس، از غرب به کوه عمر و خیابان شبیکه، از شمال به خیابان شامیه و کوه هندی و از جنوب به خیابان اجیاد و مسفله محدود می‌شود.^{[نیازمند منبع]}
• حدود حرم تا مسجدالحرام در نقاط مختلف، متفاوت است: از تنعیم تا مسجدالحرام ۶۱۵۰ متر، از جِعرانه تا مسجد ۱۸۰۰۰ متر، از مسیر طائف در نقطه هُدی تا مسجدالحرام ۱۵۵۰۰ متر، از مسیر لیث تا مسجد ۱۷۰۰۰ متر و از راه جده تا مسجدالحرام ۱۱۰۰۰ متر فاصله اس