کلیات
ولایت غزنی (فارسی نو: گنزک، یونانی: Gāzaca/گازکه، عربی: غزنین) یکی از ۳۴ ولایت افغانستان به مرکزیت شهر غزنی میباشد که از ولایات جنوب شرقی افغانستان بهشمار میرود. غزنی با ۱٬۳۶۲٬۵۶۴ جمعیت پنجمین ولایت پرنفوس افغانستان میباشد با اکثریت قوم هزاره. این ولایت از لحاظ مدیریت اداری به نوزده ولسوالی تقسیم شدهاست و ۲۲٬۹۱۵ کیلومتر مربع پهناوری دارد.
نام
نام غزنه تلفظی در زبانهای ایرانی شرقی است از واژه گَنزَک که در زبانهای ایرانی قدیم به معنای گنجه ("گنج") بودهاست و نام غزنه پس از روی دادن جایگشت آوایی گنزک/گزنک به شکل کنونی درآمدهاست. به زبان یونانی باستان: احتمالاً همان Gázaca/گَزَکه یا Gāzaca/گازکه که بطلمیوس (در کتاب ۶، فصل ۱۸، بند ۴ از Geographia) آورده؛ به زبان چینی قدیم: Ho-si-na، آنطور که هیوانتسانگ، زائر مشهور چینی سدهٔ هفتم میلادی یاد کرده؛ واژهٔ درست غزنین به نون آخر است و غزنه یا غزنی تلفظ عامه میباشد.
پیشینه
غزنی با قدمت بیش از ۱۰۰۰ قرن یکی از کهنترین مناطق جهان بهشمار میرود. ابزارهای مربوط به دورهٔ پارینهسنگی زیرین با قدمت بیش از ۱۰۰ هزار سال پیش در دشت ناوُر در غرب غزنی پیدا شدهاست. این ابزار شامل تعدادی ابزار سنگی ساخته شده از کوارتز است که شامل تراشه، ساطور، رنده، تیشه و تبر ابزار هستند. این آثار نخستین شواهد بدستآمده از دورهٔ پارینهسنگی زیرین در افغانستان هستند.
غزنی در طول قرن هفتم میلادی یکی از مراکز مهم بودایی در افغانستان بود. کاوشهای تیم باستانشناسی لهستانی نشان میدهد که آثار مذهبی کشف شده از تپه سردار غزنی هر دو فرهنگ هندویی و بودایی را دارا است.
"دو مرکز بزرگ بودایی دیگر، فندقستان و تپه سردار (غزنی) مسئله کاملاً متفاوتی است و دوره دیگری از تأثیرات هند بین قرنهای هفتم تا هشتم را نشان میدهد. این بازنماییها موضوعاتی را از مهایانهشناسی نشان میدهد و حتی در مورد سایت اخیر جنبههای وجرهیانه را تصور میکنیم که قبلاً خود را در صومعههای بزرگ هند مانند نالاندا تثبیت کرده بودند."
"مکان مهم دیگر تپه سردار (معروف به تپهای ناگارا) در نزدیکی غزنی است که شاید تا قرن هشتم میلادی فعال بوده باشد. از این دوره یک مجسمه عظیم از بودای پارنیوارا (بودا در منطقه خاصی خوابیده بود) بدست آمد. مجسمهای بسیار مشابه درست در شمال افغانستان، در آژینه تپه، تاجیکستان پیدا شدهاست. اما آنچه جالبتر است یافتن یک مجسمه از خدای هندو دپورگا ماهیشاسورا-ماردینی در همان محل است."
در سال ۶۴۴ م. زائر چینی شوانزانگ در حالی که از وارنو (امروزه بنو، در پاکستان) برمیگشت، از شهر جاگودا (احتمالاً غزنی) بازدید کرد.
اسلام
در سال ۶۸۳ م. ارتشهای خلافت اموی، اسلام را به منطقه آوردند و تلاش کردند شهر غزنی را فتح کنند اما مردم شهر به شدت مقاومت کردند؛ بنابراین غزنی الی زمان یعقوب لیث به اسلام نگروید. مقاومت غزنی آن چنان مشهور شد که وقتی یعقوب صفاری (۸۷۹–۸۴۰) تحت نام اسلام در حال فتوحات بود، در تصرف غزنی بسیار پرآوازه شد. این شهر در سال ۸۶۹ توسط صفاریان بهطور کامل ویران شد. بخش قابل توجهی از جمعیت محلی شامل هندوها و بوداییها نیز در زمان محمود غزنوی به اسلام گرویدند.
هیچ مدرکی وجود ندارد که غزنه قبلاً بخشی از پادشاهی سامانیان بوده باشد. پیش از سال ۲۶۰. ه، غزنه جز زابلستان بود و توسط لاویکها اداره میشد، لاویکها که متحد کابلشاهان بودند، الی زمان سبکتگین قدرت غزنه را در دست داشتند و هیچ مدرکی بر کنترل منطقه توسط سامانیان وجود ندارد. پادشاه لاویک قطعاً هندو بود، حتی اگر طبقات ناصری نام ابوبکر یا ابوعلی را به آنها نسبت دهند.
غزنین ولایتی مشهور در زابلستان و پایتخت غزنویان بود. پس از بازسازی این شهر توسط عمرو لیث، برادر یعقوب، از ۹۹۴ الی ۱۱۶۰ بهعنوان به پایتخت خیرهکننده غزنویان تبدیل شد. غزنویان هند شمالی، ایران و آسیای میانه را از غزنی کنترل میکردند. بسیاری از حملات به هند از غزنی سازماندهی میشد. غزنویان اسلام را به هند بردند و با ثروتهای خارقالعادهای که از شاهزادهها و خدایان معبد غنیمت میگرفتند بازمیگردیدند. تاریخ نگاران با شگفتی از آراستگی ساختمانها، کتابخانههای بزرگ، مجلل بودن دربار و ثروت گرانبهای شهروندان غزنی مینویسند.
اما غزنی که زمانی باشکوهتر از بغداد بود در ۱۱۵۱ میلادی، توسط علاءالدین حسین جهانسوز به تلی از خاکستر مبدل گردید. پس از ۶ سال غزنی دوباره در زمان خوارزمشاهیان شکوفا گردید اما این بار در سال ۱۲۲۱، توسط چنگیز خان برای همیشه ویران شد. موقعیت استراتژیک غزنی، چه از نظر اقتصادی و چه از نظر نظامی، دوباره غزنی را احیا کرد اما بار دیگر توسط انگلیسیها و ۱۰۰ سال بعد توسط شورویها ضربه دید.
شهر غزنی به دلیل منارههای ساخته شده ستارهای شکل خود مشهور است. قدمت آنها از اواسط قرن دوازدهم است و بازمانده مسجد بهرامشاه میباشد. اضلاع آنها با نقوش هندسی تزئین شدهاست و بخشهای بالای منارهها آسیب دیده یا از بین رفتهاست. مهمترین مقبره واقع در غزنی آرامگاه سلطان محمود غزنوی است. موارد دیگر شامل مقبره شاعران و دانشمندان است، به عنوان مثال ابوریحان بیرونی و سنایی.
ابن بطوطه خاطرنشان میسازد: «قسمت اعظم شهر ویران شدهاست، اما چیزی جز بخشی از آن هنوز پابرجاست، اگرچه قبلاً شهر بزرگی بود.»
بابر در خاطرات خود ثبت میکند که غزنی بخشی از زابلستان بودهاست. این منطقه توسط مغولها کنترل میشد تا اینکه نادرشاه و نیروهای ایرانی اش در سال ۱۷۳۸ به آن حمله کردند. احمد شاه درانی غزنی را در سال ۱۷۴۷ فتح کرد و آن را بخشی از امپراتوری درانی کرد. در جریان جنگ اول افغان و انگلیس، غزنی توسط نیروهای هندی به رهبری انگلیس در نبرد غزنی تخریب شد.
در دهه ۱۹۶۰ بودایی مٶنث ۱۵ متری از سایت باستانی تپه سردار کشف شد که به پشت خوابیده و با ستونهای خالی احاطه شده بود که در گذشته توسط بوداهای نر کوچکتر محافظت شدهبود. بخشهایی از این بودا به سرقت رفتهاست. در دهه ۱۹۸۰ یک پناهگاه آجری گلی برای محافظت از مجسمه ایجاد شد، اما تکیه گاههای چوب برای هیزم به سرقت رفته و پناهگاه تا حدی فرو ریخت.
غزنین در گذشته از نظر اقتصادیی اهمیت فراوان داشتهاست. این امر نه تنها به دلیل موقعیت استراتژیک و مهم تجاری آن که خراسان و ایران را به شبه قاره هند پیوند میداد و به عنوان مرکز مهم تجاری و بارانداز کالاهای شبه قاره به خراسان، شمال و ایران نقش خود را ایفا میکرد، بلکه خاک خوب، هوای معتدل، آب نسبتاً کافی، مردمان کوشا و زحمتکش و پیداوار متنوع و فراوان زراعتی و دامی، آن را به یک نقطه مهم و غنی تبدیل نموده بود.
آثار تاریخی
غزنی، تاریخ ۱۵۰۰ ساله قبل از اسلام دارد؛ مناطق تاریخی زیاد و آثارهای باستانی فراوان در غزنی موجود است؛ اما اکثر این مناطق و آثارهای تاریخی، در اثر بیتوجهی از بین رفته یا هم در حالت نابودی قرار دارد. مهمترین منطقهٔ تاریخی غزنی؛ شهر کهنهٔ غزنی یا بالاحصار است، که قبلاً مقر سلطنت سلطان محمود غزنوی بود. این قلعه، حدود ۴۰ برج دارد و گفته میشود که صدها سال قبل، یک سرپوش بازار طلا نیز در اینجا وجود داشت، که به اثر جنگها تخریب و آثار تاریخی و طلای این بازار زیرخاک شدهاند. در ولایت غزنی، جمعاً حدود ۳۰۰ آثار و مقبرهٔ تاریخی موجود است.
منابع محلی در ولایت غزنی تأیید میکنند که شهرستان جغتو در ۱۸ کیلومتری شهر غزنی بهدست جنگجویان گروه طالبان سقوط کرده است.
کد خبر: ۱۰۵۶۸۹۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۳/۱۹
یک مسئول افغان از وقوع انفجار در ولایت غزنی در مرکز افغانستان خبر داد.
کد خبر: ۱۰۲۲۱۱۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۹/۲۸
به گفته مقامات افغانستان بر اثر انفجار یک خودروی بمبگذاری شده در ولایت غزنی تاکنون ۲۱ تن کشته و ۱۷ تن زخمی شدهاند.
کد خبر: ۱۰۱۸۰۶۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۹/۰۹
شبکه حقانی مسؤول انفجارهای ۲ هفته گذشته در افغانستان
یک بمب کنار جادهای در منطقه دره قیاق از توابع شهرستان جغتو در غزنی، در حین عبور خودروی حامل غیرنظامیان از منطقه منفجر شد. سخنگوی وزارت کشور افغانستان اعلام کرد که شبکه حقانی مسؤول انفجارهای دو هفته گذشته در این کشور است.
کد خبر: ۹۹۸۵۱۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۶/۰۲
سخنگوی طالبان ساقط شدن هواپیمای ارتش آمریکا توسط اینگروه را تایید کرد.
کد خبر: ۹۵۵۰۱۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۱/۰۷